Onlangs geleden deden het Longfonds, zorgverleners en wetenschappers een dringende oproep aan de Tweede Kamer. De boodschap van deze oproep was meer ambitie en effectievere maatregelen om de luchtkwaliteit substantieel te verbeteren. Wat zien wij op onze geactualiseerde luchtkaarten en hoe kun je de Atlas gebruiken voor een schonere lucht?
Volgens de oproep van onder andere het Longfonds blijkt uit onderzoek keer op keer hoe belangrijk schone lucht voor onze gezondheid is. Ze refereren daarbij aan een recente studie waarin wetenschappers stellen dat bij één op de vijf kinderen met astma het ontstaan van de ziekte te maken heeft met stikstofdioxide (NO2). Deze studie van Pattanun Achakulwisut verscheen in april dit jaar in The Lancet. Door het recente debat rond het Schone Lucht Akkoord kwam de studie weer in het nieuws. Volgens Medisch Contact was al bekend dat er een verband is tussen astma en stikstofdioxide. Maar het was de eerste keer dat wetenschappers dit op zo’n grote schaal onderzochten. Bij de studie werden de gegevens van 194 landen en 125 grote steden betrokken. Van de onderzochte Europese landen scoorden België en Nederland het slechtst. Volgens de onderzoekers zou van de 38.000 kinderen die in 2015 astma kregen, 22% gerelateerd zijn aan stikstofdioxide. Vooral in stedelijke gebieden zou de concentratie stikstofdioxide hoog zijn. In Nederland woonde meer dan de helft van de kinderen met aan stikstofdioxide gerelateerde astma in stedelijke gebieden. Natuurlijk zijn de resultaten met allerlei onzekerheden omgeven, maar de strekking van de conclusies is helder.
Wat zien we op de geactualiseerde luchtkaarten?
In het voorjaar zijn de luchtkaarten (roet, fijnstof PM10, fijnstof PM2,5 en stikstofdioxide) voor het jaar 2017 op de Atlas Leefomgeving gepubliceerd. Deze kaarten zijn van twee jaar geleden, omdat er veel officiële gegevens vanuit het hele land nodig zijn om de kaart te maken. De meest recente stikstofdioxidekaart geeft de gemiddelde concentratie weer voor het jaar 2017, uitgedrukt in microgram per kubieke meter (ug/m3). Vergeleken met 2016 is de gemiddelde stikstofdioxideconcentratie in 2017 in Nederland iets gedaald. Op de kaart zien we dat de concentraties in het noorden relatief laag zijn. Vooral in de Randstad en in het midden van het land zijn de concentraties hoog.
De gemiddelde stikstofdioxideconcentratie bleef in 2017 in het overgrote deel van Nederland onder de EU (Europese unie)-grenswaarde voor de jaargemiddelde concentratie (40 µg/m3). Dit blijkt uit de Monitoringsrapportage NSL-2018. In een aantal drukke straten in binnensteden wordt de grenswaarde voor stikstofdioxide nog wel overschreden. Het aantal plekken waarop deze overschrijdingen plaatsvindt, is echter gedaald ten opzichte van 2016. We zien dit ook op de kaarten terug. Zo licht de binnenstad van Amsterdam in de kaart rood-oranje op met waarden boven de 35 µg/m3. De fijnstofconcentratie is hier in 2017 grofweg gelijk gebleven aan die van 2016.
Trends in concentraties
Hieronder zie je trendkaarten voor stikstofdioxide over de periode 2013-2017. De laatste decennia zijn de stikstofdioxideconcentraties gedaald door een combinatie van maatregelen in binnen- en buitenland. De laatste jaren is deze daling echter minder sterk. Dat zie je ook in de onderstaande kaarten voor 2013-2017 terug. De kaarten zijn allemaal met dezelfde schaal voor de concentraties geplot en daarom ook direct vergelijkbaar.
De verschillen tussen de jaren zijn op het oog klein. Daar zijn meerdere redenen voor. Veel emissies dalen langzaam. Maar er zijn ook andere effecten van belang. Zo stijgt in sommige gebieden de uitstoot van stikstofdioxide iets door maatregelen om de uitstoot van fijnstof te verlagen. Daarnaast neemt het totaal aantal gereden kilometers in de loop der jaren toe.
In vergelijking met stikstofdioxide is er bij fijnstof (PM10) een duidelijk dalende trend waarneembaar in de periode 2013-2017. Op de kaarten zie je dat vooral het verschil in concentraties tussen 2014 en 2015 aanzienlijk is. Zo licht op de kaart voor 2014 het midden en zuiden van het land nog geel tot oranje-rood op. Met andere woorden, hier zijn de concentraties hoger dan 21 µg/m3. Dit is hoger dan de WHO-advieswaarde voor PM10 van 20 µg/m3. Op de kaart uit 2015 zie je echter veel minder gebieden geel-oranje-rood oplichten en is er veel meer blauw te zien. De concentraties zijn hier dus lager geworden. Let wel, de indeling in categorieën verschilt tussen fijnstof en stikstofdioxide. Bij fijnstof kleurt het blauw als de concentraties onder de 20 ug/m3 duiken, bij stikstofdioxide pas onder de 16 ug/m3. Maar ook als je het anders plot, zie je dat de concentraties fijnstof in de periode 2013-2017 meer gedaald zijn dan de concentraties stikstofdioxide.
Het relatief grote verschil tussen 2014 en 2015 komt deels door weersomstandigheden als temperatuur en overheersende windrichtingen, maar ook door dalende emissies. In de jaren 2016 en 2017 is er ook een dalende trend ten opzichte van het jaar daarvoor. De daling is echter minder sterk dan daarvoor.
Relatie luchtkwaliteit en gezondheid
De luchtkwaliteit in Nederland is de afgelopen decennia verbeterd. De concentraties van fijnstof en stikstofdioxide zijn gedaald. Uit de Monitoringsrapportage NSL-2018 blijkt dat de luchtkwaliteit in ons land momenteel grotendeels voldoet aan de Europese grenswaarde. Dit wil echter nog niet zeggen dat de volksgezondheid daarmee volledig wordt beschermd. Ook bij lage concentratieniveaus zijn stikstof en (vooral) fijnstof nog schadelijk voor de gezondheid.
Volgens de VTV 2018 veroorzaakt een ongezond buitenmilieu 3,5% van de ziektelast, met luchtverontreiniging als de belangrijkste oorzaak (3%). Daarmee is luchtverontreiniging een belangrijke risicofactor in dezelfde orde van grootte als overgewicht (3,7%) en weinig beweging (2,3%).
Iedereen moet ademhalen
Het verbeteren van de luchtkwaliteit leidt altijd tot gezondheidswinst. Niet iedereen rookt, is te zwaar of gebruikt teveel alcohol, maar iedereen moet ademhalen. Op dit moment is het Schone Lucht Akkoord in de maak. Hiermee wil het kabinet zorgen voor een blijvende verbetering van de luchtkwaliteit en wil het gezondheidswinst voor iedereen in Nederland realiseren. Doel is de luchtverontreiniging in heel Nederland te verminderen, en daarbij tegelijk specifiek de dichtbevolkte locaties met hogere concentraties luchtverontreiniging aanpakken.
Verwachting
De verwachting is dat de concentraties van fijnstof (PM10 en PM 2,5) maar ook van stikstofdioxide (NO2) en roet de komende jaren verder (licht) zullen dalen. Rond 2030 zal naar verwachting bijna overal in Nederland voldaan worden aan de WHO-advieswaarden voor fijnstof en stikstofdioxide. Als de WHO-advieswaarden voor fijnstof en stikstofdioxide gehaald worden, kan de ziektelast door fijnstof en stikstofdioxide met een derde afnemen ten opzichte van het jaar 2013.
Zoek schone lucht op met de Atlas
Kijk op de Atlas Leefomgeving op de pagina Check je plek: adem ik schone lucht? waar je in Nederland schone lucht kan inademen. Of plan met de Atlas een ‘schone lucht’-route naar de school van uw kinderen of naar uw werk. Combineer de kaart Actuele luchtkwaliteit met de kaart Fietsnetwerken en kies een route met minder verkeer. Een paar straten verderop is de lucht vaak al een stuk schoner!
Meer lezen?
Achtergrondinformatie leest u in het rapport Grootschalige concentratie- en depositiekaarten in Nederland: Rapportage 2018 en in de Monitoringsrapportage NSL 2018. En kijk ook eens op de nieuwe pagina Luchtkwaliteit op Gezondeleefomgeving.nl.