Het zijn vaak onbekende parels. Misschien fietst u er wel dagelijks langs, zonder te weten wat voor moois er te zien is.
Dikwijls zijn het de grote huizen die ons doen denken dat het over privéterrein gaat. Toch kun je meestal vrij over deze domeinen dwalen. Zoek ook eens een buitenplaats op, voor bijvoorbeeld een middagwandeling tijdens Open Monumentendag, dit weekeinde.
Frisse lucht
Nog steeds gaan we graag voor vakantie de stad uit, de natuur in of het platteland op. Om te ontspannen, schone lucht in te ademen en bij te tanken. Ook eeuwen geleden wist men van de deugden van het buitenleven. De stad was in de 17e en 18e eeuw een stuk ongezonder dan nu. De grachten vormden open riolen, ziekten verspreidden zich gemakkelijk en de luchtkwaliteit was tamelijk erbarmelijk. De gegoede burgerij ging daarom investeren in landhuizen en landbezit en zo ontstonden de buitenplaatsen.
Tussen 1600 en 1900 waren er in ons land ongeveer 5.500 van dergelijke buitenplaatsen, soms voormalige kastelen. Het centrale element werd gevormd door een huis met bijgebouwen. In z'n algemeenheid had een buitenplaats geen inkomsten, de eigenaar was welgesteld genoeg om zonder pachtgelden uit te kunnen. De omringende tuinen werden als parken ingericht. In de twintigste eeuw zijn veel buitenplaatsen door de hoge onderhoudskosten in andere handen overgegaan of teloorgegaan. Aangezien instandhouding een dure zaak is, zijn er momenteel nog maar 552 buitenplaatsen over.
Buitenplaatsen op de kaart
Veel buitenplaatsen zijn tegenwoordig omvangrijke parken of zelfs natuurgebieden. Je vindt er rust en kunt er als natuurliefhebber heel wat dier- en plantensoorten bekijken. Zo zijn er op de Veluwse zandgronden diverse buitenplaatsen waar dassen hun burcht hebben gebouwd en waar edelherten en zwijnen rondlopen. Het behoud van deze plekken is belangrijk. Zij vormen een markant onderdeel van ons landschap en geven inzicht in de historie.
Via de Atlas Leefomgeving kunt u een fraai beeld krijgen van buitenplaatsen in uw omgeving. Ga daarvoor naar het tabblad kaarten en zoek onder het thema Cultureel Erfgoed naar het de kaart met als onderwerp Buitenplaatsen. Dit is een kaart van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Zij stellen deze kaart openbaar beschikbaar. U kunt op de kaart in- en uitzoomen. Geheel uitgezoomd (heel Nederland is in beeld) ziet u verspreid over het land allemaal stippen. Naarmate u verder inzoomt, komen er meer van dergelijke stippen in beeld. Zoomt u nog verder in, dan krijgt u de precieze omvang en begrenzing van de diverse buitenplaatsen te zien.
Door rechtsboven in de kaart op de drie liggende streepjes te klikken, vouwt een extra menu open. Dit menu biedt de mogelijkheid om extra informatie over de buitenplaatsen op te vragen. Druk daarvoor op ‘Informatie op locatie'. Klik vervolgens op de betreffende buitenplaats en u ziet achtergrondinformatie verschijnen, zoals de naam van de buitenplaats en de totale oppervlakte. (Let op, de kaartviewer is in mei 2019 aangepast, informatie opvragen op de kaart gebeurt nu via het 'i-tje' in de linkerkant van uw scherm).
Een tochtje langs buitenplaatsen
Wie de kaart nog eens goed bekijkt als deze is uitgezoomd, ziet een paar opmerkelijkheden. Zo zijn er in Flevoland geen buitenplaatsen te vinden. Wat vanwege de korte bestaansgeschiedenis van deze provincie logisch is. Ook de Waddeneilanden zijn buitenplaatsloos . De meeste buitenplaatsen liggen in een noord-zuid lijn langs de westkust en in de provincie Utrecht.
Wilt u een fietsroute uitzetten langs meerdere buitenplaatsen in uw omgeving? Dat kan. U selecteert dan de kaart van het fietsknooppuntennetwerk over de buitenplaatsenkaart heen (te vinden onder het thema groen). Of wilt u kijken welke buitenplaatsen in een officieel stiltegebied liggen? Ook dat is mogelijk, door onder het thema geluid de stiltegebiedenkaart toe te voegen.
Bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kunt u extra informatie over erfgoed vinden. Op hun groen-erfgoedkaart zijn meerdere elementen bijeengebracht, zoals nationale parken, eendenkooien en landschappen met oude boskernen, houtwallen en heggen.
Foto naast artikel is van A Speelman (RCE) en toont buitenplaats Rupelmonde.