De energietransitie is de overgang van fossiele brandstoffen naar duurzame energie uit bijvoorbeeld zon en wind. Een groot deel van de brandstof in de wereld komt van een fossiele bron. Bijvoorbeeld aardgas, aardolie en steenkool. Fossiele brandstoffen raken langzaam op en zijn niet hernieuwbaar of duurzaam. Bij de verbranding ervan komt namelijk niet alleen energie vrij, maar ook veel CO₂ en fijnstof. Dit draagt bij aan klimaatverandering én is schadelijk voor de gezondheid.

In de Klimaatwet staat hoeveel we als land van het broeikasgas CO₂ mogen uitstoten. De wet komt voort uit het Akkoord van Parijs (2015). In 2050 moet Nederland 95% minder uitstoten dan in 1990. Al in 2030 wil Nederland 55% minder uitstoten dan in 1990.

De overheid werkt samen met verschillende sectoren om de klimaatdoelen te halen. Hoe dat gebeurt staat per sector in het Klimaatakkoord. De energiesector heeft bijvoorbeeld de afspraak met de overheid dat in 2030 70% van alle elektriciteit van hernieuwbare oorsprong is (vooral wind- en zonne-energie). De bouwsector gaat als eerste stap 1,5 miljoen bestaande woningen verduurzamen voor 2030.

Of Nederland op schema ligt om de doelen te halen, controleert het PBL Planbureau voor de Leefomgeving (Planbureau voor de Leefomgeving). In het Klimaat en Energieverkenning rapport van PBL staat hoe Nederland ervoor staat in het halen van de klimaatdoelen. In 2023 was de conclusie dat als alles meezit, de doelen voor 2030 haalbaar zijn. 48 procent van de elektriciteitsproductie kwam in 2023 uit hernieuwbare bronnen.

Uit onderzoek blijkt dat de overgang van fossiele brandstoffen naar duurzame energie grotendeels positief is voor de gezondheid. Bijvoorbeeld omdat de luchtkwaliteit sterk verbetert als wegverkeer en industrie elektrisch wordt. Er komt dan minder fijnstof en stikstofoxiden in de lucht. Hierdoor hebben mensen minder last van longaandoeningen en hart- en vaatziekten. Elektrische voertuigen zijn ook stiller bij lage snelheden en zorgen daarom voor minder geluidsoverlast in de stad. 

Goede isolatie in combinatie met goede ventilatie van woningen zorgt voor een prettig binnenmilieu. Er is minder vocht- en schimmelvorming en de stookkosten zijn lager. Het verdwijnen van aardgasinstallaties in huis zorgt voor minder gevallen van koolmonoxidevergiftiging.

Windenergie is schoon en duurzaam. Het opwekken van energie door windturbines kan voor geluidsoverlast zorgen. Biomassa (bijvoorbeeld resten van hout) wordt gezien als een hernieuwbare bron van energie. Maar het verbranden van biomassa is niet goed voor de gezondheid. Dit komt door de negatieve invloed op de luchtkwaliteit. Dit geldt dus ook voor privé-houtkachels.

Het winnen van fossiele brandstoffen is ook slecht voor de natuur. Zo tasten kolenmijnen het landschap aan, lekt er regelmatig olie en ontstaan er zelfs aardbevingen in Nederland. Bij de verbranding van fossiele brandstoffen komt stikstof vrij wat neerdaalt op de bodem. Dit is niet goed voor de natuur en het aantal plant- en diersoorten.

De energietransitie is een onderwerp waarbinnen rechtvaardigheid een belangrijke rol speelt. Er zijn huishoudens die elke maand de energierekening niet kunnen betalen. Wat doe je als je van het gas af moet, maar je geen geld hebt om te investeren in een andere vorm van energie? Meer dan een half miljoen mensen leven in energiearmoede. Uit onderzoek van TNO blijkt dat in 2022 ruim 600 duizend huishoudens in ons land in energiearmoede leven. Ze hebben hoge energiekosten, wonen meestal in een slecht geïsoleerd huis en hebben een laag inkomen. Uit een tweede studie van TNO blijkt dat zorgkosten van huishoudens hoger zijn als de energiekwaliteit van hun huis slechter is.

Mensen die in de winter geen verwarming meer aanzetten door de kosten, lopen risico op gezondheidsproblemen. Dit komt door kou, vocht en schimmels in huis. Het besef dat energiearmoede bestaat is gegroeid. Vooral door de enorme stijging van energieprijzen in de winter van 2022/2023. Volkshuisvesting Nederland heeft verschillende maatregelen om energiearmoede aan te pakken.

Energie besparen kan ingewikkeld zijn en beginnen is misschien lastig. Voor tips en advies kun je contact opnemen met het energieloket van jouw gemeente. Steeds meer gemeenten hebben ook energiecoaches die vrijwillig bij je op bezoek kunnen komen voor een eerste advies.

Maatregelen zoals betere isolatie, een warmtepomp, zonnepanelen en duurzame verwarming zorgen ervoor dat de energierekening omlaag gaat. Maar je huis verduurzamen kost geld. Er bestaan subsidies om te helpen met deze kosten. Woon je in een huurhuis? Ook dan heb je opties.

Ga meteen aan de slag met snelle bespaartips, zoals:

• Douche maximaal 5 minuten, neem een waterbesparende douchekop en ga niet te vaak in bad;
• Zet de thermostaat niet hoger dan 19 graden en zet hem vanaf een uur voordat je gaat slapen op 15 graden;
• Investeer in zuinige apparaten en LED-lampen.

Bij het gebruik van duurzame energiebronnen komen, net als bij fossiele bronnen, veiligheidsrisico’s kijken. Bijvoorbeeld bij het transport van waterstof. En rondom windturbines speelt veiligheid een rol. Maar ook dichter bij huis. Want ook bij het gebruik van zonnepanelen, accu’s in elektrische auto’s en fietsen of buurtbatterijen zijn er risico's. Denk daarom altijd na over veilig gebruik.

Ook bij alle vormen van energie is een veilige installatie en onderhoud belangrijk. Net als aardgas zijn waterstof en biogas zijn brandbaar. Daarom zijn bij het gebruik net zo goed maatregelen nodig om de kans op een brand of ontploffing zo klein mogelijk te houden.