Op donderdag 4 april vindt de vierde editie van de Wandel naar je Werk-dag plaats. Deze nationale campagne van Wandelnet roept heel Nederland op naar het werk te lopen. Wandelen naar je werk heeft veel voordelen. Lopen is gezond, werkt stressverlagend en je wordt er productief van. En creatief bovendien. Wie kent dat niet? Je zit vast met een taak, gaat even wandelen, en hup, daar komt de oplossing naar boven borrelen. Maar ook voor het milieu is wandelen goed: de benenwagen stoot immers geen CO₂ uit. Wandelnet wil op de Wandel naar je Werk-dag zoveel mogelijk Nederlanders op de been krijgen. Zo wil het aandacht te vragen voor lopen als manier om je (naar je werk) te verplaatsen.

Benenwagen minst populaire forensmiddel

De benenwagen is misschien niet het snelste, maar wel het goedkoopste en betrouwbaarste vervoermiddel. Als je het verstandig gebruikt, hoef je geen onderdelen te vervangen; bovendien heb je geen brandstof nodig. En van vertragingen, lekke banden en lange files heb je ook geen last. Toch wandelen er maar weinig mensen naar hun werk, zo blijkt uit Onderzoek Verplaatsingen in Nederland van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS). In 2016 verplaatste slechts iets meer dan 4 procent van alle Nederlanders zich lopend naar het werk. Ter vergelijking: de fiets was het hoofdvervoermiddel voor 25 procent van de verplaatsingen, de auto voor 60 procent. Alleen op afstanden korter dan één kilometer was lopen favoriet.

Mensen in voetgangersvriendelijke steden gezonder

Volgens recent onderzoek van Oxford University en the University of Hong Kong zijn mensen in voetgangersvriendelijke steden gezonder. Wonen mensen in een voetgangersvriendelijke buurt? Dan blijken zij minder vaak last te hebben van een hoge bloeddruk en de daaruit voortvloeiende gezondheidsrisico's. Bij deze grootschalige studie waren 400.000 Britten betrokken, verdeeld over 22 steden. De onderzoekers pleiten voor investeringen in de inrichting van de openbare ruimte als preventiemiddel tegen gezondheidsproblemen. Het zou natuurlijk mooi zijn als meer mensen wandelen naar hun werk en zo preventief aan hun gezondheid werken. Niet één dag per jaar, maar het liefst ook alle andere dagen.

21^ste eeuw: de eeuw van de voetganger?

Wil je dat meer mensen naar hun werk gaan wandelen, dan moet je er ook over nadenken hoe je dat voor elkaar kunt krijgen. Volgens het multinationaal opererende ingenieursbureau Arup draagt voetgangersbeleid bij aan duurzame, welvarende, gezonde en aantrekkelijke steden en regio's. Zij roept de 21^ste eeuw dan ook uit tot de eeuw van de voetganger. Europese steden kampen echter met de erfenis uit de vorige eeuw. Daarin maakte de auto zijn opmars als vervoermiddel. Dit ging ten koste van de voetgangersvriendelijkheid en het straataanzicht. Met als gevolg: buurten zonder trottoirs, openbare ruimtes vol parkeerplaatsen en stedelijke snelwegen als kloof tussen buurten. Het autoverkeer legde ook een druk op de kwaliteit van de leefomgeving in steden: denk bijvoorbeeld aan geluidshinder en luchtvervuiling. En ook bewogen steeds meer mensen steeds minder, wat leidde tot overgewicht en obesitas. Om steden weer leefbaar te maken, is volgens Arup een sterke focus op de voetganger nodig.

Geef meer ruimte aan voetgangers

Adviseur ruimtegebruik Derk van der Laan pleitte vorig jaar in Trouw voor meer ruimte voor de voetganger. Normaal voortbewegen raakt volgens hem klem in de drukte van groeiende steden en dorpen. Zo zijn er steeds meer botsingen tussen fietsers onderling en met treinen en bussen. En met het toenemende aantal e-bikes wordt het helemaal dringen. Fietsen en lopen hebben volgens hem de toekomst, maar dat vraagt om veilige en prettige routes die belangrijke plekken verbinden.

Volgens Milieudefensie delven fietsers en voetgangers het onderspit als het gaat om de ruimte in Nederlandse steden. Zij onderzochten aan de hand van geografische data hoe de ruimte op straat is verdeeld in de twintig grootste gemeenten van Nederland. Uit hun onderzoek blijkt dat auto's het grootste deel van de ruimte (55 procent) in beslag nemen. Fietsers nemen 12 procent van de ruimte in en voetgangers 33 procent. Voetgangers ondervinden wel vaker last van blokkades en gemeenten besteden te weinig aandacht aan prettige looproutes. 

Voetganger ondergeschoven kind in gebiedsontwikkeling

Ook in de beleidswereld is de voetganger vaak het ondergeschoven kind als het gaat om gebiedsontwikkeling. Daar lijkt langzaam verandering in te komen: de bewustwording voor voetgangersbeleid neemt langzaam toe. Zo is gemeente Utrecht de eerste gemeente met een actieplan Voetganger. Zij gaan onder andere voetgangersnetwerken uitwerken en verkennen, met als focus gebieden waar veel voetgangers komen. Landelijk is er een Platform Ruimte voor Lopen in oprichting. Dit is een initiatief van Wandelnet, CROW en het ministerie van I&W. Doel is om lopen te stimuleren en de omstandigheden voor lopen in de openbare ruimte te verbeteren. Ook de Omgevingswet vormt een interessant startpunt voor serieus voetgangersbeleid. Dit stelt initiatiefnemer van Ruimte voor Lopen, Flip van As, op Verkeer in Beeld. De Omgevingswet stelt het integraal werken centraal over grenzen van disciplines heen. Van As: "Het is verrassend om te zien hoeveel raakvlakken er dan zijn met ‘lopen'. En met hoeveel partijen je daarin partner van elkaar kunt zijn. Denk aan woon-werk, economie, recreatie, gezondheid, maar ook maatschappelijk welzijn."

De verborgen voetganger

Volgens Verkeer in Beeld hebben gemeenten de voetganger ook vaak niet ‘in beeld'. Zo beschikken ze nauwelijks over cijfers over voetgangers (tellingen, ongevallen en economische meerwaarde). Eén van de tien tips die Verkeer in Beeld geeft voor gemeentelijk voetgangersbeleid, is dan ook: verzamel gegevens over lopen en verblijven. Een interessant project in dit kader is het project Walkability van onderzoeksbureau SpaceTraces. Dit project brengt de bewandelbaarheid van Amsterdam in kaart met ruimtelijke- en GIS-data. Dit leidde onder andere tot vier Walkability-kaarten: een algemene, een toeristische, een recreatieve en een werkgerelateerde. Deze kaarten gebruiken beleidsmakers om het voetgangersbeleid in Amsterdam verder te ontwikkelen.

Show, don't tell

Wat gebeurt er met een plek als je meer ruimte aan voetgangers en fietsers geeft in een stad? Je kunt het natuurlijk ook simpelweg laten zien! Dat dacht ook het Braziliaanse designerscollectief Urb-i. Met behulp van Google Streetview laten zij op hun website zien hoe het was en hoe het nu is. Opvallend is dat plekken niet alleen beweegvriendelijker zijn, maar ook aantrekkelijker ogen. Bekijk hieronder bijvoorbeeld Barcelona (links) en Moskou (rechts). Inmiddels is de database uitgegroeid tot 3300 voorbeelden van over de hele wereld, met ook 132 Nederlandse voorbeelden. Leuk ter inspiratie.

Over 50 jaar…

Meer mensen die naar hun werk wandelen, hoe mooi zou dat zijn? Maar dan moet de voetganger dus wel meer ruimte en aandacht krijgen. Ook onze Atlas Leefomgeving vormt een mooi vertrekpunt voor beleidsmakers om steden voetgangersvriendelijk in te richten. Beleidsmakers kunnen ‘walkability-kaarten' naast onze geluidshinderkaarten, luchtkwaliteitskaarten, groenkaarten en hittestresskaarten leggen. Met een combinatie van data komen gezonde, prettige, effectieve en functionele wandelroutes in stedelijke omgevingen een stapje dichterbij. En misschien… wandelt iedereen dan over 50 jaar elke dag (een stukje) naar het werk.

De Verenigde Naties heeft in 2013 de internationale dag van het geluk in het leven geroepen. De VN heeft dit gedaan om het belang van gelukkige mensen te benadrukken. Het stimuleren van geluk van alle mensen moet een voorwaarde zijn van gezonde economische groei. Nederlanders zijn een gelukkig volk. In 2018 stonden wij op plaats zes van de 156 geïnventariseerde landen. Liesbeth Paardekooper en Marion van Amelrooij van de Geluksatlas doen een onderzoek naar ‘geluksplekken' in Nederland. De leefomgeving speelt daarin een duidelijke rol.

Jaren ervaring

Want waar zijn Nederlanders het gelukkigst? En wat maakt dat iemand van die locatie zo gelukkig wordt? Is het een plek uit je jeugd waar je warme gevoelens bij krijgt? Is het de stilte van een natuurgebied waar alleen de vogels je storen? Of is het zien en horen van de branding op je favoriete strand de plek waar je volledig tot rust komt? Liesbeth en Marion hebben allebei jarenlang in het buitenland gewoond en zo aan den lijve ervaren dat elk landschap, elke stad, elk dorp zijn eigen sfeer heeft. Liesbeth: "De kwaliteit van plekken doet er toe. Als we bewust letten op de inrichting of bescherming van onze leefomgeving, dan kunnen we Nederland nog gelukkiger maken. Daarom is het van belang dat we weten waar mensen graag komen, zich goed voelen en opladen."

Gelukkig thuis of juist op vakantie?

Een enquête onder lezers van het AD moet duidelijkheid gaan geven. Marion: "Inmiddels hebben we ruim 350 reacties ontvangen en durven we enkele voorlopige conclusies te trekken. Een kleine 30% van de respondenten heeft een geluksplek in de directe woonomgeving, binnen tien kilometer van hun woning. Soms is de geluksplek ook letterlijk thuis: onder de eigen pergola of in de moestuin. Maar meestal gaat het om wandel- of fietsommetjes in de buurt." De overige 70% van de geluksplekken is verder weg gelegen. Er lijkt een duidelijke correlatie met vakantiebestemmingen te zijn. Niet alleen worden het strand en de Waddeneilanden vaak genoemd als geluksplekken, ook de recreatieparken van Landal komen enkele malen terug. De geluksplek lijkt sterk gekoppeld aan een vakantiegevoel. Vakantieplekken staan natuurlijk vaak voor groen, rust en veel recreatiemogelijkheden.

Veluwe en het strand

Verder is er een duidelijk verband tussen de nationale parken en de genoemde geluksplekken. Liesbeth: "De Hoge Veluwe en de Veluwezoom/Posbank zijn de absolute toppers. De Veluwe wordt door bijna één op de tien respondenten genoemd." Ook de nationale parken Utrechtse Heuvelrug, Biesbosch, Weerribben-Wieden, Sallandse Heuvelrug en Drentse Aa worden regelmatig genoemd. En het strand komt als geluksplek terug, gekoppeld aan verschillende locaties: de Zeeuwse stranden, Hoek van Holland, Bergen/Egmond en de stranden van de Waddeneilanden.

Ruimte meest bepalende geluksfactor

In de enquête worden vijftien geluksfactoren benoemd waaruit de respondenten er meerdere kunnen selecteren. Hier blijkt de absolute winnaar ruimte: een gevoel van ruimte wordt maar liefst door 86% van de respondenten genoemd als omschrijving van de geluksplek. Er is een duidelijke top vier van geluksfactoren die door de meer dan de helft van de respondenten worden genoemd. Naast ruimte zijn dat stilte (74%), ongereptheid/wilde natuur (61%) en water (50%). Deze geluksfactoren komen redelijk overeen met het HappyHier onderzoek dat Wageningen University & Research (WUR) in 2016 uitvoerden met gebruik van een app. Uit dit onderzoek blijkt dat mensen zich buiten significant gelukkiger voelen dan binnen. En dan vooral buiten in een onbebouwde omgeving. De meeste gelukstoeslag werd gevonden aan de kust en bij lage vegetatie zoals heide en natuurlijk grasland. Verder blijkt uit dat onderzoek dat de omgeving een positief effect op het geluk heeft als de omgeving rustgevend of boeiend gevonden wordt.
De enquêteresultaten zijn voorlopige conclusies op basis van de aanmeldingen tot nu toe. Er kunnen nog verschuivingen plaatsvinden. Wel lijkt al duidelijk dat mensen in het drukbevolkte Nederland vooral gelukkig worden van ruimte en een rustige plek om op te laden.

Wat is jouw geluksplek?

Mensen kunnen online hun persoonlijke geluksplek aanmelden. Tot eind april kunnen geluksplekken worden toegevoegd. Daarna ronden Liesbeth en Marion het onderzoek af en maken zij van de benoemde plekken een gelukskaart. Uiteraard willen we de gelukskaart tegen die tijd ook in de Atlas Leefomgeving tonen.

Tekst: Marion van Amelrooij (Geluksatlas) en Channah Betgen (Atlas Leefomgeving)

 

Van alle factoren die bepalend zijn voor de leefbaarheid van een stad, krijgt geluid de minste aandacht. Maar geluid biedt kansen voor een gezonde leefomgeving! De nieuwe benadering 'soundscape' focust niet op het aantal decibellen, maar op hoe mensen geluid beleven. Dit levert verrassende inzichten. Deze inzichten kunnen beleidsmakers inzetten bij het ontwerpen van een stedelijke leefomgeving.

Op 28 maart organiseert de Nederlandse Stichting voor Geluidshinder de Nationale Geluidshinderdag. Miljoenen mensen in Nederland hebben last van ernstige geluidshinder. De grootste drie boosdoeners zijn wegverkeer (9,3%), buren (8,4%) en vliegverkeer (4,6%). Uit de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) blijkt dat deze niveaus van geluidsbelasting de komende jaren toenemen, als gevolg van de verwachte toenemende bevolkingsdichtheid, de voortgaande verstedelijking en de toenemende hoeveelheid verkeer. Ook al veroorzaakt geluidshinder geen dodelijke slachtoffers, het heeft wel degelijk negatieve gezondheidseffecten. Langdurige geluidsoverlast kan leiden tot stress doordat mensen moeilijker kunnen ontspannen en uitrusten. Geluidsoverlast 's nachts kan de slaap verstoren. Langdurige stress en slaapverstoring kunnen leiden tot een hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten; klachten van mensen die hier al aan lijden kunnen verergeren.

Onze oren: geen decibelmeters

Op allerlei manieren werken wij aan de kwaliteit van onze leefomgeving. Onze lucht is schoner dan vroeger. En al zijn we er nog niet, ook de waterkwaliteit is verbeterd. De geluidshinder nam echter de afgelopen decennia in Nederland niet af. De huidige aanpak van geluidoverlast focust op het reduceren van decibellen en het naleven van geluidsnormen. Maar het geluidsniveau zegt niet altijd iets over de geluidshinderbeleving. Want vraag eens aan mensen om een bepaald geluid te omschrijven? Dan hebben ze het niet over het aantal decibellen, maar juist over hoe prettig, rustgevend, hinderlijk of storend ze dat geluid vinden. Zoals senior beleidsadviseur Miriam Weber op platform Verkeerskunde het zo mooi stelde: onze oren zijn geen decibelmeters. De soundscape-benadering is afkomstig uit de academische wereld. In deze benadering gaat het om de vraag: hoe beleven mensen geluid? Want juist die geluidsbeleving bepaalt voor een groot deel of mensen al dan niet gezondheidsklachten krijgen door geluidsoverlast.

Hoe beleven mensen geluid?

De publicatie Slim onderweg naar een gezondere en stille stad beschrijft een aantal inzichten uit de soundscape-benadering. Zo ervaren mensen natuurlijke geluiden doorgaans als prettig en mechanische geluiden als onprettig. Maar ook de omgeving speelt een rol. Mechanische geluiden worden in een groen park vaak als zeer hinderlijk ervaren. Veel hinderlijker dan wanneer deze geluiden te horen zijn op een druk station of bij een drukke verkeersweg. Dit komt doordat geluid van oudsher een waarschuwingsfunctie heeft. Bij onverwachte (en ongewenste) geluiden gaat een alarmsignaal in onze hersenen af, waardoor we deze geluiden als stressvol ervaren. Prettige geluiden die we verwachten in een bepaalde omgeving, geven vaak juist een rustgevend en fijn gevoel. Denk aan wind aan zee of het ruisen van de bladeren in een park. Al deze inzichten kunnen we inzetten in de zoektocht naar de mogelijkheden om een stillere en gezondere stad te creëren: voor mensen en dieren. Want ook dieren zijn gevoelig voor geluid in de stad. Uit onderzoek van de universiteit van Southampton blijkt dat lawaai in de stad het gedrag en de zang van het roodborstje verandert.

Wees creatiever met geluid

Deze soundscape-benadering biedt dus kansen voor ontwerpers. In 2016 stelde hoogleraar Auditieve Cultuur, Marcel Cobussen, in zijn oratie Hoe klinkt de stad? dat van alle aspecten die bepalend zijn voor de leefbaarheid van een stad, geluid de minst besprokene is. Een gemiste kans volgens Cobussen. De akoestische omgeving van een stad is immers geen gegeven, maar kan worden ontworpen, vormgegeven en gecreëerd. Hierdoor wordt het prettiger om op bepaalde plekken te vertoeven. Zo kunnen inzichten die de soundscape-benadering oplevert, handvaten bieden aan ontwerpers. Ze kunnen de juiste geluidsbalans brengen in een bepaalde omgeving door deze anders akoestisch in te richten. Bijvoorbeeld door in een stad stille en minder stille plekken af te wisselen. Deze stille gebieden kun je via fiets- en wandelroutes verbinden met grotere rustgebieden buiten de stad. Dan is het aantrekkelijker om de auto te laten staan en dit betekent weer minder geluidsoverlast! De Atlas Leefomgeving kan daarbij helpen. Verschillende kaarten geven aan waar mensen de meeste last hebben van welk geluid. Zoals de kaart Geluidshinder wegverkeer of de kaart Geluidshinder bromfietsen en scooters. Deze kaarten kun je combineren met onze groenkaart of onze kaarten Fietsnetwerken, Lange-afstand-wandelroutes of Stiltegebieden. 

Soundscaping in Nederland nog in kinderschoenen

In Nederland zijn er helaas nog weinig voorbeelden van waar de soundscape is vertaald naar de ruimtelijke inrichting. Maar onze Noorderburen laten zien hoe het ook kan. In het Engelse Sheffield zorgde de geluidsmuur The Cutting Edge niet alleen voor een stillere leefomgeving, maar voor veel meer. Het plein Sheaf Square grensde aan een drukke weg die voor veel geluidshinder zorgde door het geluid van voorbijrazende auto's. Door de wirwar van drukke verkeersstraten kon men vanaf het station alleen met de metro het centrum bereiken. De gemeente Sheffield vond een inventieve oplossing. Ze legde The Cutting Edge aan, een stalen geluidsmuur met een waterval. Deze muur leidt mensen langs allerlei interessante openbare plekken van het station naar het stadscentrum. De geluidsmuur dempt het geluid van de auto's en het vallende water heeft een rustgevend effect. Voor mensen is het nu aantrekkelijk om er te lopen. De stalen muur is bovendien een verwijzing naar het verleden van Sheffield als mijnstad. Dit levert weer een mooi stukje nieuw cultureel erfgoed op.   

Omgevingswet biedt kansen voor soundscaping

Soundscaping biedt ook interessante kansen in het kader van de op komst zijnde Omgevingswet. Dit stelt Wim Drost, adviseur milieu en ruimteleefomgeving bij de gemeente Den Haag, in een interview met Geluidnieuws. Hoe dichter je bij een specifieke situatie komt, hoe groter andere – niet kwantitatieve invloeden - op de hinderbeleving worden. De Omgevingswet biedt bestuursorganen meer vrijheid om op lokaal niveau regels te stellen en plannen te maken. Binnen die beleidsvrijheid kan soundscape een belangrijk middel zijn om de kwaliteit van de leefomgeving lokaal te verbeteren. De Atlas Leefomgeving zou daarbij een interessant vertrekpunt kunnen zijn. Want als je een lokale situatie wilt verbeteren, is het handig om te weten waar mensen de meeste last hebben van geluid. De geluidshinderkaarten zijn te combineren met onze andere kaarten voor meer inzichten in hoe we tot een leefbaardere en gezonde leefomgeving kunnen komen.

Leerlingen doen met GLOBE metingen in de schoolomgeving en leren zo zelf onderzoek te doen en dragen gelijk bij aan meer kennis over natuur en milieu. Op de GLOBE-dag laten wetenschappers, docenten en leerlingen je ervaren hoe het is om mee te doen met GLOBE.

Waar?

GLOBE heeft dit jaar voor het Museon als locatie gekozen. De tentoonstelling One Planet van het Museon heeft veel raakvlakken met de GLOBE-onderzoeken. Er zijn onder andere speciale exposities over waterkwaliteit en bodem.

Voor wie?

De dag is bedoeld voor docenten en technische onderwijsassistenten in de bètavakken en aardrijkskunde. Het programma sluit aan bij onder andere de volgende thema's: leren onderzoeken (PWS, PO), internationalisering, duurzaamheid en tweetalig onderwijs. De dag is zowel geschikt voor ervaren GLOBE docenten als personen die zich op het programma willen oriënteren. Ook organisaties die bij willen dragen aan de verspreiding van GLOBE zijn van harte welkom.

Meer informatie en aanmelden

Voor meer informatie en een aanmeldformulier kijk op GLOBE Nederland.

 

De Atlas Leefomgeving, Atlas Natuurlijk Kapitaal, Nationale EnergieAtlas, Gezonde Leefomgeving (inclusief de Gezond OntwerpWijzer en het netwerk Maak Ruimte voor Gezondheid) organiseren deze werkconferentie. Al onze websites bieden informatie en handelingsperspectieven om in beweging te komen voor een gezondere leefomgeving. Op deze Atlas Werkconferentie willen wij onderzoeken hoe overheden burgers kunnen betrekken bij hun leefomgeving. Een gezonde leefomgeving bereiken we samen!

Programma

Vanaf 9.15 uur bent u welkom tijdens onze inloop. Het programma start om 10.00 uur met een plenaire sessie. Daarna kunt u meedoen aan drie workshopsessies van elk 45 minuten. Datavisualisatie-expert Frédérik Ruys (van tv-programma ‘Nederland Van Boven') en de bekendste makelaar van Nederland, Alex van Keulen (van de tv-programma's ‘Kopen Zonder Kijken' en ‘Uitstel Van Executie') leveren inspirerende bijdragen aan de plenaire sessie en de workshops. Tussen de workshopsessies is er voldoende tijd voor netwerkmogelijkheden. Natuurlijk is er ook een heerlijke lunch. Rond 16.00 uur sluiten wij het programma af met een netwerkborrel én muziek.

9:15	10:00	Ontvangst, registratie en workshopkeuze
10:00	11:15	Plenaire start Atlas Werkconferentie
11:15	11:45	Wissel / Koffie- en theepauze
11:45	12:30	Workshopronde 1
12:30	13:30	Lunch (met muziek)
13:30	14:15	Workshopronde 2
14:15	14:45	Wissel / Koffie- en theepauze
14:45	15:30	Workshopronde 3
15:30	16:00	Plenaire 'terugkoppeling' en afsluiting
16:00	17:00	Netwerkborrel (met muziek)

Workshopsessies

Wij stellen een interessant programma voor u samen. Met sprekers en presentaties op het snijvlak van klimaat, een gezonde leefomgeving, burgerparticipatie en geodata. En een Geluksbelevingsroute, samengesteld door de Geluksatlas. Tijdens de inloop kunt u aangeven aan welke workshops u mee wilt doen. De beschrijvingen van de verschillende workshopsessies ontvangt u een week voorafgaand aan de werkconferentie.

De workshops zijn in verschillende sporen onderverdeeld:

• Brabant in the picture
• Breng burgers in beweging
• Atlas presenteert
• Ontwerp mee
• Baat bij gezond klimaat
• Geluk als perspectief op leefomgeving
• Blik op de toekomst

Meld u aan!

Komt u ook? Leuk! Meld u aan via het aanmeldformulier.

Meer weten?

Wilt u meer informatie over deze werkconferentie? Neem dan contact op met Hans Neele via hans.neele@rws.nl.

Meer informatie over het programma vindt u binnenkort op deze pagina.

De kaart laat zien in hoeverre de publieke ruimte in de woonomgeving mensen de gelegenheid biedt tot sporten en bewegen. Iedere gemeente is hiervoor beoordeeld op factoren als sportaccomodaties, buitengebieden, routes en nabijheid voorzieningen. De kaart is gebaseerd op gegevens van het Mulier Instituut.

Iedereen beweegt. Ook al voldeed volgens het RIVM in 2017 slechts 47 procent van alle Nederlanders aan de Beweegrichtlijnen. Mensen sporten, maken een ommetje of lopen doelgericht naar bijvoorbeeld hun werk of de supermarkt. De nieuwe kaart Kernindicator Beweegvriendelijke Omgeving (KBVO-kaart) op de Atlas Leefomgeving laat zien in welke mate hun woonomgeving mensen de gelegenheid biedt om te sporten of te bewegen. De Atlas Leefomgeving heeft hiervoor de Kernindicator Beweegvriendelijke Omgeving van het Mulier Instituut in kaart gebracht. Deze kernindicator is één van de 20 Kernindicatoren voor het landelijk monitoren van sport en bewegen.

Score per gemeente

Per gemeente is hiervoor een score gegeven. Deze score is het gemiddelde van de score op zes afzonderlijke elementen op basis van een vijfpuntschaal. Dit zijn: publieke sportaccommodaties, (aantal sporthallen, voetbalaccommodaties), sport- en speelvelden (aantal Cruyff Courts, skateparken, speeltuinen), sport- , speel- en bewegingsruimte (parken, water geschikt voor recreatief gebruik, volkstuinen uitgedrukt in hectare), routes (fiets- en wandelpaden uitgedrukt in meter), buitengebieden (bos, heide, zand uitgedrukt in hectare) en nabijheid van voorzieningen (gemiddelde afstand tot supermarkt en school). 

Hoe beweegvriendelijk zijn Nederlandse gemeenten?

Elke gemeente krijgt een score voor beweegvriendelijkheid. Hoe hoger de score op een schaal van 0 tot 5, hoe meer de omgeving is ingericht om te sporten en te bewegen. De geel gekleurde gemeenten scoren lager dan het landelijke gemiddelde en de groene gemeenten scoren hoger. Nederland scoort gemiddeld een 2,6. De nieuwe Atlas-kaart laat zien dat het per gemeente sterk verschilt of de leefomgeving al dan niet beweegvriendelijk is. De meest beweegvriendelijke gemeenten bevinden zich voornamelijk aan de kust, in het oosten van het land en in Drenthe. De meeste beweegonvriendelijke gemeenten zijn vooral geclusterd in Zuid-Limburg en in Zuid-Holland/Randstad. Veelal scoren de beweegonvriendelijke gemeenten slecht op het element sport-, speel- en bewegingsruimte. De kaarten van de afzonderlijke scores op de zes elementen vindt u op Sportopdekaart.

Kernindicator Beweegvriendelijke Omgeving (Bron: Atlas Leefomgeving )

Beweegvriendelijke omgeving = meer bewegen?

Het is interessant om te kijken of een beweegvriendelijke omgeving ertoe leidt dat mensen ook meer gaan bewegen. Twee kaarten uit de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016 GGD'en, CBS en RIVM geven per gemeente een beeld van hoeveel volwassenen van 19 jaar en ouder aan de Beweegrichtlijnen 2016 voldoen en wekelijks sporten. Wat zien we als we deze kaarten naast de nieuwe Atlas-kaart leggen?

Kaarten Voldoen aan Beweegrichtlijnen 2016 en Wekelijkse sporters 2016 (Bron: Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2016 GGD'en, CBS en RIVM)

Zuid-Limburg en Randstad

In Zuid-Limburg is een clustering van gemeenten met een laag percentage dat voldoet aan de Beweegrichtlijnen. Het aantal wekelijkse sporters ligt hier onder het landelijk gemiddelde van 51,3 procent. Mogelijk is hier een verband te leggen met de leefomgeving, want deze gemeenten scoren ook slecht op beweegvriendelijkheid. De Randstad scoort ook relatief laag op beweegvriendelijk, maar hier is het percentage mensen dat de beweegrichtlijnen haalt juist relatief hoog, evenals het percentage wekelijkse sporters. Wellicht zijn Randstedelingen intrinsiek gemotiveerd om te sporten, ongeacht hoe beweegvriendelijk hun omgeving is.

Waddeneilanden

De Waddeneilanden scoren hoog op beweegvriendelijkheid, en de bewoners scoren daar opvallend hoog op de beweegrichtlijnen. Het aantal wekelijke sporters is hier echter relatief laag. Als we inzoomen op de informatie op locatie zien we dat de Waddeneilanden opvallend hoog scoren (> 4,5) op de elementen Routes en Buitengebied en opvallend laag (< 1, alleen op Texel 2) op het element Nabijheid van voorzieningen. Misschien is het wel de natuur die de Waddenbewoners in beweging brengt. Bovendien laat de lage score op de nabijheid van voorzieningen zien dat de Waddenbewoners wel in beweging moéten komen voor werk of boodschappen.

Houvast voor beleid

Dergelijke dwarsverbanden met andere datasets kunnen houvast bieden aan beleidsmakers. De KBVO-kaart geeft een maat voor de ruimte in de woonomgeving die gebruikt kan worden om te sporten en te bewegen. Maar of die ruimte ook wordt gebruikt om in te bewegen, hangt ook af van zaken als toegankelijkheid, fysieke en sociale veiligheid en aanbod van activiteiten en evenementen. Als een gemeente hoog scoort op beweegvriendelijkheid en laag op de beweegnorm, kan het voor beleidsmakers zinvol zijn om de afzonderlijke elementen nader te bekijken en uit te zoeken waarom mensen zo weinig gebruik maken van de mogelijkheden die hun leefomgeving biedt. En voor alle gemeenten met een lage score op beweegvriendelijkheid bieden de afzonderlijke elementen inzicht in waar ruimte is voor verbetering.

Komt u met een smoesje weg?

En ja, soms heeft u gewoon geen zin om te sporten. Misschien kunt u het nieuwe smoesje gebruiken: "Mijn gemeente daagt mij niet uit om te sporten." Bekijk uw eigen leefomgeving op de nieuwe kaart en check of u hier mee wegkomt!
 

Zie ook:

- Rapportage sport 2018 (Mulier Instituut)
- Sportaccomodaties in Nederland (2016, Mulier Instituut)

Knalvuurwerk, zoals rotjes, is nauwelijks schadelijk en bestaat vooral uit buskruit. Siervuurwerk bevat daarnaast ook zware metalen die zorgen voor kleur- en geluidseffecten en geven daardoor meer schadelijke uitstoot dan knalvuurwerk. Illegaal vuurwerk is de grootste boosdoener voor het milieu vanwege de zeer schadelijke stoffen cadmium en perchloraat. De komende jaarwisseling gaan zeker 12 grote gemeenten experimenteren met vuurwerkvrije zones rondom kinderboerderijen, ziekenhuizen, bejaardentehuizen en scholen, aldus een inventarisatie van de Volkskrant in de 44 grootste gemeenten. Volgens Milieu Centraal kun je ook zelf mee helpen de milieulast van vuurwerk te beperken: namelijk door illegaal vuurwerk te vermijden, bij voorkeur knalvuurwerk gebruiken en afval dat overblijft na het afsteken van vuurwerk zo snel mogelijk op te ruimen, zodat schadelijke stoffen niet in het milieu komen.  

Luchtvervuiling

Het afsteken van vuurwerk zorgt voor luchtvervuiling, doordat er in korte tijd een forse hoeveelheid fijnstof in de lucht komt. In het eerste uur van de jaarwisseling van 2017 op 2018 lieten stedelijke meetpunten een sterk verhoogde concentratiewaarde van fijnstof zien, blijkt uit metingen van het Luchtmeetnet. Het goede nieuws is dat de nieuwjaarspiek in fijnstof in 2018 de op een na laagste in de historische reeks over de jaren 1994-2018 was. Op de video Concentratie fijnstof rond de jaarwisseling van 2017-2018 kun je de actuele fijnstofconcentratie tijdens de jaarwisseling van 2017 op 2018 van uur tot uur volgen. De verschillen per jaar zijn gerelateerd aan de weersomstandigheden. Bij een zwakke wind is er door een geringe verspreiding een hoge concentratie en bij een sterke wind een sterke verspreiding, die zorgt voor een lagere concentratie. Bij neerslag slaat een substantieel deel van de fijnstof neer en blijft vuurwerksmog uit.

Effecten piekbelasting op gezondheid

Wat zijn nu de consequenties van deze piekbelasting van fijnstof tijdens de jaarwisseling voor de gezondheid? Bekend is dat fijnstof in kleine hoeveelheden schadelijk is voor mensen die last van hun luchtwegen hebben. Zij kunnen beter binnen blijven bij hoge concentraties aan fijnstof. Joost Wesseling, onderzoeker luchtkwaliteit bij het RIVM, stelt in Bionieuws dat er nooit kwantificeerbare effecten op de gezondheid zijn gemeten. Dit komt volgens de onderzoeker omdat het vaak gaat om kortstondige belasting: binnen een paar uur is de hoeveelheid fijnstof in de lucht weer op een lager niveau.

Dat verklaart ook waarom de bijdrage van vuurwerk aan het jaartotaal van de fijnstofemissie gering blijft. Wel neemt het relatieve aandeel aan fijnstofemissies toe. In 1990 was de bijdrage aan emissies nog ongeveer 0,1%, maar dat gaat de laatste jaren richting de 1%. Dit komt door de toename van het afgestoken consumentenvuurwerk sinds 1990 (1990: 5,1 miljoen kilo en 2016: 16,4 miljoen kilo).

Volg het zelf!

Voor de derde keer gaat het RIVM ook deze jaarwisseling samen met burgerwetenschappers in het Vuurwerkexperiment 2018-2019 het effect van vuurwerk op de luchtkwaliteit meten. Dit jaar niet elk uur, maar de fijnstofdata van ruim 200 stofsensoren worden dit jaar om de 5 tot 10 minuten opnieuw weergegeven. Zo monitort het RIVM de gevolgen van het afsteken van vuurwerk nauwkeuriger dan met de eerder gebruikte schaal. Met de champagne nog in uw hand kunt u straks dus precies volgen wat het vuurwerk met de luchtkwaliteit doet. Ook op de Atlas Leefomgeving kunt u de uurlijkse actuele fijnstofconcentratie bekijken, en de invloed van vuurwerk hierop.

Meer weten?

Op deze website is veel meer informatie te vinden. Ga bijvoorbeeld naar onze achtergrondpagina's over luchtkwaliteit, fijnstof en stikstofdioxide. Of bekijk, naast de actuele kaart voor fijnstof PM10, de jaargemiddelden van fijnstof.

De bodem van Nederland beweegt. Dit komt door menselijke activiteiten, maar ook doordat Nederland in een delta ligt en van nature beweegt. Zo daalt de bodem in grote delen van Nederland geleidelijk door geologische processen, zoals de daling van het Noordzeebekken. Op andere plaatsen komt de bodem juist omhoog, zoals in Limburg. De scheidslijn tussen de dalende en stijgende gebieden ligt ruwweg langs de lijn Breda-Amersfoort-Emmen. In klei- en veengebieden spelen menselijke activiteiten, zoals ontwatering, grondwaterpeilverlagingen en delfstofwinning, een belangrijke rol bij de bodemdaling.

Bodemdaling is de afgelopen eeuwen versneld

Veenbodemdaling is een natuurlijk proces. Dit proces is in Nederland al sinds de negende eeuw aan de gang, sinds de start van het ontginnen van veengebieden. Om gebieden geschikt te maken voor landbouw werd het veen ontwaterd door vaarten en sloten te graven. De onttrekking van water zorgde ervoor dat de veengrond in contact kwam met lucht (zuurstof) en ging oxideren, waarbij de broeikasgassen CO₂ en lachgas (N₂O) vrijkwamen. Dit had tot gevolg dat het veen een deel van zijn volume verloor en de bodem inklonk. Het natuurlijke proces van bodemdaling is de afgelopen eeuwen versneld door verdere ontwatering voor agrarisch landgebruik en de bouw van (nieuwe) woningen. Om bodemdaling te beperken, proberen waterbeheerders de waterstand in veel veengebieden zo hoog mogelijk te houden. Hierdoor zijn de gebieden niet meer geschikt voor akkerbouw (te nat), maar alleen als weidegebied voor koeien. Vandaar de naam veenweidegebied.

Wonen op veen

In veengebieden waar woonwijken worden gebouwd, wordt de waterspiegel vaak verlaagd in verband met woningbouw. Hierdoor is sprake van (directe) inklinking van de bodem en van veenoxidatie. De bodem kan hierdoor in enkele decennia tot tientallen centimeters zakken. In oude(re) huizen met houten funderingen kunnen de houten palen door ontwatering boven water komen te liggen en gaan rotten. Met alle gevolgen van dien.

Gebieden waar eventueel problemen kunnen ontstaan met houten funderingspalen zijn op de kaart Indicatieve aandachtsgebieden funderingsproblematiek in de Atlas Leefomgeving te zien. Paarse gebieden hebben een bodem met minder draagkracht en zijn kwetsbaar (laagveen-, rivieren-, zeeklei- en getijdengebied). Bruine gebieden hebben een minder kwetsbare bodem. In steden (grijze gebieden) is deze indeling soms niet te maken door de ontstane bodemdiversiteit.

Miljarden aan kosten door bodemdaling

De studie Dalende bodems, stijgende kosten van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), medegefinancierd door STOWA, schetst een zorgelijk beeld van de maatschappelijke kosten en baten van veenbodemdaling. Onderzoekers berekenen in de studie dat de extra kosten van ‘slappebodemgemeenten' voor herstel van en onderhoud aan wegen, rioleringen, kabels en leidingen kunnen oplopen tot 5,2 miljard euro in 2050. Daarnaast is volgens het PBL ten minste 16 miljard euro nodig voor het herstellen van funderingsschade aan circa driehonderdduizend woningen in stedelijk gebied en nog eens een miljard voor het landelijk gebied. Gericht beleid nu kan oplopende kosten voor overheden en particulieren in de toekomst voorkomen, aldus de onderzoekers.

Nieuwe Actuele Bodemdalingskaart van Nederland

Het Nederlands Centrum voor Geodesie en Geo-Informatica (NCG) lanceerde onlangs samen met Deltares, TNO-GDN en Wageningen Environmental Research de eerste Actuele Bodemdalingskaart van Nederland: een vrij toegankelijke online dataset waarin voor het eerst ook de huidige daling van het veenweidegebied zichtbaar wordt. De bodem van Nederland zakt meer dan werd gedacht en dit is nu voor het eerst ook echt geodetisch gemeten. De kaarten zijn uitgebreider en gedetailleerder dan eerdere bodemdalingskaarten. Nieuwe satellietmetingen die dagelijks beschikbaar komen, houden de kaarten actueel. Hierdoor kan bijvoorbeeld worden bijgehouden of de bodemdaling afneemt bij verminderde gaswinning in Groningen. Ook in de veen- en kleigebieden in het westen van het land is de bodemdaling nu duidelijk meetbaar.

Bodemdalingskaarten in Atlas Leefomgeving

De bodemdalingskaart is opgenomen in de Atlas Leefomgeving als gecombineerde kaart van de diepe en ondiepe bodemdaling in Nederland: Bodemdaling in Nederland. De kaarten Bodemdaling in de ondiepe ondergrond en Bodemdaling in de diepe ondergrond zijn apart opgenomen. De groene kleur op de kaarten geeft aan dat de bodem niet beweegt. De rode kleur betekent dat de bodem er jaarlijks met vijf millimeter daalt. De blauwe kleur geeft aan dat de bodem met vijf millimeter per jaar omhoog komt.

Bodemdaling in de diepe ondergrond

Op de kaart Bodemdaling in de diepe ondergrond is het gebied rondom Groningen rood gekleurd. Dat is niet zo verwonderlijk, want in dit gebied wordt al jarenlang gas gewonnen uit de diepe ondergrond. En de winning van aardgas kan bodemdaling tot gevolg hebben. Aardgas zit namelijk in kleine holtes in poreuze gesteentelagen. Zodra het aardgas wordt weggepompt, zal de druk in de gesteentelaag dalen. Bovenliggende gesteentepakketten kunnen dan de poreuze gesteentelaag samendrukken. Hierdoor zakt de bodem.

De mijnstreek rondom Limburg licht blauw op. Hier stijgt de bodem juist. Dit komt doordat het water dat voor de mijnbouw werd weggepompt, weer terugkeert in de bodem.

Bodemdaling in de ondiepe ondergrond

Kaart Bodemdaling in ondiepe ondergrond (Bron: Atlas Leefomgeving)Op de kaart Bodemdaling in de ondiepe ondergrond kleuren het westen van Nederland en de Flevopolder rood. De rode kleur geeft aan dat de bodem met meer dan vijf millimeter per jaar zakt. Het westen van Nederland is voor een belangrijk deel laagveen. Dat de bodem zakt door ontginning, inklinking en inkrimping was al bekend. Maar de daling gaat hier harder dan verwacht door de klimaatverandering, waardoor de bodem uitdroogt. In de afgelopen zomer heeft dit al zichtbare schade opgeleverd in de vorm van tientallen huizen die scheuren en verzakkingen vertoonden door de droogte. Op de kleigronden in de Flevopolder komt de bodemdaling voornamelijk door menselijk handelen, zoals de inpoldering en het kunstmatig laag houden van het grondwaterniveau.

Kaartlagen combineren

De kaart kan gecombineerd worden met andere kaarten uit de Atlas Leefomgeving. Zoals bijvoorbeeld de Bodemopbouw kaart. Deze geeft informatie over de bodemfysische gelaagdheid tot circa 1,20 meter diepte en zegt iets over bodemgesteldheid en waterhuishouding in de Nederlandse bodem. Als je deze kaart combineert met de kaart Bodemdaling in Nederland zie je dat in de veengebieden (gebieden met paarse kleur) en de lemige gronden in de Flevopolder de bodemdaling erg groot is.

Wake-up call

Gericht beleid nu kan oplopende kosten voor overheden en particulieren in de toekomst voorkomen, concludeerde het PBL al. Wat er gebeurt als we niets ondernemen, toont de onderstaande kaart van Deltares met de verwachte bodemdaling tot 2050. De bodemkaarten kunnen richting geven voor waterbeleid en waterveiligheid, delfstoffenwinning en bouwwerkzaamheden. Omdat ze dagelijks worden bijgewerkt, kunnen ze ook een beeld geven hoe effectief bepaalde maatregelen zijn en kan iedereen op de voet volgen hoe hard klimaatverandering inwerkt op de bodem en in welke mate een vermindering van de aardgaswinning in Groningen gaat helpen. Want dit willen we toch niet echt laten gebeuren?

Op 27 september jl. vond de jaarlijks GGD-RIVM ontmoetingsdag plaats; een kennis- en netwerkdag op het terrein van de medische milieukunde. Dit jaar was citizen science -oftewel ‘burgerwetenschap'- het centrale thema. Projectleider Hester Volten gaf samen met een collega de eerste lezing. Zij verzorgden later op de dag ook een workshop. Hester houdt zich vanaf 2012 bezig met dit onderwerp en is daarmee één van de trendsetters binnen het RIVM. Inmiddels is de opmars niet meer te stuiten; veel mensen, en soms hele bewonersgroepen, meten bijvoorbeeld zelf de luchtkwaliteit en delen hun bevindingen. Hester vertelde hoe zij inspeelde op deze trend en hoe het haar manier van kijken veranderde. ‘Er ging er een wereld voor me open', aldus Hester, ‘er ontstond tweerichtingsverkeer tussen burgers en professionals'. Helaas geen burgers op deze ontmoetingsdag, maar ook de uitwisseling van ervaringen onderling was zinvol.

Zelf de luchtkwaliteit meten

De opmars van citizen science hangt samen met technologische ontwikkelingen. Meetapparaten (sensoren) worden steeds beter en minder duur. Hester liet één van de nieuwste deeltjestellers zien, de Nova Fitness SDS011 (bron foto: http://inovafitness.com), waarmee de hoeveelheid fijnstof in de lucht kan worden geschat. Deze past gemakkelijk in de hand – geen grote meetinstallaties dus.

Een paar jaar geleden konden dit soort sensoren alleen extreem hoge concentraties meten, zoals tijdens de jaarwisseling. Op dat moment zit er door vuurwerk veel fijnstof in de lucht. Met de nieuwere sensoren kun je ook op andere dagen best aardige metingen doen, aldus Hester. De sensoren zijn minder nauwkeurig dan de officiële luchtmetingen, maar je kunt er wel op veel meer plekken mee meten, legt ze uit. Een belangrijke motivatie om zelf te meten is vaak dat mensen willen weten welke bronnen in hun leefomgeving veel fijnstof veroorzaken en wat ze eraan kunnen doen. Die vraag is niet altijd even makkelijk te beantwoorden. Concentraties hangen namelijk niet alleen af van bijvoorbeeld verkeersdrukte, maar ook van zonlicht, de hoeveelheid vocht in de lucht en hoe hoog de sensor hangt.
 

Luchtkwaliteit op de kaart

Mensen kunnen met ‘Check je Plek' van de Atlas Leefomgeving snel gegevens vinden over de luchtkwaliteit bij hen in de buurt. Deze gegevens zijn gebaseerd op ‘officiële' metingen en berekeningen, waarbij precies is vastgelegd hoe dat moet worden gedaan.

Op onderstaande kaart kunt u zien waar de officiële ‘referentiemeetpunten' liggen (grijze punaises). Inmiddels worden vanuit het hele land ook meetresultaten van burgers aangeleverd (gekleurde punaises). Hester en collega's hebben ervoor gezorgd dat de resultaten gedeeld kunnen worden op een RIVM dataportaal. Als u op dat uitwisselingsplatform op een punaise klikt, ziet u gelijk de meetresultaten en hoe die zich verhouden tot officiële meetgegevens. Aanvullende informatie, over bijvoorbeeld de verschillende sensoren en hoe je het beste kunt meten, vindt u op de website ‘Samen meten aan luchtkwaliteit'.

Op bezoek in Grubbenvorst

Hester en haar collega's hebben contact gelegd met de mensen of bewonersgroepen achter de meetgegevens. Ze ging bijvoorbeeld langs bij Teus Hagen van de stichting 'Behoud de parel' in Grubbenhorst. In een video laat hij zien wat er allemaal komt kijken bij metingen; hij maakte zelf een sensorsysteem met behulp van Lego. Teus bleek daarnaast een internetexpert te zijn en vond het leuk om mee te denken bij de opzet van het uitwisselingsplatform . Teus, op zijn beurt, had ook wat aan de video; hij kon anderen daarmee beter uitleggen waar hij mee bezig is. Hester concludeert dan ook ‘Het nieuwe milieumonitoren doen we samen'. Lees meer over citizen science in het RIVM e-magazin. Onder andere onze Atlascollega Liesbet Dirven legt daarin hoe zij het een plek gaf in haar werk.

 

Nachtelijke verlichting maakt mogelijk dat wij langer actief zijn. Wij kunnen in een verlichte omgeving bijvoorbeeld langer sporten of uitgaan en verlichting draagt bij aan de verkeers- en de sociale veiligheid. Ook vragen veel economische activiteiten om nachtelijke verlichting. Denk hierbij aan industrie, transport, kassen en reclame. Het meeste van dit licht straalt uit naar de omgeving. Hierdoor zijn veel plekken die niet om verlichting vragen toch verlicht.

Lichtvervuiling

Al dit overvloedige licht kan leiden tot lichtvervuiling. Vaak brandt het licht ook nog eens onnodig. Lichtvervuiling komt op veel plekken voor. Denk aan de verlichting van bijvoorbeeld sportvelden, wegen, kantoorgebouwen, parkeerterreinen/garages, kassen, monumenten en reclameborden die de hele nacht onnodig branden. Daarom organiseren de Natuur- en Milieufederaties jaarlijks op de laatste zaterdag van oktober de Nacht van de Nacht. Op diverse plekken in Nederland worden activiteiten georganiseerd om mensen bewust te maken van lichtvervuiling en de mogelijkheden om dit terug te dringen.

Gezondheidseffecten

Dit is nodig, want lichtvervuiling kan de gezondheid van mens, dier en plant beïnvloeden. Zonlicht, kunstmatige verlichting en het licht van beeldschermen bevatten blauw licht dat de productie van het hormoon melatonine remt. En dat hormoon hebben wij broodnodig voor onze rust. Krijgen we dit hormoon niet genoeg, kan dat onze gezondheid beïnvloeden. Zo wordt een gebrek aan melatonine in verband gebracht met depressie, hormoonverstoring, aan de stofwisseling gerelateerde stress en kanker. Voor dieren kan lichtvervuiling ook nare gevolgen hebben. De nachtelijke verlichting beïnvloedt de levenscyclus en het gedrag van dieren. Vleermuizen gaan bijvoorbeeld door te weinig duisternis minder eten zoeken. En trekvogels raken uit koers en in de war door verlichting, waardoor ze soms dood vliegen tegen de verlichting of massaal rondjes vliegen om verlichte objecten totdat ze door uitputting neervallen. Sommige planten vertonen groeiafwijkingen bij nachtelijke verlichting. Allemaal geen wenselijke ontwikkelingen.

Hoe donker is Nederland?

Nederland is één van de lichtste landen ter wereld en werd de afgelopen honderd jaar zo'n 125 keer lichter. Met name de grote steden en de Randstad als geheel lichten enorm op als je satellietbeelden bestudeert vanuit de ruimte. Recent onderzoek in opdracht van de Natuur- en Milieufederaties en de Nacht van de Nacht-campagne bracht het opgaand licht van 54 gemeenten in Nederland in kaart op basis van meetgegevens van de satelliet Suomi NPP. Deze mat de afgelopen zes jaar het licht van reclame, straatlantaarns en snelwegverlichting. Uit het onderzoek blijkt dat de Zuid-Hollandse gemeenten het meeste licht per vierkante kilometer uitstoten, gevolgd door Brabant en Noord-Holland. De provincies met de donkerste gemeenten zijn Drenthe, Groningen, Flevoland en Friesland. Dit beeld zie je ook terug op de  onze kaart Lichtemissie 2015. Deze kaart is gebaseerd op metingen van het satellietinstrument VIIRS, waarvoor geldt: hoe roder, hoe meer licht er wordt uitgestoten. De kaart is een uitsnede van de wereldkaart, waarbij de maandgemiddelden door het RIVM zijn samengevoegd tot een jaargemiddelde.

Stadskanaal donkerste gemeente en Delft de lichtste

Maar er is hoop. Uit het onderzoek blijkt ook dat de meeste Nederlandse gemeenten langzaam weer donkerder worden. Volgens het onderzoek is Delft de meest verlichte gemeente van Nederland en Stadskanaal de donkerste. Hoe groot de verschillen zijn, kun je ook zien als je Stadskanaal en Delft vergelijkt op de bovengenoemde kaart Lichtemissie 2015. Hoe roder het gebied oplicht, hoe meer licht uitgestoten wordt, vertelt de tekst bij deze kaart. Waar Delft helemaal rood oplicht en waarden van boven 400 laat zien (uitgedrukt in 10^-10 Watt per vierkante centimeter per steradiaal/ruimtehoek), blijven de waarden in Stadskanaal (op sommige plekken zelfs ver) beneden de 200.

Het effect van bewolking

Bij bewolkt weer is de invloed van nachtelijke verlichting groter, omdat wolken het licht weerkaatsen. In natuurgebieden kan de hemelhelderheid hierdoor met een factor tien worden versterkt, in sommige steden met een factor honderd. Hemelhelderheid is iets anders dan lichtemissie. Zo kijk je bij lichtemissie van boven via een satelliet naar beneden naar de hoeveelheid licht die er wordt uitgestoten. Bij hemelhelderheid kijk je net andersom: namelijk van beneden naar boven, waarbij je meet hoe verlicht de hemel boven je is, waarbij lichtbronnen de hemel sterk kunnen verlichten. Dit wordt nog versterkt als het bewolkt is. Dit is duidelijk te zien als we de kaart Hemelhelderheid in de nacht mét en zonder bewolking vergelijken. Deze kaart geeft de luminantie (lichtsterkte per oppervlakte-eenheid) weer in het punt aan de hemel als je recht omhoog kijkt, uitgedrukt in millicandela per vierkante meter, voor bewolkte en niet-bewolkte nachten. Je ziet dat in lichtstad Eindhoven door de bewolking de hemelhelderheid sterk wordt versterkt met waarden van honderd tot duizend. Bekijken we diezelfde stad als het niet bewolkt is, dan is de hemelhelderheid veel lager (4 tot 6). Dit komt ongeveer overeen met honderdvijftig tot tweehonderd zichtbare sterren aan de hemel.

Want hoe helder de hemel is, kun je ook zien aan het aantal sterren dat nog met het blote oog zichtbaar is. Hoe lager de hemelhelderheid, hoe meer sterren er zichtbaar zijn (uiteraard als het niet bewolkt is). Zie de kaart Hemelhelderheid - Aantal sterren die de hemelhelderheid in zeven Nederlandse provincies weergeeft.

Zelf hemelhelderheid meten?

Dat kan met je smartphone! Niet alleen leuk en informatief, jouw metingen helpen ook om de hemelhelderheid beter in kaart te brengen. Op dit moment zijn er twee apps voor het meten van hemelhelderheid in gebruik: de Dark Sky Meter app voor Iphone die gebruik maakt van de camera van de Iphone en de Loss of the Night app voor Android, die de gebruiker langs een aantal stappen leidt en vraagt welke sterren wel of niet te zien zijn. De metingen kun je bekijken via Dark Sky Meter-data en Loss of the Night-data.

Donker weer donker?

Benieuwd hoe uw omgeving of gemeente scoort als het gaat om lichtuitstoot? Bekijk de kaarten bij het thema Nachtelijk licht. Onze kaarten kunnen wellicht een aanknopingspunt bieden om het gesprek aan te gaan als u lichthinder ondervindt. Op Nachtvandenacht.nl leest u hoe u als gemeente, bedrijf en particulier kunt meehelpen om lichtvervuiling te verminderen. Laten we samen het donker weer donker maken!

De Atlas Leefomgeving en de Bestrijdingsmiddelenatlas bestaan beide al even. De kaarten komen van verschillende organisaties binnen de Nederlandse overheid.

• De Atlas Leefomgeving, van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, geeft informatie over milieu en gezondheid. De Atlas Leefomgeving gaat over uitlopende thema's van lucht tot bodem en van recreatie tot veiligheid.
• De Bestrijdingsmiddelenatlas is gemaakt in opdracht van Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving (WVL) en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in samenwerking met het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de Unie van Waterschappen en het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). De Bestrijdingsmiddelenatlas geeft een landelijk beeld van de bestrijdingsmiddelen in het oppervlaktewater, op basis van meetgegevens van waterschappen, Rijkswaterstaat en drinkwaterbedrijven.

Waar de Atlas Leefomgeving een globaal beeld schetst over meerdere thema's, geeft de Bestrijdingsmiddelenatlas juist een gedetailleerd beeld van één specifiek onderwerp, namelijk bestrijdingsmiddelen (gewasbeschermingsmiddelen en biociden).

Nieuw in Atlas Leefomgeving

Twee kaarten uit de Bestrijdingsmiddelenatlas zijn nu opgenomen in de Atlas Leefomgeving. Mooi, want nu zijn deze kaarten te combineren met andere kaarten uit de Atlas Leefomgeving.

De twee kaarten zijn de ‘som normoverschrijdingen' en het ‘percentage normoverschrijdende stoffen'. De som normoverschrijdingen is een maat gebaseerd op het aantal verschillende bestrijdingsmiddelen dat de norm overschrijdt én de grootte van die overschrijding. Hoe groter de som, hoe meer en hoe groter er overschrijdingen zijn. Het percentage normoverschrijdende stoffen geeft aan hoeveel van het aantal gemeten stoffen de waterkwaliteitsnorm (JG-MKN of MTR) overschrijdt. Hoe hoger het percentage, om hoe meer verschillende stoffen het gaat.

Waterkwaliteit en bestrijdingsmiddelen

De twee uitgekozen kaarten geven samen een zo globaal mogelijk beeld van de hoeveelheid bestrijdingsmiddelen in het Nederlandse oppervlaktewater. Toch geeft de kleur van de stippen niet exact aan of de waterkwaliteit op de locatie goed of slecht is. Dit heeft met een aantal dingen te maken.

Allereerst komen bestrijdingsmiddelen vaak in pieken in het oppervlaktewater terecht. Bijvoorbeeld wanneer de boer gewasbestrijdingsmiddelen inzet of wanneer het hard regent. Juist een piek kan schadelijk zijn voor de lokale flora en fauna. Op deze Atlaskaarten zijn de pieken uitgemiddeld, omdat de waardes per jaar zijn berekend.

Ten tweede zijn bestrijdingsmiddelen maar één van de vele bedreigingen van de waterkwaliteit. Denk bijvoorbeeld aan andere verontreinigingen, zoals zware metalen, medicijnresten of microplastics. Maar ook aan overbemesting en inrichting.

De kleur van de stippen moeten we dus globaal bekijken. En dan zien we dat in Nederland op veel plekken hoogstens een aantal stoffen de norm overschrijdt en dat die overschrijding vaak heel lokaal is. Twee punten vlak bijelkaar kunnen heel verschillende waarden hebben.

Wat vertellen de kaarten nog meer?

Maar er vallen nog meer dingen op, die ons iets vertellen over onze leefomgeving.

In de eerste plaats valt het op dat er in de Randstad veel meer meetpunten zijn dan in de rest van het land. In de Achterhoek zijn juist verrassend weinig meetpunten. Combineren we de kaart met de 'Basisregistratie Gewaspercelen' en zoomen we in op bijvoorbeeld het noordwesten van Friesland, dan wordt duidelijker waar het verschil vandaan komt.
Combinatie Som Normoverschrijdingen 2016 en Basisregistratie Gewaspercelen (BRP) 2016

De meetpunten liggen in deze regio met name in akkerbouwgebieden, niet op grasland of overige soorten percelen. Klikken we via ‘Informatie op locatie' (te vinden onder de knop met de drie horizontale streepjes) op één van de landbouwpercelen naast een meetpunt, dan zien we dat die akkerbouw vooral gaat om aardappels. In de Randstad is er veel teelt van bloemen en kassen. Precies de top drie van belastend landgebruik uit de Bestrijdingsmiddelenatlas. Waterbeheerders meten dus vooral op plekken waar veel bestrijdingsmiddelen kunnen worden gebruikt! De kaart met meetpunten vertelt zo indirect iets over het landgebruik.

Ook is het interessant om de twee nieuwe kaarten met elkaar te vergelijken. Zo zijn er locaties waar het percentage normoverschrijdende stoffen relatief hoog is (boven de tien procent), maar de som normoverschrijdingen laag (onder de 10 SNO-waarden). Tip: zoek in de buurt van Vlaardingen. Dit betekent dat er veel stoffen net een beetje boven de norm zitten. Op andere locaties, bijvoorbeeld in de Zoetermeerse Plas, is het percentage juist laag (lager dan 10 procent) maar de som erg hoog (meer dan 1000 SNO-waarden). Dit betekent dat er maar één of enkele stoffen heel ver boven de norm zitten. Op de Bestrijdingsmiddelenatlas zelf kun je per stof de mate van overschrijding opzoeken. Daaruit blijkt dat voor de Zoetermeerse Plas in elk geval de stof ‘esfenvaleraat', een insecticide, de boosdoener is.
Combinatie Percentage Normoverschrijdende stoffen 2016 en Som Normoverschrijdingen 2016

Wat zijn uw favoriete kaartcombinaties?

Wilt u meer weten over de waterkwaliteit in onze landbouwgebieden? Combineer dan de data uit de Bestrijdingsmiddelenatlas met andere kaarten uit de kaartenbibliotheek. Wij zijn erg benieuwd naar uw favoriete kaartcombinaties! Stuur ze naar ons door via helpdesk@atlasleefomgeving.nl.

De Atlas Leefomgeving biedt een schatkist aan relevante en betrouwbare informatie en kaarten over de (kwaliteit van) onze leefomgeving. Voor beleidsmakers, burgers en bedrijven biedt de Atlas Leefomgeving vele mogelijkheden, maar die mogelijkheden zijn niet altijd bekend. Onze informatie kan gebruikersvriendelijker worden gepresenteerd. Daarom organiseren we een ontwerpwedstrijd.

Het leuke van de Atlas Leefomgeving is dat onze gebruikers zelf aan de knoppen kunnen zitten om inzicht op te doen, kaarten kunnen embedden en downloaden om hun ambities te concretiseren of om anderen van hun ambities te overtuigen. Aan jou de uitdaging een ontwerp te maken waarin dit net iets makkelijker en gebruiksvriendelijker wordt.

Wij dagen je uit om je in te leven in een gebruiker van de Atlas. Daartoe hebben we een aantal gebruikersperspectieven (challenges) bedacht. Deze gebruikersperspectieven kun je gebruiken als uitgangspunt voor je ontwerp.  

Challenge: huizenzoeker benieuwd naar kwaliteit van de leefomgeving van potentieel huis

Stel, iemand ziet een mooi huis op Funda te koop staan. Een mooi huis is fijn, maar een fijne en gezonde leefomgeving vindt hij minstens zo belangrijk. Daarom is die persoon benieuwd naar de kwaliteit van zijn mogelijk nieuwe leefomgeving. De Atlas Leefomgeving biedt een schat aan informatie. Huizenzoekers kunnen op kaarten inzoomen om te kijken hoe hun eventuele nieuwe woongebied scoort op een bepaald thema gerelateerd aan de leefomgeving. Bijvoorbeeld, is er genoeg groen? En is er geen geluidshinder? Of geurhinder door industrie, veehouderijen/landbouw of wegverkeer?  Zijn er mooie fietsroutes en wandelroutes in de omgeving? Iemand met bijvoorbeeld astma en longklachten is ook benieuwd naar de luchtkwaliteit van zijn nieuwe leefomgeving en naar de hoeveelheid fijnstof in de lucht. 

In de huidige Atlas leefomgeving moet je als huizenzoeker in onze kaartenbak al deze informatie bij elkaar sprokkelen om een beeld te krijgen van de kwaliteit van je toekomstige leefomgeving. Hoe mooi zou het zijn als je als huiszoeker op een gebruikersvriendelijke manier naar deze informatie wordt toe geleid? Én hoe wil je die informatie gepresenteerd krijgen? Aan jou de uitdaging om een ontwerp voor zo'n ‘Huis gevonden? Check de kwaliteit van de leefomgeving'- pagina te maken. Ga jij de uitdaging aan?

Aan de slag?

Lees op onze wedstrijdpagina Ontwerp de nieuwe Atlas Leefomgeving hoe je mee kunt doen. Daar vind je ook de andere challenges. Je mag uiteraard ook zelf een gebruikersperspectief bedenken. Een voorbeeld? Zie de pagina Check je plek: adem ik schone lucht? Wij zijn benieuwd naar je ontwerp. Doe je mee?    

Inspiratie opdoen?

Lees het artikel Ik zoek een gezondere woonplek op de Atlas Leefomgeving.

 

De Atlas Leefomgeving biedt een schatkist aan relevante en betrouwbare informatie en kaarten over de (kwaliteit van) onze leefomgeving. Voor beleidsmakers, burgers en bedrijven biedt de Atlas Leefomgeving vele mogelijkheden, maar die mogelijkheden zijn niet altijd bekend. Onze informatie kan gebruikersvriendelijker worden gepresenteerd. Daarom organiseren we een ontwerpwedstrijd.

Het leuke van de Atlas Leefomgeving is dat onze gebruikers zelf aan de knoppen kunnen zitten om inzicht op te doen, kaarten kunnen embedden en downloaden om hun ambities te concretiseren of anderen van hun ambities te overtuigen. Wij dagen je uit om je in te leven in een gebruiker van de Atlas. Daartoe hebben we een aantal gebruikersperspectieven (challenges) bedacht.

Deze gebruikersperspectieven kun je gebruiken als uitgangspunt voor je ontwerp. Aan jou de uitdaging een ontwerp te maken voor een van deze gebruikersperspectieven.

Challenge: de beleidsmaker met gezondheidsambities in een wijk

Stel, een beleidsmaker bij een gemeente wil de gezondheid van inwoners in een wijk verbeteren. Daarbij wil hij/zij de leefomgeving als uitgangspunt nemen. Want je kunt de  gezondheid van bewoners bevorderen door een wijk gezond in te richten. Hoe zou je een (voorbeeld)pagina kunnen maken voor beleidsmakers waarin duidelijk wordt hoe zij de Atlas Leefomgeving kunnen gebruiken om hun gezondheidsambities in een wijk concreet te maken?

Een eerste aanzet. Als je een bepaalde leefomgeving gezonder wil maken, is het handig om eerst een beeld te geven/krijgen van hoe (on)gezond die leefomgeving nu is. Zo kun je denken aan een kaartviewer met Atlas-kaarten die een beeld geeft hoe de wijk scoort op gezondheidsthema's als luchtkwaliteit, hittestress en geluidshinder. Deze kun je afzetten tegen andere wijken om zo duidelijk te maken waarom er juist in deze wijk iets moet gebeuren. Maar wat moet er gebeuren? Ook daar kun je met de Atlas creatief mee aan de slag vanuit verschillende perspectieven. Bijvoorbeeld vanuit planvorming: op welke plekken in de wijk is meer groen nodig om verkoeling te brengen? En zijn er genoeg groene verbindingen en zo nee, waar zijn die mogelijk? Want een hardlooproute in een gebied waar de luchtkwaliteit heel slecht is, is net iets minder gezond. Maar ook participatie: want als inwoners zien waar het in hun wijk aan schort op een kaart, zijn ze eerder geneigd om zelf iets te doen, zoals tuintegels vervangen door groen.

Er zijn tal van gezonde ambities die je kunt concretiseren met onze kaarten.  Aan jou dus de uitdaging een ontwerp voor een pagina te maken waarin duidelijk wordt hoe beleidsmakers de Atlas Leefomgeving kunnen gebruiken om hun gezondheidsambities te concretiseren. Een voorbeeld? Zie de pagina Check je plek: adem ik schone lucht? Dit is slechts een voorbeeld. Je mag helemaal los gaan met je creativiteit!

Aan de slag?

Lees op onze wedstrijdpagina Ontwerp de nieuwe Atlas Leefomgeving hoe je mee kunt doen. Daar vind je ook de andere challenges. Je mag uiteraard ook zelf een gebruikersperspectief bedenken. Wij zijn benieuwd naar je ontwerp. Doe je mee?   

Inspiratie opdoen?

Lees het interview Atlas-kaarten geven inzicht bij Stadsvisie Ede met de gemeente Ede, waarin Atlas-kaarten zijn gebruikt om meer aandacht te geven aan de regionale situatie.

 

Wat ons als land een unieke plek in de Europese geschiedenis (en in de wereldgeschiedenis geeft), is dat er bijna geen stukje Nederland te vinden is dat wij in onze strijd tegen en omgang met het water niet naar onze hand hebben gezet. Onze deltaligging en een groeiende bevolking liggen hieraan ten grondslag. Zo bedijkten we rivieren, groeven we veen af en legden we polders aan en ontstond het huidige ‘gemaakte landschap'. Met dijken, sluizen en gemalen als stille getuigen.

Bekijk Romeinse sporen watermanagement

Dit leverde, behalve droge voeten, ook prachtig erfgoed op. Zoals het grootste archeologische monument van Nederland, de Romeinse Limes, sinds 2011 op de Voorlopige lijst Werelderfgoed. Deze voormalige grens van het Romeinse rijk doorsnijdt ons land van Katwijk naar Nijmegen en volgt de loop van de oude Rijn. De Romeinen waren de eersten die aan watermanagement deden. Ze wierpen dammen op, groeven kanalen en legden dijken aan. Met als mooi staaltje riviermanagement de Drususdam op het splitsingspunt van de Waal en Rijn om de route naar het noorden beter bevaarbaar te maken. Langs de Limes zijn de sporen van 400 jaar Romeinse beschaving te zien, waaronder ook een aantal oude scheepswrakken. Zie Beleef de Limes.

Wereldberoemd in eigen land

Vijf ‘gemaakte landschappen' in Nederland staan zelfs op de UNESCO Werelderfgoedlijst en zijn tijdens de Open Monumentendag gratis toegankelijk.

Fiets de Beemster Fortenroute

Zo kun je de Beemster Fortenfietsroute fietsen die voert langs De Beemster. Dit gebied werd in de 17^de eeuw met poldermolens drooggelegd en getransformeerd tot landbouwgebied om zo de mensen in steden van voedsel te voorzien. De plek op de Werelderfgoedlijst dankt de Beemster aan de inrichting van die polder: een strak geometrisch en uniek patroon waarbinnen sloten, wegen en boerderijen werden aangelegd. De kaart van Nederland in 1575 uit de Atlas Leefomgeving toont de Beemster voor de drooglegging.                              

Wandel langs de Kinderdijk

Of bezoek de Kinderdijk in het waterrijke gebied in de omgeving van Dordrecht. De 19 molens werden gebouwd om het laaggelegen land van de Albasserwaard droog te houden. De vele waterlopen, dijken, molens en sluizen in de omgeving geven een beeld van hoe Nederland al ruim duizend jaar het water in haar voordeel weet te benutten.

Kijk Polygoonjournaal op Schokland

Op het voormalige eiland Schokland kun je zien hoe de Schoklandbewoners vanaf de middeleeuwen tot de aanleg van de Noordoostpolder de strijd tegen het water aangingen. Tijdens de Open Monumentendagen wordt een unieke compilatie vertoond van historische Polygoonjournaals over de Noordoostpolder en is er een theatervoorstelling die in woord en lied vertelt over de periode van vóór, tijdens en na de ontruiming van Schokland.

Aanschouw grootste nog functionerende stoomgemaal ter wereld

Bij het Ir.D.F.Woudagemaal komen architectuur, stoom en water samen en kun je het grootste nog functionerende stoomgemaal ter wereld aanschouwen. Het Woudagemaal had als taak om overtollig water vanuit Friesland in de Zuiderzee, en later het IJsselmeer, te pompen en wordt bij extreem hoog water nog steeds ingezet.

Grijp kans om eendenkooi van binnen te zien

Ook onze Waddenzee staat op de Werelderfgoedlijst. Tijdens de Open Monumentendag openen de 24 eendenkooien hun deuren in het Waddengebied die door Landschapsbeheer Friesland toekomstbestendig zijn gemaakt. Deze groene monumenten zijn niet alleen dragers van vele verhalen, maar ook beeldbepalende landschapselementen die als eilanden in het lage en lege waddenland liggen.

Naast deze internationaal erkende watermonumenten zijn ook diverse molens, sluizen en gemalen op de Rijksmonumentenlijst te bewonderen op de Open Monumentendag.

Nederlands gemaakt landschap als inspiratiebron voor Europa

De Nederlandse maakbaarheid van het landschap heeft niet alleen geleid tot droge voeten en mooi erfgoed, maar biedt mogelijk ook inspiratie voor de toekomst van Europa. Want er staat een nieuwe uitdaging voor de deur, die alle Europese landen verbindt: ons veranderende klimaat. Op de expertmeeting Gemaakt landschap van Staatsbosbeheer en de Rijksdienst voor Cultureel erfgoed die in april plaatsvond stelden de aanwezige experts dat het nieuwe programma van de Europese Unie (vanaf 2020 van kracht) kansen biedt voor erfgoed en landschap in Europa. Het Europese programma focust op bredere inzet van erfgoed waarbij juist de connectie met andere beleidsterreinen als landbouw en milieu wordt gezocht. Goed nieuws volgens de experts, want die samenhang ontbreekt nu.

Een nieuwe uitdaging vraagt om een nieuw landschap

Aanpassing aan een nieuwe uitdaging vraagt om nieuwe landschappen. Wellicht kunnen de kaarten uit onze Atlas Leefomgeving en Atlas Natuurlijk Kapitaal stad- en landschapmakers ondersteunen bij het ontwerpen van deze nieuwe 21^ste-eeuwse landschappen. Want uniek aan de Atlas is dat de verschillende kaarten te combineren zijn en zo een totaalbeeld kunnen geven van bijvoorbeeld cultuurhistorische waarden in een bepaald gebied in combinatie met waarden over actuele milieuthema's zoals groen, hittestress en groen en blauw. Zie de kaart hieronder: een combinatie van de Cultuurhistorische waardenkaart van de gemeente Ede met de Stedelijke hitte-eiland effectkaart. Dit kan handvaten bieden voor de weg naar een nieuw 21^ste-eeuws klimaatadaptief landschap!  
Combinatie van de Cultuurhistorische waardenkaart van de gemeente Ede met de Stedelijke hitte-eiland effectkaart

Meer informatie:

• Thema Gemaakt landschap Cultureel Erfgoedjaar

....plannen, maar een online product. Dit resulteerde in de online Stadsvisie Ede, waarin Atlas-kaarten zijn gebruikt om meer inzicht te geven in de regionale situatie. Projectleider Dave Alberts vertelt over de samenwerking met de Atlas. 

"Onze missie is om de Stadsvisie van Ede in het DNA van de stadsmakers te krijgen," vertelt projectleider Dave Alberts. "Die stadsmakers zitten in de gemeentelijke organisatie en kunnen beleidsmakers zijn, maar ook daarbuiten. Denk aan ontwikkelaars, corporaties, architecten en betrokken wijkbewoners. Dan kun je wel een rijk geïllustreerd rapport uitbrengen, met daarin de koers en de mooiste plannen. Echter, een berg papier blijft een berg papier die stadsmakers buiten de gemeentelijke organisatie niet noodzakelijk bereikt. Maar nog belangrijker, in een online product kun je ook de uitvoering meenemen, want je kunt het actualiseren met de laatste ontwikkelingen." Een ander voordeel is volgens Dave dat je lezers wegwijskunt maken in de informatie. "Wil je stadsmakers betrekken, dan moet je zorgen dat ze op een snelle en adequate manier de ambities en doelstellingen uit de visie tot zich kunnen nemen. In onze Stadsvisie kunnen gebruikers daarom kiezen voor een thematische of gebiedsgerichte ingang, zodat ze sneller vinden wat ze zoeken. Zo willen we zoveel mogelijk mensen meenemen in ons verhaal van Ede als vooruitstrevende en ambitieuze stad, gezien vanuit sociaal, economisch en ruimtelijk perspectief. Onze Stadsvisie is dan ook geen eindproduct, maar een uitnodigend vertrekpunt voor uitwerking en uitvoering."

Samenwerking met Atlas

Veel opgaven uit de Stadsvisie vragen om de uitwerking op gebiedsniveau. Om dat kunnen doen, is het belangrijk inzicht te krijgen in de specifieke situatie van bijvoorbeeld de energielabels van de gebouwen en de biomorfologische waarde van de omgeving. Dat was een van de redenen waarom de gemeente Ede de samenwerking met de Atlas zocht. "Wij zien in Ede de brede mogelijkheden van geodata in," stelt Dave. "Met geodata kun je als gemeente inzichtelijk maken waarom bepaalde opgaven urgent zijn. Zo kunnen we als beleidsmakers in onze Stadsvisie uitleggen waarom we in een bepaald gebied meer groen en water (groen kapitaal) willen. Maar met een Atlas-kaart kunnen stadsmakers zelf zien waarom dit juist daar nodig is. Ze kunnen kaarten ook naast elkaar leggen of combineren. Hierdoor worden ook verbanden inzichtelijk. Zo toont de Stedelijke hitte-eilandkaart uit de Atlas Natuurlijk Kapitaal welke gebieden in Ede het meest hittegevoelig zijn. De kaart Verkoelend effect van groen en blauw geeft aan waardoor het hitte-effect mogelijk juist daar optreedt. De Atlas biedt gevalideerde en neutrale informatie. Juist daar waren we als gemeente naar op zoek."

Stedelijk hitte-eiland effect in de gemeente Ede

Drie nieuwe kaarten

De samenwerking tussen de gemeente Ede en de Atlas leidde ook tot drie nieuwe kaarten in de Atlas Leefomgeving. Die kaarten waren al binnen de gemeente beschikbaar, maar via een andere viewer. Ontsluiting via de Atlas Leefomgeving zorgt ervoor dat alle beschikbare data steeds op dezelfde manier te bekijken is. Wel zo gebruiksvriendelijk. Zo is de welstandskaart toegevoegd die per gebied de welstandseisen voor bouwplannen weergeeft. Maar ook een kaart met een overzicht van alle waardevolle en monumentale bomen. En een cultuurhistorische waardekaart die de cultuurhistorische monumenten en plaatsen in Ede laat zien, zoals historische kerkgebouwen en eeuwenoude bomenlanen. "In onze Stadsvisie zetten wij in op het benutten van cultuurhistorische waarden," licht Dave toe. "Stadsmakers kunnen op de cultuurhistorische waardenkaart zien welke waarden in het plangebied voorkomen en te benutten zijn voor het ruimtelijke plan. Zo kunnen bestaande cultuurhistorische waarden bijdragen aan de kwaliteit van nieuwe ontwikkelingen."

Cultuurhistorische waardekaart gemeente Ede

Eerste aanzet

Ruimtelijke visies hadden in het verleden vaak het karakter van een toetsingskader. Initiatieven van derden werden alleen toegelaten als die binnen de plannen pasten. "In de nieuwe Omgevingswet staat samenwerken centraal. Gemeenten worden uitgedaagd om integraal te werken samen met betrokken partijen en burgers," stelt Dave. "Dit vraagt om een wezenlijk andere aanpak, waarbij de Omgevingsvisie een uitnodigend karakter heeft. Wij hopen met onze Stadsvisie daartoe een eerste aanzet te hebben gegeven. Geodata kan daarbij helpen, mits natuurlijk toegankelijk aangeboden. Organisaties kunnen op basis van geodata makkelijker met beleidsmakers meedenken en burgers voelen zich waarschijnlijk meer betrokken bij een thema als zij zien hoe hun directe leefomgeving op dat thema scoort. Ik denk dat het huidige aanbod aan geodata nog in de kinderschoenen staat. Open data biedt in potentie heel veel mogelijkheden. Hoe mooi zou het zijn als er bijvoorbeeld een kaart zou zijn die de actuele winkelleegstand weergeeft. Of een kaart die aangeeft welke alternatieven voor aardgas in een bepaald gebied het meest efficiënt zijn. Daar kun je als stadsmaker iets mee. Dat merkten we ook aan de positieve reacties op onze Stadsvisie. Met goede gevalideerde data zijn beleidsmakers echt geholpen."

Wij denken graag met u mee

Vanuit ons Atlas-portaal denken we graag met gemeenten en organisaties mee welk kaartmateriaal uit onze Atlassen bij kunnen dragen aan het vormgeven van of inzicht geven in plannen en visies. Ook met het Atlas-team samenwerken als gemeente? Wij helpen u graag verder. Neem voor meer informatie contact op met atlasleefomgeving@rivm.nl.

Meer weten?

• Bekijk de Stadsvisie Ede
• Lees de blog Online omgevingsvisie nieuwe norm van Dave Alberts

Volgens de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) kunnen overheden gezondheidswinst boeken door omgevingsbeleid als ze niet alleen inzetten op bescherming, maar ook op bevordering van gezondheid. De eerste stappen hiertoe zijn al ondernomen. Een gezonde leefomgeving bereiken én in stand houden is een van de doelen van de Omgevingswet. Maar hoe geef je dit vorm in het omgevingsbeleid? In het advies De stad als gezonde habitat: gezondheidswinst door omgevingsbeleid (pdf: 3.8 MB), dat dit voorjaar is uitgekomen, biedt de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) handreikingen. Volgens de raad kunnen overheden meer gezondheidswinst boeken door omgevingsbeleid als ze niet alleen inzetten op bescherming (klassiek milieubeleid, bijvoorbeeld voldoen aan geluids- of luchtkwaliteitsnormen), maar ook op bevordering van gezondheid. Gezondheidsbevordering focust op het creëren van een leefomgeving die uitnodigt tot gezond gedrag en het maken van gezonde keuzes. Bescherming en bevordering zorgen samen voor gezondheidswinst.

Meer gezondheid met aangepaste omgeving

Een leefomgeving die gezonde keuzes mogelijk en aantrekkelijk maakt. De Atlas Leefomgeving laat met de vernieuwde thema's Ruimte en Recreatie zien hoe dat kan. Het subthema Beweegvriendelijke omgeving beschrijft hoe de openbare ruimte kan bijdragen aan het bevorderen van beweging. Als supermarkten of andere voorzieningen midden in een wijk  in plaats van aan de rand worden geplaatst, pakken mensen vaker de fiets of de benenwagen om deze voorzieningen te bereiken. Het plaatsen van verlichting langs fietsroutes zorgt dat ook 's avonds mensen vaker de fiets pakken. Natuur in de directe omgeving en het aanbod van sportaccommodaties kunnen ertoe bijdragen dat mensen meer bewegen en sporten. En sport- en speelruimte in de buurt kan ervoor zorgen dat kinderen meer buiten beleven en spelen. Een goede inrichting van de leefomgeving kan het makkelijker maken voor mensen om elkaar te ontmoeten. Zo ontstaat er meer verbinding in een wijk, en voelen mensen zich betrokken en mogelijk minder eenzaam. Door groen voor recreatie in en nabij steden aan te leggen en te zorgen voor een goede bereikbaarheid, kunnen mensen onthaasten en voelen ze zich meer ontspannen. Op deze manier draagt de leefomgeving bij aan gezondheid in de brede zin van het woord: niet alleen door de fysieke omgeving, maar ook door het kunnen deelnemen aan de maatschappij en het ontwikkelen van sociale veerkracht.

Combineer opgaven, gebruik nieuwe hulpmiddelen en werk samen

Als steden alleen inzetten op gezondheidsbescherming laten zij kansen liggen, is de conclusie van de raad. Daarbij is het volgens de raad zaak om te zoeken naar mogelijkheden om opgaven te combineren. Zo kunnen maatregelen en middelen voor de éne opgave, bijdragen aan doelen voor de andere. De transformatie van een stukje niemandsland in een wijk tot een groene ontmoetingsplek is niet alleen goed voor het milieu en de waterberging, maar leidt mogelijk ook tot meer sociale contacten voor wijkbewoners.

De theorie in de praktijk brengen

De raad heeft zijn theorie ook meteen in de praktijk uitgevoerd. Met drie ontwerpbureaus en drie steden is er een ontwerpexperiment gedaan om de gezonde leefomgeving te bevorderen. Deze voorbeelden zijn uitgewerkt in een advies. Daarnaast biedt de raad een overzicht van diverse ruimtelijke, sociale, technologische en institutionele interventies die al in de praktijk zijn toegepast. Denk hierbij aan wegen aanleggen, leefomgeving aantrekkelijker of geschikter maken voor beweging (ruimtelijke interventie), woningen creëren die eenzaamheid tegengaan (sociale interventie), het gebruik van nieuwe bouwmaterialen (technologische interventie), en met het stadsbestuur gezondheid als centrale ambitie stellen (institutionele interventie).

Wettelijke kaders

Op de vraag hoe een gezonde leefomgeving binnen de wettelijke kaders kan worden verwezenlijkt, geeft het rapport eveneens advies. De Omgevingswet die nu op de planning staat voor 2021, zorgt ervoor dat de gezonde leefomgeving een belangrijke plek krijgt in het omgevingsbeleid. De wet stelt in elk geval dat gezondheidsbescherming wordt geregeld, al is gezondheidsbevordering niet voorgeschreven. Maar er zijn genoeg instrumenten die nu al kunnen helpen om gezondheidsbevordering mee te nemen in het omgevingsbeleid, bijvoorbeeld de website van Gezonde Leefomgeving en de GezondOntwerpWijzer. Daarnaast kunnen onze Atlas-kaarten helpen: om gezondheidswinst met omgevingsbeleid te kunnen boeken, is het belangrijk om te weten hoe het er nu voorstaat. Doe inspiratie op met Geodata in Atlassen volop in gebruik (pdf: 192 KB) en lees onder andere hoe kaarten kunnen helpen bij het scherp krijgen van (gezondheids)ambities.

De maand mei van dit jaar had al de hoogste gemiddelde maandtemperatuur gemeten sinds 1901. En we waren al bijna toe aan de eerste hittegolf van het jaar. Hiermee ligt ook gevaar voor de gezondheid op de loer, hittestress.

Hoge temperaturen zorgen in eerste instantie voor veel vertier. De terrasjes zitten vol, de picknickkleden worden neergelegd in de parken en kinderen spelen de hele dag buiten. Aanhoudende hoge temperaturen kunnen echter ook voor ongemak zorgen. Mensen kunnen slechter slapen, raken vermoeid, krijgen hoofdpijn of huidklachten en kunnen zich slecht concentreren.

In Nederland hebben we te maken met een hoge luchtvochtigheid. Tel daar een temperatuur op van meer dan 30°C, of zelfs 35°C, en het lichaam krijgt ernstige moeite met functioneren, doordat het lichaam zijn warmte moeilijker kwijt kan. Ouderen en kinderen zijn nog eens extra kwetsbaar omdat zij meer moeite hebben met hun lichaamstemperatuur te reguleren. Bovendien drogen ouderen en kinderen sneller uit omdat zij minder uit zichzelf drinken op hete dagen.

Als het KNMI vier dagen achtereen 27°C of hoger verwacht wordt het Nationale Hitteplan geactiveerd door het RIVM. In het plan staan eenvoudige maatregelen die kunnen worden genomen om de hitte de baas te zijn. Denk aan voldoende drinken, draag dunne kleding, houd de woning koel en zorg voor elkaar.

De verwachting is dat het aantal hete dagen gaat toenemen door klimaatverandering en dat we vaker te maken krijgen met aanhoudende hoge temperaturen. Gelukkig komt er steeds meer aandacht voor hittestress. Afgelopen maandag 25 juni is het eerste Congres Hittestress geweest op het initiatief van de Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS). Tijdens dit congres zijn vragen aan de orde gesteld als wat is er bekend over hittestress, wat doet hittestress met je gezondheid en wat is de invloed op de natuur?

Ook steeds meer steden zien het belang in van verkoeling in de stad en realiseren meer groen in de stad om de temperatuur te verlagen. Inwoners van steden hebben het tijdens hete dagen nog eens extra te verduren omdat de stad door al haar steen en asfalt warmer wordt dan het buitengebied. Ook blijft deze warmte 's avonds en 's nachts nog eens hangen. Op ons Stedelijk hitte-eiland effect in Nederland kaart kan je kijken wat het effect is in jouw omgeving.

De zomer duurt nog drie maanden, dus wees voorbereid als een hittegolf aanbreekt.

Meer weten over de kaarten? Lees ons artikel in Nature Today van vorige zomer!

Dit blijkt uit een nieuwe studie van het RIVM over het aandeel van gedrag, persoonsgebonden factoren, arbeid en milieu aan ziekte en sterfte in Nederland. Dit aandeel ligt tussen de 4% (milieu) en 19% (gedrag). Zorgkosten kunnen - in theorie - enkele miljarden omlaag door hierop in te zetten.

Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV)

Deze cijfers komen uit de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV). Er zijn zowel gunstige als ongunstige ontwikkelingen. Minder mensen roken, maar toch is roken nog steeds de belangrijkste oorzaak van ziekte en sterfte. Daarna volgt de consumptie van ongezonde voeding. Van de milieufactoren verklaart luchtverontreiniging verreweg het grootste deel van ziekte en sterfte. Daarna volgen blootstelling aan UV-straling en meeroken. Klik op de infographic om deze te vergroten.

Niet alle (gezondheidseffecten van) milieufactoren tellen mee in de berekening. Zo zijn IQ-verlies door lood en slaapverstoring door geluid niet meegenomen. Deze zijn namelijk niet rechtstreeks door te rekenen naar zorgkosten. Als ze wel waren meegenomen, dan zou de milieu-gerelateerde ziektelast zo'n 5% in plaats van 4% zijn geweest. De ziektelast zou nog hoger zijn geweest als bijvoorbeeld geluidhinder en bezorgdheid meetelden.

Kansen

De leefomgeving brengt niet alleen risico's met zich mee maar ook kansen. Denk aan maatregelen die ingrijpen op het bevorderen van beweging, zoals fietsen, lopen en buiten spelen. Groen (parken, bossen) en blauw (water) in de omgeving dragen daaraan bij en stimuleren ook ontspanning en sociale contacten. Meer groen en blauw is ook belangrijk om hittestress door klimaatverandering tegen te gaan. Neem voor meer informatie over de gezonde leefomgeving en de inrichting daarvan een kijkje op Gids Gezonde Leefomgeving.

Vragen en antwoorden

Een aantal relevante vragen en anwoorden:

De milieu-gerelateerde ziektelast is lager dan in 2014 (van 5.7% naar 4%). Hoe kan dat?
Ten eerste is voor elke factor (van gedrag tot arbeid) het aandeel aan de totale ziektelast gedaald door een verandering in de methodiek. De cijfers van 2014 zijn daarom niet te vergelijken met die van 2018. Verder zit de daling vooral in de selectie van milieufactoren en bijbehorende gezondheidseffecten. Als bijvoorbeeld lood en slaapverstoring door geluid wel waren meegenomen, dan zou de milieu-gerelateerde ziektelast zo'n 5% in plaats van 4% zijn geweest (zie berekeningen in het achtergrondrapport).

Er zijn bijna 11.000 sterfgevallen toe te schrijven aan luchtverontreiniging, maar slechts zo'n 7.500 daarvan zijn toe te schrijven aan longkanker, hart- en vaatziekten en luchtweg aandoeningen. Hoe kan dat?
De resultaten zijn gebaseerd op Nederlands onderzoek (DUELS), waarin naast het effect op het totaal aantal sterftegevallen (11.000), ook sterfte aan bovengenoemde drie (clusters van) aandoeningen zijn beschreven (7.500). Er zit hier nog een groot verschil in dat niet kan worden toegeschreven aan longkanker, hart- en vaatziekten en luchtwegaandoeningen. Het is dus nog onbekend aan wat voor aandoeningen deze 3.500 mensen overlijden.

Hoe zit het met hinder door geluid, effecten van hormoonverstorende stoffen, elektromagnetische velden (EMV) en bezorgdheid om milieufactoren?
Deze effecten zijn niet meegenomen doordat ze buiten het kader van de VTV vallen. Zowel in de vorige als de huidige VTV ligt de focus op officiële ziektes en aandoeningen. Andere effecten, zoals slaapverstoring (door geluid), IQ verlies (lood) of hinder (geluid, geur), zijn dus niet meegenomen in de berekeningen. Mensen kunnen hier echter wel last van hebben en deze effecten kunnen uiteindelijk tot ziektes leiden. Anderen hanteren mede daarom alternatieve methodieken om tot ziektelast-schattingen te komen (bijvoorbeeld Grandjean and Bellanger 2017 en WHO 2016). Zie voor meer informatie over deze factoren de themapagina over geluid en het RIVM dossier over straling en hormoonverstorende stoffen.

Luchtvervuiling is een onzichtbaar probleem. De vervuilende stoffen zijn zo klein dat je ze niet ziet. Gelukkig biedt de Atlas Leefomgeving uitkomst. De Atlas is aangevuld met vier kaarten die de jaargemiddelde concentratie van fijnstof, roet en stikstof voor het jaar 2016 weergeven.

Hot topic

Vorige week bepaalde het Hof Den Haag dat de Nederlandse Staat geen extra maatregelen hoeft te nemen om aan de Europese normen voor fijnstof te voldoen. Terecht of niet, luchtkwaliteit en de invloed op de gezondheid op mensen is een hot topic. Want in de lucht aanwezige stoffen als roet, fijnstof en stikstofdioxide beïnvloeden de gezondheid van mensen. Zo kan langdurige blootstelling aan roet, fijnstof en stikstofdioxide leiden tot gezondheidseffecten zoals een verminderde longfunctie en verergering van luchtwegklachten.

Een hoop rekenwerk

In de Atlas Leefomgeving is een reeks kaarten opgenomen die de jaarlijks gemiddelde luchtkwaliteit over de afgelopen vier jaar weergeeft. Deze kaarten maken de luchtkwaliteit zichtbaar. Onlangs is de Atlas geactualiseerd met vier kaarten die de jaargemiddelde concentratie van fijnstof (PM2,5 en PM10), stikstofdioxide (NO₂) en roet (EC) over 2016 weergeven. Het duurt soms wel een jaar voordat de nieuwste kaarten beschikbaar zijn. Achter de totstandkoming van zo'n kaart gaat namelijk nogal wat reken- en valideerwerk schuil. Allereerst moet er een rekenmodel komen met allerlei verkeersgegevens en kenmerken van straten. Daarnaast is er een reeks meetlocaties nodig waar de concentraties van de verschillende stoffen actueel worden gemeten. De uitkomsten van het rekenmodel worden vervolgens gecontroleerd met de resultaten op de meetlocaties (validatie). Zo ontstaat een landsdekkende kaart. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) maakt de kaarten in het kader van de Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL). Het NSL moet rapporteren aan de EU-luchtkwaliteitsrichtlijn.

2016 versus 2015

De nieuwe kaarten bieden een mooie kans om de jaargemiddelden van fijnstof, roet en stikstofdioxide uit 2016 met die uit 2015 te vergelijken. Voor de gemiddelde fijnstofdioxide betekent dit goed nieuws. Fijnstof heeft als voornaamste bron wegverkeer en landbouw, maar ook zout afkomstig van de zee heeft een groot aandeel in de fijnstofconcentratie. De gemiddelde fijnstofconcentratie in 2016 in Nederland is voor zowel de kleinste deeltjes (2,5 micrometer) als de iets grotere deeltjes (10 micrometer) in 2016 iets afgenomen ten opzichte van gemiddelde fijnstofconcentratie in 2015. Voor PM10 is de concentratie gemiddeld 0,9 microgram per kubieke meter lager en voor PM2,5 gemiddeld 0,5 microgram per kubieke meter. De concentraties PM2,5 zijn rondom Den Bosch en Eindhoven vooral gedaald. Ook voor PM10 zijn de concentraties met name in het Zuidoosten van Nederland gedaald. Rondom de havens van IJmuiden en op de Maasvlakte is een kleine toename te zien in fijnstofconcentratie.

Hoe zit het met roet- en stikstofdioxide?

Voor roet en stikstofdioxide is de gemiddelde concentratie iets hoger geworden ten opzichte van 2015. Voor roet (EC) zijn (weg)verkeer en bronnen uit het buitenland de belangrijkste bron voor de gemiddelde concentraties in Nederland. Het rekenwerk voor roet ligt wat anders dan voor fijnstof en stikstofdioxide. Dit komt doordat er pas sinds 2015 over een groot gebied in Nederland actuele metingen worden gedaan. De waarden zijn dus vooralsnog als indicatie bedoeld. Als je de jaargemiddelde roetconcentratie uit 2016 vergelijkt met de jaargemiddelde roetconcentratie uit 2015, zie je dat de roetconcentratie hoger is geworden in de gehele Randstad, zowel in het buitengebied als in de steden. Opvallend is een grote toename in roetconcentraties op de Maasvlakte bij Rotterdam. Als oorzaak voor de toename worden meteorologische omstandigheden van 2016 genoemd. De toename bij de Maasvlakte hangt samen met de fijnstofcijfers.
  Berekende gemiddelde roetconcentratie 2015 (boven) versus 2016 (onder)

Wegverkeer is de belangrijkste bron van stikstofdioxide (NO₂)-uitstoot. In de omgeving van Rotterdam en Den Haag levert de internationale scheepvaart ook een grote bijdrage. De gemiddelde stikstofdioxideconcentraties voor 2016 zijn iets hoger dan voor 2015 (0,5 microgram per kubieke meter). Als oorzaak worden ook hier andere meteorologische omstandigheden gegeven. Vooral in Noord-Nederland is de toename te zien.

Hoe is de luchtkwaliteit in uw straat?

De luchtkwaliteit is van veel dingen afhankelijk. Zo kan het weer van invloed zijn, maar ook de verkeersdrukte en het soort auto's. De hierboven beschreven kaarten geven de gemiddelde concentraties van stikstofdioxide, fijnstof en roet aan voor een bepaald jaar. De Atlas Leefomgeving biedt ook een aantal actuele uurlijkse concentratiekaarten, waaronder de samengestelde kaart van de Luchtkwaliteitsindex (LKI), de Actuele fijnstof concentratie (pm10) en de Actuele stikstofconcentratie. Benieuwd naar de luchtkwaliteit in uw eigen buurt? Neem een kijkje op de Atlas Leefomgeving! En vergeet niet dat u ook mee kunt helpen om de luchtkwaliteit te verbeteren. Hoe? Heel simpel: kies schoon vervoer of pak vaker de fiets.    

Verder lezen?

Achtergrondinformatie kunt u lezen in het rapport Grootschalige concentratie- en depositiekaarten Nederland van G.J.M. Velders et al., Rapportage 2017, RIVM Rapport 2017-0117. Lees ook ons nieuwsbericht van vorig jaar over de opvallende verschillen in luchtkwaliteit tussen 2015 en 2014.

Wat zegt de wetenschap over welke nieuwe ontwikkelingen er zijn, en wat nodig is om de gezondheidsrisico's van veehouderij te beperken?

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) voerde in 2016 en 2017 het grootschalige onderzoek Veehouderij en Gezondheid Omwonenden (VGO) uit. Hieruit blijkt dat rond pluimveehouderijen en geitenhouderijen iets vaker longontsteking voorkomt. Gemiddeld krijgen elk jaar 1650 op de 100.000 inwoners een longontsteking. Ruim 200 van deze longontstekingen worden veroorzaakt door het wonen in de buurt van een pluimvee- of geitenhouderij. Bij pluimvee komt dit waarschijnlijk door fijnstof en endotoxinen. Bij geiten is de oorzaak onbekend, maar is Q-koorts uitgesloten.

De onderzoekers concludeerden verder dat als mensen in de buurt van 15 of meer veehouderijen wonen, zij een verminderde longfunctie kunnen hebben. Ook is de longfunctie minder bij een hoge concentratie ammoniak in de lucht. Ammoniak komt uit mest. De afstand tot de veehouderij is hier niet van invloed. Ziekteverwekkers als het Hepatitis E-virus en de resistente ESBL-bacteriën komen net zo vaak voor bij mensen die dichtbij veehouderijen wonen als bij mensen die daar verder vandaan wonen. Er zijn ook positieve effecten: zo komen astma en neusallergieën minder vaak voor bij mensen die dichtbij een veehouderij wonen.

Gezondheidsraad adviseert vervolgonderzoek en maatregelen

De Gezondheidsraad bracht in februari 2018 het vervolgadvies Gezondheidsrisico's rond veehouderijen uit. Hierin stelt zij dat er te weinig kwalitatief goed onderzoek is gedaan om echt van een oorzakelijk verband tussen luchtkwaliteit en gezondheidseffecten rond veehouderijen te spreken. Volgens de Gezondheidsraad is vervolgonderzoek dan ook zinvol. De komende jaren gaan onderzoekers van de Universiteit Utrecht, Erasmus UMC en UMC Utrecht gezamenlijk onderzoek doen naar de relatie veehouderij en gezondheid in het project Respiratory health risk from intensive livestock production, risk estimation and prevention.

Ook acht de Gezondheidsraad verdere reductie van ammoniak en fijnstof van belang. In de lucht rond veehouderijen zit veel fijnstof en uit onderzoek in de stedelijke omgeving blijkt dat fijnstof waarschijnlijk effecten op luchtwegen en longen heeft. Reductie van fijnstof bevordert dus de volksgezondheid als geheel. Ook adviseert de raad om de uitstoot van ammoniak verder te verminderen, omdat ammoniak bijdraagt aan de vorming van fijnstof. Verder moet bij wonen in de buurt van veehouderijen ook breder gekeken worden dan alleen gezondheidsrisico's in de engste zin van het woord. Ook welbevinden, leefbaarheid en hoe mensen tegen risico's aankijken, kunnen van invloed zijn op de gezondheid van omwonenden van veehouderijen. Dit verklaart mogelijk dat luchtverontreiniging een forse ziektelast veroorzaakt, terwijl de normen in vrijwel heel Nederland worden gehaald.

Aandacht gemeenten en provincies nodig voor gezondheidsrisico's omwonenden

GGD GHOR Nederland roept in een brief naar de Vaste Kamercommissie LNV (februari 2018) (pdf: 33.7 KB) provincies en gemeenten op om maatregelen te nemen om gezondheidsproblemen te voorkomen en mensen te beschermen. Bij beslissingen over het wel of niet verlenen van vergunningen voor nieuw te bouwen veehouderijen of uitbreidingen, moet nadrukkelijker worden gekeken naar eventuele gezondheidsrisico's en preventiemaatregelen. Momenteel werkt GGD GHOR Nederland aan de ontwikkeling van de toolkit Gezondheid en leefomgeving, om gemeenten te helpen bij het maken van de juiste afwegingen.

Twee aanbevelingen

De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) doet in het advies Duurzaam en gezond (april 2018) (pdf: 2.3 MB) ook twee aanbevelingen om de gezondheidsrisico's van de veehouderij te beperken. Zo moet de overheid vanwege de nationale klimaatopgave zo spoedig mogelijk duidelijkheid scheppen over de ruimte voor productie in de veehouderij in 2030 en 2050. En moet de overheid deze ruimte vertalen in een systeem van in de tijd afnemende verhandelbare emissierechten. Verder raadt zij de Rijksoverheid aan in gesprek te gaan met provincies over een effectieve inzet van instrumenten en middelen om in gebieden met veel vee de overblijvende milieu- en gezondheidsproblemen regionaal op te lossen.

Vragen over de gezondheidseffecten van veehouderij?

Het Kennisplatform Veehouderij en humane gezondheid verschaft aan lokale overheden en professionals duidelijkheid over wat er bekend is over de gezondheidsimpact van veehouderijen, en geeft duiding aan nieuwe ontwikkelingen. Het buigt zich over onderwerpen waar ongerustheid over bestaat in de samenleving, waarover kennislacunes zijn, en waar moeilijk te beantwoorden vragen over zijn. Zeven kennis- en praktijkorganisaties bundelen hun krachten in dit platform: RIVM, Wageningen University & Research, Universiteit Utrecht, ZonMw, GGD GHOR Nederland, Omgevingsdienst NL en LTO.

Benieuwd naar mogelijke gezondheidseffecten van veehouderij in uw eigen woonomgeving?

Bekijk de Actuele fijnstofconcentratie-kaart of de Geurhinder landbouw en veeteelt-kaart.

De Atlas Werkconferentie maakte onderdeel uit van het evenement Building Holland. Zo zochten we de verbinding met de duurzame omgeving om samen te bouwen aan een gezonde en duurzame leefomgeving. Een heus Atlas-kwartet verwelkomde de ruim tweehonderd bezoekers met een muzikaal intermezzo. 

Stevige keuzes

Fred Woudenberg, hoofd leefomgeving van de GGD Amsterdam, trapte de bijeenkomst af met een inspirerend verhaal over de stevige keuzes rond het thema gezondheid bij de inrichting van het Havengebied in Amsterdam. Dit deel van het havengebied binnen de ring A10 wordt ontwikkeld tot een gemengd stedelijk gebied met 70.000 nieuwe woningen en 50.000 arbeidsplaatsen. "Amsterdam gaat met Haven-Stad Amsterdam een stad in een stad bouwen," licht Fred toe. "We zetten daarbij nadrukkelijk in op het borgen van een gezonde leefomgeving en het bevorderen van gezondheid. Zo richten we de leefomgeving zo in dat fietsen en wandelen de ‘normale' manier van vervoer zijn. Een groot deel wordt rookvrij en er komen snackbarvrije zones rond scholen."

Stap voor stap naar nieuw Omgevingsloket

Vervolgens nam Ruben Busink, projectleider Informatiehuizen DSO, de toehoorders mee in de wereld van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Dit digitale stelsel krijgt voor de gebruiker de vorm van één loket: het Omgevingsloket. Rond tien thema's Lucht, Water, Bodem & Ondergrond, Natuur, Externe Veiligheid, Geluid, Cultureel Erfgoed, Ruimte, Bouw en Afval Ruben zijn de zogeheten Informatiehuizen ingesteld die de informatieproducten aan het DSO moeten ontsluiten. Ruben vertelt hoe de eerste set Informatieproducten nu bij de Programmaraad in behandeling ligt. "Zij gaan beslissen of er met de ontwikkeling van deze producten een start kan worden gemaakt. Met steeds nieuwe series informatieproducten gaan we het DSO zo stapje voor stapje vullen met informatie."

Nieuwe ontwikkelingen

Vervolgens vertelden Atlas-medewerkers over nieuwe ontwikkelingen en producten. Zo gaf Liesbet Dirven van de Atlas Natuurlijk Kapitaal ons een inkijkje in het onderzoek van vierdejaarsstudenten van de AVANS-hogeschool naar de successie van de Loonse en Drunense Duinen. Op Atlas Natuurlijk Kapitaal staat een nieuwe vegetatiekaart van dit gebied waar de onderzoeksresultaten van de studenten de basis voor vormden. Brigit Staatsen gaf een kijkje in de Gids Gezonde Leefomgeving. Dit platform is in februari gelanceerd voor iedereen die aan de slag wil met het gezonder maken van de leefomgeving, bijvoorbeeld binnen de Omgevingswet.

Gebruiker centraal

Hierna volgden de workshopsrondes. In zes parallelle sessies kwamen in vier rondes allerlei sprekers aan het woord. In deze workshops ging het natuurlijk over de Atlas en de gebruiker van de Atlas. Hoe belangrijk het is om de gebruiker als uitgangspunt te nemen, liet de workshop van Victor Zuydweg zien. "Niemand is digibeet," stelde hij. "Als je wil dat mensen informatie gaan gebruiken, moet je zorgen voor begrijpelijke informatie die toegankelijk aangeboden wordt." Met een aantal sprekende voorbeelden toonde hij aan hoe het in praktijk vaak misgaat en mensen in te ingewikkelde systemen de weg kwijt raken.

In de workshop Ontwerp de nieuwe Atlas dachten deelnemers mee over de nieuwe Atlas. Er kwamen leuke ideeën uit. Een kaart met vliegverkeer, vliegvelden en geluidsnormen, een luchtkwaliteitskaart waar je precies kan zien wat de bron van de luchtvervuiling is en een interactieve geluidskaart waarop je kunt horen hoeveel 100 decibel is. Ook de workshop waarin deelnemers werden uitgenodigd om mee te denken over onze functionaliteiten, leverde waardevolle ideeën op. Zoals een functionaliteit die informatie door de tijd weergeeft, zodat je kunt zien of het beter of slechter gaat. De komende maanden gaan we de mogelijkheden onderzoeken, waarbij deze bijdragen ook een plek krijgen.

Stapje dichterbij

Uiteraard keken we binnen de workshops ook buiten de grenzen van onze platforms. Diverse sprekers van allerlei organisaties hielden lezingen over hoe we een gezonde en duurzame leefomgeving een stapje dichterbij konden brengen. Zo vertelde Manon Zwart van het RIVM over haar wereldzeilreis, die helaas ook voerde langs veel plastic. Meer bewustwording en regelgeving zijn nodig, anders krijgen we deze plastic soep straks op ons eigen bord. Verder leerden deelnemers in het circulaire economiespel van Nicole Segers van Creation2Creation de basisprincipes van de circulaire economie. Gert Nijsink van Rijkswaterstaat zette in zijn workshop uiteen hoe de Klimaatmonitor diverse partijen kan helpen om te kijken hoe de energietransitie in hun gebied verloopt, inzichten die de basis kunnen vormen voor nieuw beleid. En Kasper Spaan van Waternet legde uit hoe groene daken kunnen helpen in steden om het klimaat robuuster te maken en de leefomgeving aantrekkelijker. Teveel om op te noemen eigenlijk. Het was dan ook moeilijk kiezen voor veel bezoekers. Gelukkig staan binnenkort alle presentaties op de Atlas, dus kan iedereen een (gemiste) sessie terug kijken.

Muzikale afsluiting

Nicole Segers van het circulaire economiespel sloot samen met het Atlas-kwartet de werkconferentie muzikaal af met een heus Atlas-lied. "Ik hoop dat jullie net zoveel inspiratie op hebben gedaan als ik," besloot ze. "Hopelijk hebben we vandaag weer waardevolle samenwerkingsverbindingen kunnen sluiten. Voor die gezonde en duurzame wereld gaan we allemaal."

Bedankt iedereen!

We danken alle aanwezigen hartelijk voor hun enthousiaste en actieve deelname. Natuurlijk hopen we dat de community verder groeit, dat de Atlassen weer aan naamsbekendheid hebben gewonnen en dat steeds meer mensen kansen zien om onze Atlassen in de praktijk gaan gebruiken. Hopelijk zien we iedereen volgend jaar weer terug!

 De landelijke Zwerfafvalophaalregeling houdt in dat door derden langs de oevers verzameld afval kosteloos wordt afgevoerd en verwerkt. Rijkswaterstaat wil zo stimuleren dat er meer samenwerkingsverbanden en lokale initiatieven komen die zwerfafval in rivieren en langs oevers verzamelen. Waarom is dit belangrijk?

Schoon water van belang voor mensen, dieren en planten

Schone rivieren, kanalen, meren en een schone zee zijn van groot belang voor mensen, dieren en planten. Op de oevers, in de uiterwaarden en bij stuwen en sluizen van rijkswateren ligt na elke hoogwaterperiode veel zwerfafval. Wordt dit zwerfafval niet opgeruimd, dan stroomt het uiteindelijk richting zee en vergroot het de zogeheten plastic soep. Deze drijvende vuilnisbelt in het noorden van de Grote Oceaan trekt door de grote ringvormige zeestroom het afval naar zich toe. De exacte afmetingen van de plastic soep zijn niet bekend. Naar schatting gaat het om een gebied vele malen groter dan Nederland.

Nare gevolgen voor waterbevolking

Het drijvende plastic heeft gevolgen voor de bewoners van de wateren. Zo kunnen schildpadden en dolfijnen die naar boven komen om adem te halen in het plastic verstrikt raken en stikken. Of waterdieren en watervogels eten het plastic per ongeluk, waardoor hun magen verstopt kunnen raken en ze verhongeren. Uit onderzoek van de WUR blijkt dat 95% van de noordse stormvogels 0,31 gram plastic in hun maag heeft. Dit is ver boven de in de Kaderrichtlijn Marien opgenomen maat die stelt dat 1 op de 10 vogels meer dan 0,1 gram plastic in hun maag mag hebben. Zie ook het schrijnende filmpje dat een studente van Wageningen Marine Research maakte.

Op ons eigen bord

Maar niet alleen voor de waterbevolking heeft het consequenties. Uiteindelijk is er een kans dat we de vervuilde soep op ons eigen bord krijgen. De grote stukken plastic verpulveren op den duur tot stukjes van een millimeter of minder, die zich door het water verspreiden en niet afbreekbaar zijn, de zogeheten microplastics. Deze kunnen in de organen van vissen terecht komen en daarmee ook in ons voedsel. Ook is nog niet bekend in hoeverre microplastics in het drinkwater voorkomen. Daarnaast kunnen aan het plastic toegevoegde stoffen als weekmakers een hormoonverstorende werking hebben. Ook zijn microplastics mogelijk transportmiddel voor ziekteverwekkende organismen. Reden genoeg voor de Gezondheidsraad om in 2016 in een Briefadvies aan de staatssecretaris van het voormalig ministerie van Infrastructuur en Milieu te pleiten voor meer onderzoek en meer bewustwording bij consumenten.

Van tussenstation naar eindstation

Nederland is het laatste station voordat grote rivieren als de Rijn en de Maas uitmonden in de Noordzee. Daarom is het belangrijk om het zwerfafval in deze rivieren terug te dringen. Het kabinet heeft zich in de Kaderrichtlijn Mariene Strategie (pdf; 0,1 MB) ten doel gesteld de hoeveelheid zichtbaar zwerfafval op oevers en de kust nog vóór 2020 te verminderen. Het opruimen van aangespoeld zwerfafval is wettelijk een aangelegenheid van de betreffende terreineigenaar. Rijkswaterstaat stelt een gezamenlijke aanpak voor om het probleem zo bij de bron aan te pakken. Samen zorgen dat Nederland verandert van een tussenstation voor plastic afval naar een eindstation. Hoe meer organisaties en mensen actief zijn en zich verantwoordelijk voelen voor het probleem, hoe meer bewustwording wordt gecreëerd en mensen worden bereikt. Een mooi voorbeeld wat zo'n aanpak kan opleveren, is het samenwerkingsverband Schone Maas, waarbij alleen al de opruimactie in Eijsden vijf kuub afval opleverde (ongeveer 100 vuilniszakken). Meer projecten staan op het linkportaal Zwerfafval van Rijkswaterstaat. Kijk voor meer informatie over de Zwerfvuilophaalregeling op de website Afval Circulair.

Kaart Ecologische kwaliteit van oppervlaktewaterlichamen, op de website van de Atlas Leefomgeving (Bron: Atlas Leefomgeving)

Hoe schoon is het water in uw buurt?

Op de pagina's Waterkwaliteit en Thema Water in de leefomgeving op de Atlas Leefomgeving vindt u veel informatie over het belang van schoon water. Benieuwd naar de kwaliteit van de Nederlandse oppervlaktewateren bij u in de buurt? Bekijk eens de kaart Ecologische kwaliteit van oppervlaktewaterlichamen, op de Atlas Leefomgeving. Deze kaart geeft de ecologische toestand weer van de Nederlandse oppervlaktewateren zoals deze zijn gerapporteerd aan de Europese Unie in het kader van de Kaderrichtlijn Water.

 

Geur is overal om ons heen. Vaak beseffen we nauwelijks dat we geuren ruiken, maar slaan we wel onbewust geurherinneringen op. Zo heeft ons huis een eigen geur, maar ook onze werkomgeving. Zo kan het ruiken van een bepaalde geur ineens weer een herinnering triggeren van jaren geleden. Als een geur een negatief effect heeft op mensen, spreken we van geurhinder of stankoverlast.

Gevolgen voor gezondheid

Uit onderzoek blijkt dat de emissie van geur niet direct, maar wel indirect leidt tot een breed scala aan gezondheidseffecten. Geur dringt vanuit diverse bronnen onze leefomgeving binnen. Als mensen een bepaalde geur als onaangenaam of bedreigend ervaren, ondervinden ze hinder in hun welbevinden en dagelijkse bezigheden. Het kan soms hun gedrag beïnvloeden en ertoe leiden dat mensen ramen sluiten, minder graag buiten komen en bezoek niet graag uitnodigen. In sommige gevallen leidt dit zelf tot sociaal isolement.

Maar ook kunnen mensen lichamelijke klachten overhouden aan stank. Denk aan hoestbuien, hoofdpijn, benauwdheid en misselijkheid. Dit kan leiden tot maagklachten, slapeloosheid en zelfs angst en depressie. Ook kunnen geurstoffen, net als alle chemische stoffen, een giftige werking hebben. Bij sterk prikkelende stoffen kan irritatie van de slijmvliezen van ogen en bovenste luchtwegen optreden, al is dat meestal alleen het geval bij calamiteiten. Let wel, er bestaat geen relatie tussen giftigheid en geur. Stoffen zonder geur kunnen zeer giftig zijn.

Uit onderzoek blijkt dat de relatie tussen geurbelasting en gezondheidseffecten sterk wordt beïnvloed door geurkarakteristieken, demografische, sociaal-economische, persoonsgebonden en cognitieve factoren. Zo ervaren mensen met astma, allergieën of bepaalde vormen van overgevoeligheid en mensen die bezorgd zijn, eerder hinder en bijbehorende symptomen dan andere mensen. Ook de verwachting of de geur zal toenemen of tot gezondheidseffecten zal leiden, heeft effect.

Bronnen van geurhinder

Geurhinder of stankoverlast komt vaak in het nieuws als er een bedrijfsmatige calamiteit optreedt, bijvoorbeeld een brand. Zoals die in Moerdijk in 2011 bij het bedrijf Chemie-Pack. De belangrijkste bronnen van geurhinder (stank) zijn industrie (onder meer olie- en chemische industrie en afvalverwerkende bedrijven), wegverkeer, en landbouw (met name mest en gier van veehouderijen). Ook buren kunnen met open haarden en houtkachels geuroverlast veroorzaken. Verder kan er geurhinder optreden door riolering waarvan de stank als zeer onaangenaam wordt ervaren en door kleinere bedrijven zoals patatkramen, bakkerijen en horecabedrijven. Er zijn diverse regels opgesteld voor het voorkomen van geurhinder. Desondanks kunnen mensen ook geurhinder ervaren als er geen concentraties worden overschreden. Klachten met betrekking tot geur kunnen mensen melden bij de gemeente of GGD.

Kaarten van geurhinder

In de Atlas Leefomgeving zijn diverse geurhinderkaarten beschikbaar. Deze kaarten laten het percentage van de bevolking zien die ernstig is gehinderd door een bepaalde geurbron.

• Geurhinder haarden en allesbranders
• Geurhinder bedrijven en industrie
• Geurhinder landbouw en veeteelt
• Geurhinder wegverkeer

Deze zijn gemaakt door het RIVM voor de situatie in de periode 2008-2010. De gegevens zijn afkomstig uit de Nationale Monitor Volksgezondheid van de GGD'en in Nederland. Niet alle GGD'en hebben de vraag over geurhinder gesteld, waardoor de gegevens voor een deel van de Nederlandse gemeenten beschikbaar zijn.

Landelijk Geurcongres 2018

De VVM, het kennis- en relatienetwerk voor milieuprofessionals organiseert op dinsdag 20 maart het Landelijk Geurcongres 2018. Tijdens het congres worden verschillende bronnen van geur besproken, zoals weg- en vliegverkeer, horeca, buren, landbouw en industrie, open haarden, barbecues en vuurkorven. Daarbij is er ook oog voor de relatie met andere bronnen van hinder, bijvoorbeeld geluid of trillingen. Ook wordt ingegaan op de mogelijkheden om hinder en slaapverstoring door geur te voorkomen. Meer informatie vindt u op de webpagina Landelijk Geurcongres 2018 van het VVM.

Op dinsdag 17 april as. organiseren we de Atlas Werkconferentie in de RAI Amsterdam. We zoeken dit jaar de verbinding met de duurzame gebouwde omgeving om samen te Bouwen aan een gezonde en groene leefomgeving. Onze websites Atlas Leefomgeving, Atlas Natuurlijk Kapitaal, Nationale EnergieAtlas, Gids Gezonde leefomgeving en de Gezond OntwerpWijzer bieden allen informatie en handelingsperspectieven om de leefomgeving groen en gezond in te richten.

Komt u ook?

Dat vinden wij leuk! De werkconferentie start met een plenaire sessie. Daarna kunt u meedoen aan vier workshopsessies van elk 45 minuten. Daarbuiten is voldoende tijd voor netwerkmogelijkheden. Natuurlijk kunt u als bezoeker van de Atlas Werkconferentie ook de hele dag de beurs van Building Holland bezoeken. Meld u gratis aan via de website van Duurzaam Gebouwd.

Workshopsessies

Tijdens de inloop kunt u een keuze maken welke workshopsessie u wilt bijwonen. De workshopsessies zijn in verschillende thema's onderverdeeld:

• A: Atlassen, de gebruiker centraal
• B: Atlassen in de praktijk
• C: Groene en gezonde leefomgeving I
• D: Groene en gezonde leefomgeving II
• E: Circulaire economie en duurzaam bouwen
• F: Circulaire economie
   

Programma
 

8:45-9:45	Ontvangst, registratie en workshopkeuze
9:45-10:35	Plenair welkom en start van de werkconferentie
	Fred Woudenberg van de GGD Amsterdam vertelt over A'dam en A'dam Havenstad - het deel van het havengebied binnen de ring A10 dat wordt ontwikkeld tot een gemengd stedelijk gebied waarin tot 70.000 nieuwe woningen en 50.000 arbeidsplaatsen komen - en de stevige keuzes die gemaakt zijn rond gezondheid bij de inrichting van het Havengebied. Bent u ook benieuwd naar de stand van zaken rond de informatieproducten in het DSO? Zeer recent is de definitiefase afgerond van het project Informatieproducten / Informatiehuizen en de projectleider Ruben Busink neemt u mee in de eindresultaten van deze fase. Het zijn de bouwstenen waarmee vorm kan worden gegeven aan de daadwerkelijke ontwikkeling en realisatie: van denken naar doen. Een eerste set van negentien informatieproducten is geprioriteerd en ligt thans voor ter besluitvorming. Ruben neemt ons mee in de inhoud, het proces en de kansen voor samenwerking met de Atlas. Work-in-Progress: enkele nieuwe kaarten/producten in de Atlassen, zoals: Tilly Fast van Fast Advies met enkele geactualiseerde GES-kaarten van Utrecht, volgens het nieuwe GES-handboek; Anne-Marie Bor van Next Green met de Groene Dakenkaarten; en nog veel meer
10:35-10:55	Wissel/Koffie- en theepauze
10:55-11:40	WORKSHOPRONDE 1 (klik voor beschrijving workshops)
	A: Digibeten bestaan niet en mensen zijn niet rationeel Victor Zuydweg / ICTU
	B: Workshop met presentatie over DSO en discussie rond informatie producten Ruben Busink / Rjikswaterstaat
	C: Wat is de waarde van groen en blauw in de stad? Hoe kunnen wij die waarden meenemen in een ruimtelijk ontwerp? Sandra Boekhold / RIVM, Jacco Schuurkamp / gemeente Den Haag, Stefan Verbunt / RVO en Hans Dekker / HD Landschapsarchitectuur
	D: Gezonde stad, gezonde en duurzame mobiliteit en erfgoed Harry Boeschoten / Staatsbosbeheer en Karin van Hoof / Provincie Noord-Holland
	E: Het Ambitieweb: een hulpmiddel voor maatschappelijke meerwaarde Henriette Stoop / Rijkswaterstaat
	F: Circulair economiespel: Samen rijk (vormt een geheel met workshopronde 2) Nicole Segers / Creation2Creation
11:40-11:50	Wissel
11:50-12:35	WORKSHOPRONDE 2 (klik voor beschrijving workshops)
	A: Ontwerp de nieuwe Atlas Miranda Mesman / RIVM en Rianne Dobbelsteen / IenW
	B: Gids Gezonde Leefomgeving en Gezond Ontwerp Wijzer Hanneke Kruize en Brigit Staatsen / RIVM
	C: De Levende Tuin, een integrale benadering voor mens, klimaat, natuur en economie Kim van der Leest / Branchevereniging VHG
	D: Gezondheid in de gebouwde omgeving Rob van Strien en Imke van Moorselaar / GGD Amsterdam
	E: Wonen als service Peter de Wijs en Philip Verbiest / Avans Hogeschool Breda
	F: Circulair economiespel: Samen rijk (vervolg van workshopronde 1) Nicole Segers / Creation2Creation
12:35-13:30	Lunch
13:30-14:15	WORKSHOPRONDE 3 (klik voor beschrijving workshops)
	A: Atlas: standaard onderscheiden?  Joost Bakker, Cindy Vros / RIVM en Arno de Bruijn / Rijkswaterstaat
	B: Luchtkwaliteit - Samen meten en open data Marita Voogt en Benno Jimmink / RIVM en Michael Ameling / DCMR
	C: De Go-methode: samen werken aan een gezonde leefomgeving Kimberly Linde en Ilse Storm / RIVM
	D: Ruimtelijke dichtheden en functiemenging in Nederland Arjan Harbers en Wendy Vercruijsse  / Planbureau voor de Leefomgeving
	E: Klimaatmonitor Gert Nijsink / Rijkswaterstaat
	F: Gender en e-waste                      Chantal van de Bossen / WECF
	F: De reis van plastic en hoe dat ons leven beïnvloedt Manon Zwart / RIVM
14:15-14:45	Wissel/koffie- en theepauze
14:45-15:30	WORKSHOPRONDE 4 (klik voor beschrijving workshops)
	A: Klimaatonderlegger: gelaagde klimaatbenadering van onderop  Thomas Jansen / De Gruyter
	B: Van data naar inzicht naar handelen - Kansen voor (de Atlas) Natuurlijk Kapitaal  Nick Naus / Geodan, Laura van Heeswijk / Provincie Overijssel en Tom Kools / Natuurverdubbelaars
	C: The next generation Atlas: klaar voor een nieuwe generatie gebruikers  Victor van Katwijk / Geodan en Ruben Zijlmans / FLO Legal
	D: Meervoudige waarde met groene daken Anne-Marie Bor / Green Deal Groene Daken en Waternet en Next Green en Kasper Spaan / Green Deal Groene Daken, Waternet en Next Green
	E: Timmer mee aan een nieuw programma praktijkonderzoek voor circulair en biobased bouwen Jan Jurriëns en Karen Janssen / AVANS Hogeschool Breda
	F: Inventarisatie astbestdaken en groene daken Mathijs van Til / Readaar
15:30	Netwerkborrel en muziek

N.B. Het programma is gereed, maar er zijn nog wijzigingen mogelijk. Houd deze pagina in de gaten voor de laatste stand van zaken.

Meer weten?

Wilt u meer informatie over deze werkconferentie? Neem dan contact op met Hans Neele via hans.neele@rws.nl.

Dinsdag 17 april, 08.45-17.00 uur, RAI te Amsterdam; niet te missen!

Volg ons op: @AtlasLO, @Atlas_NK en @nlenergieatlas: #atlas17april

 

Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de gemeente Utrecht. Per wijk worden combinaties van maatregelen voor de leefomgeving voorgesteld die extra gezondheidswinst kunnen opleveren. De voorstellen zijn per wijk afgestemd op de omstandigheden en samengevat in factsheets. Zo geeft het de gemeente handvatten om keuzes te maken.

Handelingsperspectieven

Een gezonde inrichting van de leefomgeving beschermt inwoners tegen omgevingsinvloeden en bevordert hun gezondheid. De leefomgeving is gezond als de negatieve invloed van milieuaspecten (lucht, geluid) op de gezondheid zo klein mogelijk is. Maar dat niet alleen. Ook een omgeving die uitnodigt tot gezond gedrag, als veilig en prettig door bewoners wordt ervaren en stimuleert tot sociaal contact is een gezonde omgeving. Gemeente en inwoners kunnen samen aan een gezonde leefomgeving bijdragen. Het onderzoek GO! Utrecht biedt daartoe handelingsperspectieven.

Effectieve maatregelen voor gezonde leefomgeving

Het uitgangspunt van GO! Utrecht was zoeken naar combinaties van effectieve maatregelen voor een gezonde leefomgeving in (alle wijken van) de gemeente Utrecht die kansen bieden om de gezondheid van Utrechtse inwoners te bevorderen en beschermen. Een gezonde leefomgeving is belangrijk om een gezonde leefstijl te bevorderen en risico's voor de gezondheid te verminderen. Hierbij spelen veel verschillende omgevingsfactoren een rol. Een samenhangende aanpak is noodzakelijk waarbij meer effect is te verwachten als er combinaties van maatregelen worden ingezet.

Aanpak GO! Utrecht

De onderzoekers van GO! Utrecht maakten gebruik van data over de gezondheid van de inwoners en hun leefomgeving uit de Utrechtse Buurtmonitor en Volksgezondheidmonitor en van data verkregen uit (inter)nationale bronnen met leefomgevingsmaatregelingen. Daarnaast zijn er ook wijkgesprekken georganiseerd met een selectie van actieve bewoners waar gevraagd is naar meningen, ervaringen en behoeften over de leefomgeving en gezondheid in de wijk. Het RIVM voerde aanvullend luchtkwaliteitsberekeningen uit om op wijkniveau een beeld te krijgen welk aandeel de verschillende lokale bronnen leveren aan de totale luchtkwaliteit.

Kansen voor meer gezondheidswinst per wijk

Op basis van de verkregen gegevens hebben de onderzoekers voor de tien Utrechtse wijken combinaties van maatregelen voor de leefomgeving voorgesteld die extra gezondheidswinst kunnen opleveren. Dit zijn kansen waarop de gemeente Utrecht kan inzetten om een gezonde leefomgeving van de Utrechtse inwoners te bevorderen of te beschermen. De voorstellen zijn afgestemd op de lokale omstandigheden. Zo zijn maatregelen voor het milieu, de inrichting van de omgeving en de sociale samenhang tegen elkaar afgewogen en vertaald naar een integrale aanpak om de gezondheid van de inwoners in deze wijken te verbeteren.

Benieuwd naar de resultaten?

• Bekijk de factsheet Gezonde omgeving Utrecht per wijk
• Bekijk de factsheet Gezonde omgeving Utrecht stad
• Lees het rapport  Gezonde Omgeving Utrecht (GO! Utrecht): Handelingsperspectieven voor een gezonde leefomgeving.
   

Ook als gemeente aan de slag met de GO-methode?

Het GO! team is op zoek naar nieuwe gemeenten of GGD'en om de GO!-methode toe te passen. Geïnteresseerd om de gezondheid van inwoners te bevorderen vanuit de leefomgeving? Stuur een mail naar gezondeomgeving@rivm.nl.

.... die nauw verwant is aan de Atlas Leefomgeving. De Gids Gezonde Leefomgeving is een website voor iedereen die aan de slag wil met het gezonder inrichten van de leefomgeving. Hiervoor biedt de gids instrumenten en werkvormen om samen te werken aan een gezonde leefomgeving.

Het wordt steeds drukker in het stedelijk gebied. Niet alleen de vier grote steden verwachten een bevolkingsgroei van soms meer dan 20% richting 2030. Ook de meeste middelgrote gemeenten blijven groeien. Dit legt veel druk op de ruimte in de stad voor mens en natuur en daarom ook op de gezondheid van mens en natuur.

Omgevingswet
De Omgevingswet, die naar verwachting in 2021 in werking treedt, biedt kansen om direct aan de slag te gaan met de inrichting van een gezonde leefomgeving. De Omgevingswet is de basis voor het nieuwe stelsel van regelgeving voor de fysieke leefomgeving en brengt allerlei thema's samen zodat een integrale visie en beleid kunnen ontstaan. Denk hierbij aan thema's die in de Atlas Leefomgeving worden gepresenteerd, zoals geluid, veiligheid, natuur en water. Die integrale visie zorgt dat er win-win-situaties ontstaan. Zoals groene geluidswallen die bijdragen aan een reductie van geluid, maar ook de omgeving een prettiger aanzien geven. Of van de rijbaan gescheiden fietspaden die de veiligheid van de fietsers verhogen en daarmee meer mensen stimuleren om de fiets te pakken.

Houvast van begin tot eind
De Gids Gezonde Leefomgeving bevat allerlei praktijkvoorbeelden en handvatten om gezondheid mee te wegen in het omgevingsbeleid. De leefomgeving moet immers gezond en veilig zijn, uitnodigen tot bewegen en ontmoetingen en prettig zijn om in te wonen. De gids geeft houvast voor het hele proces van verantwoording (waarom aan de slag met een gezonde leefomgeving?) tot aan de planvorming (van idee tot realisatie).

Uit de praktijk en instrumenten
De gids biedt allerlei praktijkvoorbeelden hoe gezondheid kan worden meegenomen met de inrichting van de leefomgeving. Er staan diverse links naar websites met praktijkverhalen, maar ook uitleg van factoren die mee of juist tegen kunnen werken in de praktijk. De gids brengt ook praktijkverhalen in beeld waar een aantal projecten wordt toegelicht in filmpjes. Bijvoorbeeld de Healthy Urban Boost toegepast in Utrecht en de Quickscan Gezonde Leefomgeving van de Provincie Gelderland en GGD'en. Ook op het gebied van implementeren zijn diverse instrumenten te vinden die kunnen helpen om het doel van een gezonde leefomgeving te bereiken.

Relatie met de Atlas Leefomgeving
De gids geeft bij gezondheid in beeld tips voor het verbinden van data over leefomgeving en gezondheid. Voor een gezond plan is ook een goed beeld van de lokale situatie nodig. De Atlas Leefomgeving helpt daarbij, evenals diverse gezondheidsdata die beschikbaar zijn. De Atlas geeft kaarten weer die laten zien wat de status is van de leefomgeving. Door inzicht in de meest recente status komen verbeterpunten naar boven. Een voorbeeld; de kaart van het stedelijk hitte-eiland effect geeft weer welke plekken in een stad het warmst blijven gedurende de nacht na een hete dag. Het is goed om bij herinrichting van een locatie of bij nieuwbouw rekening te houden met dit effect. Bijvoorbeeld door maatregelen te treffen die 's nachts de temperatuur verlagen of zorgen dat kwetsbare bevolkingsgroepen zoals senioren hier niet 's nachts verblijven. De Atlas Leefomgeving helpt dus om gezondheidsrisico's te ontdekken en de Gids Gezonde Leefomgeving biedt houvast om deze risico's aan te pakken. Samen sterk dus!

Bekijk de Gids Gezonde Leefomgeving

De dag staat in het teken van onderlinge kennisdeling en ontmoeting, om Nederland met elkaar gezonder en vitaler te krijgen. Het motto is daarom: delen, durven, doen. De hele dag door zijn er Inspiratiesessies rondom het thema gezondheid. Staatssecretaris Volksgezondheid, Welzijn en Sport Paul Blokhuis geeft een blik op preventie(beleid). Ook wordt op deze dag de Gids Gezonde Leefomgeving gelanceerd.

Werken aan een gezonde leefomgeving

De Gids Gezonde Leefomgeving is bedoeld voor iedereen die aan de slag wil met het gezonder inrichten van de leefomgeving. Bijvoorbeeld in het kader van de Omgevingswet,  die veel kansen biedt om met een gezonde inrichting van de leefomgeving aan de slag te gaan.

U vindt in de gids niet alleen instrumenten en werkvormen om samen te werken aan een gezonde leefomgeving, maar ook praktijkvoorbeelden en handvatten om gezondheid mee te wegen binnen het omgevingsbeleid. De leefomgeving moet immers gezond en veilig zijn, uitnodigen tot bewegen en ontmoetingen, en prettig om in te wonen. Door de leefomgeving gezonder in te richten kan veel gezondheidswinst worden geboekt. In de gids vindt suggesties voor het opnemen van gezondheid in omgevingsvisie en lokale plannen en tips om de gezondheid in een gebied goed in beeld te brengen.

Over de Gids Gezonde Leefomgeving

De gids is tot stand gekomen vanuit een samenwerking tussen RIVM en  het Programma ‘Aan de slag met de Omgevingswet', GGD GHOR Nederland, en Rijkswaterstaat in opdracht van het ministerie van IenW. De gids zal aan de hand van praktijkervaringen het komend jaar verder uitgebouwd worden.

Meer weten?

• Bekijk de Gids Gezonde Leefomgeving:              www.gezondeleefomgeving.nl
• Voor vragen of delen ervaringen:                       helpdesk@gezondeleefomgeving.nl

Bouwen

De werkconferentie vindt dit jaar plaats als side-event van Building Holland, een congres van Duurzaam Gebouwd. We zoeken dit jaar de verbinding met de duurzame gebouwde omgeving om samen te Bouwen aan een gezonde en groene leefomgeving. De Atlas Leefomgeving, Atlas Natuurlijk Kapitaal, Nationale EnergieAtlas, Gids Gezonde leefomgeving en de Gezond OntwerpWijzer bieden allen informatie en handelingsperspectieven om de leefomgeving groen en gezond in te richten.

Op de werkconferentie willen we aan het Atlas-netwerk, maar zeker ook aan de bezoekers van Building Holland, laten zien hoe een gezonde en groene leefomgeving in de praktijk gerealiseerd kan worden. Daarom zijn we op zoek naar uw bijdrage in de vorm van een presentatie, sessie of workshop. Daarbij hebben we de volgende thema's voor ogen:

• Vergroening in de gebouwde omgeving (bijvoorbeeld groene daken);
• Gezonde stad;
• Gezonde en duurzame mobiliteit;
• Erfgoed;
• Gezonde scholen;
• Asbest;
• Energie;
• Circulaire economie (hergebruik en biobased materialen);
• Binnenmilieu.

Programma

De presentaties en sessies vinden plaats in drie workshoprondes van 45 minuten. Heeft u een onderwerp of thema in gedachten dat past binnen deze thema's, neem contact op met onze relatiebeheerder Hans Neele (hans.neele@rws.nl, 06-21149906).

Tips

Mogelijke onderwerpen die de bezoekers van Building Holland kunnen verleiden om naar uw presentatie te komen:

• Welke informatie in de Atlassen heeft impact op de leefomgeving?
• Welke verbinding hebben we met bouwend Nederland?
• Welke mooie voorbeelden hebben we van samenwerking dwars door sectorgrenzen heen?
• Met welke innovaties of nieuwe ideeën kunnen we anderen inspireren?

Building Holland

Het innovatie-event Building Holland is van 17 tot en met 19 april. Gedurende deze periode hebben de Atlassen een stand op de beursvloer (dus niet alleen tijdens de Atlas Werkconferentie op 17 april). We bieden daar ook graag de mogelijkheid aan onze partners uit het Atlas-netwerk om zichzelf (of interessante projecten) te presenteren. Heeft u interesse of suggesties, neem dan contact op met Hans Neele (hans.neele@rws.nl 06-21149906). Tijdens de beursdagen zijn er podia op de beursvloer en in de foyer waar korte pitches gehouden kunnen worden (maximaal 15 minuten). Ook daar mogen we ons voor aanmelden. Laat het weten als u geïnteresseerd bent.

Project of pilot

Heeft u een project of pilot rondom een groene en gezonde leefomgeving, laat het ons weten. We kunnen dan uw informatie delen via een van onze sites. Neem hiervoor contact op met Miranda Mesman (miranda.mesman@rivm.nl of 030-2743138).

We ontvangen alle reacties graag voor donderdag 1 februari aanstaande, zodat we alvast een globaal programma kunnen opstellen.

 

Dinsdag 17 april, 09.30-17.00 uur, RAI te Amsterdam; niet te missen!

Volg ons op: @AtlasLO, @Atlas_NK en @nlenergieatlas: #atlas17april

Begin 2017 bood de Atlas Leefomgeving drie verschillende overstromingskaarten aan. De drie kaarten gaven cumulatief de kans op een overstroming weer: van een kleine kans op overstromen tot een grote kans. Onze gebruikers vonden deze kaarten echter toch te ingewikkeld om direct het risico goed in te kunnen schatten. Na goed overleg met onze experts presenteren we daarom twee nieuwe kaarten: de maximale waterdiepte bij een overstroming kaart en de kaart met droge verdiepingen.

Waterdiepte
Op de eerste kaart zie je naar welke hoogte het water maximaal kan stijgen bij een overstroming vanuit zee, meren of de grote rivieren (primaire keringen). De overstromingskaart gaat over een doorbraak van een primaire kering, dus over een overstroming uit zee, de meren of de grote rivieren. De uiterwaarden en de droogmakerijen zijn buiten beschouwing gelaten. De achterliggende reden is dat de uiterwaarden bij de rivierbedding horen (en dus mogen overstromen) en om de droogmakerijen regionale keringen liggen die het water tegenhouden. Hoe hoog het water komt, hangt af van de waterstand en de plek van de dijkdoorbraak. Rijkswaterstaat stelde de kaart samen aan de hand van de set overstromingsscenario's die in het Deltaprogramma zijn gehanteerd bij het afleiden van de nieuwe waterveiligheidsnormen.

Droge verdiepingen
Op de tweede nieuwe kaart zie je in welke gebouwen je wel en niet kunt schuilen in het geval van een (dreigende) overstroming. Zo toont de kaart de gebouwen met minstens één droge verdieping bij een overstroming en de gebouwen zonder droge verdieping die bij een overstroming zelfs geheel onder water kunnen komen te staan. Je eerste ingeving bij een dreigende overstroming zegt dat je het risicovolle gebied uit wilt. Maar massale evacuatie leidt vaak niet tot de veiligste omstandigheden. Denk bijvoorbeeld aan lange files, waarbij mensen overvallen kunnen worden door het water met nare gevolgen. Je kunt dus beter uitwijken naar hoge gebouwen in je directe omgeving. Maar dan moet je wel weten waar die liggen en dat zie je op onze kaart. Dit kan veel stress vooraf wegnemen.

Wat is het gevaar?
Waterveiligheid blijft natuurlijk een actueel onderwerp. Een overstroming is namelijk niet alleen een gevaar voor de inwoners van Nederland, er ontstaat ook zeer grote economische schade. Zo lopen huizen en gebouwen waterschade op, worden bedrijven gesloten en moeten vervoerders omrijden. Gelukkig komen overstromingen in Nederland niet vaak voor. Hoog water vanuit de rivieren zien we vaak ruim van tevoren aan komen. Daarnaast wordt Nederland steeds bewuster van het natuurlijk evenwicht van rivieren en de ruimte die daarvoor nodig is. Programma's als Ruimte voor de Rivier koppelen meer ruimte voor het water ook meteen aan een aantrekkelijke leefomgeving. Dat is win-win: de bewoners van riviergebieden zijn beter beschermd tegen overstromingen én de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied neemt toe.

Niet alleen het hoge rivierwater is veel in het nieuws. In de eerste week van januari werden alle vijf de stormvloedkeringen gesloten die ons land beschermen tegen de zee. Een primeur, want dit gebeurde nooit eerder. Zo zie je maar weer dat er elke dag aan de (water)veiligheid van Nederland wordt gewerkt.

De nieuwe kaarten zijn onder twee thema's van de Atlas te vinden, namelijk Water en Veiligheid. Daarmee zijn de kaarten een goed voorbeeld van de vaak themaoverstijgende onderwerpen waarover de Atlas informatie biedt.

Op dinsdag 17 april as. organiseren we de Atlas Werkconferentie in de RAI Amsterdam. We zoeken dit jaar de verbinding met de duurzame gebouwde omgeving om samen te Bouwen aan een gezonde en groene leefomgeving. Onze websites Atlas Leefomgeving, Atlas Natuurlijk Kapitaal, Nationale EnergieAtlas, Gids Gezonde leefomgeving en de Gezond OntwerpWijzer bieden allen informatie en handelingsperspectieven om de leefomgeving groen en gezond in te richten.

Komt u ook?

Dat vinden wij leuk! De werkconferentie start met een plenaire sessie. Daarna kunt u meedoen aan vier workshopsessies van elk 45 minuten. Daarbuiten is voldoende tijd voor netwerkmogelijkheden. Natuurlijk kunt u als bezoeker van de Atlas Werkconferentie ook de hele dag de beurs van Building Holland bezoeken. Meld u gratis aan via de website van Duurzaam Gebouwd.

Workshopsessies

Tijdens de inloop kunt u een keuze maken welke workshopsessie u wilt bijwonen. De workshopsessies zijn in verschillende thema's onderverdeeld:

• A: Atlassen, de gebruiker centraal
• B: Atlassen in de praktijk
• C: Groene en gezonde leefomgeving I
• D: Groene en gezonde leefomgeving II
• E: Circulaire economie en duurzaam bouwen
• F: Circulaire economie
   

Programma
 

8:45-9:45	Ontvangst, registratie en workshopkeuze
9:45-10:35	Plenair welkom en start van de werkconferentie
	Fred Woudenberg van de GGD Amsterdam vertelt over A'dam en A'dam Havenstad - het deel van het havengebied binnen de ring A10 dat wordt ontwikkeld tot een gemengd stedelijk gebied waarin tot 70.000 nieuwe woningen en 50.000 arbeidsplaatsen komen - en de stevige keuzes die gemaakt zijn rond gezondheid bij de inrichting van het Havengebied. Bent u ook benieuwd naar de stand van zaken rond de informatieproducten in het DSO? Zeer recent is de definitiefase afgerond van het project Informatieproducten / Informatiehuizen en de projectleider Ruben Busink neemt u mee in de eindresultaten van deze fase. Het zijn de bouwstenen waarmee vorm kan worden gegeven aan de daadwerkelijke ontwikkeling en realisatie: van denken naar doen. Een eerste set van negentien informatieproducten is geprioriteerd en ligt thans voor ter besluitvorming. Ruben neemt ons mee in de inhoud, het proces en de kansen voor samenwerking met de Atlas. Work-in-Progress: enkele nieuwe kaarten/producten in de Atlassen, zoals: Tilly Fast van Fast Advies met enkele geactualiseerde GES-kaarten van Utrecht, volgens het nieuwe GES-handboek; Anne-Marie Bor van Next Green met de Groene Dakenkaarten; en nog veel meer
10:35-10:55	Wissel/Koffie- en theepauze
10:55-11:40	WORKSHOPRONDE 1 (klik voor beschrijving workshops)
	A: Digibeten bestaan niet en mensen zijn niet rationeel Victor Zuydweg / ICTU
	B: Workshop met presentatie over DSO en discussie rond informatie producten Ruben Busink / Rjikswaterstaat
	C: Wat is de waarde van groen en blauw in de stad? Hoe kunnen wij die waarden meenemen in een ruimtelijk ontwerp? Sandra Boekhold / RIVM, Jacco Schuurkamp / gemeente Den Haag, Stefan Verbunt / RVO en Hans Dekker / HD Landschapsarchitectuur
	D: Gezonde stad, gezonde en duurzame mobiliteit en erfgoed Harry Boeschoten / Staatsbosbeheer en Karin van Hoof / Provincie Noord-Holland
	E: Het Ambitieweb: een hulpmiddel voor maatschappelijke meerwaarde Henriette Stoop / Rijkswaterstaat
	F: Circulair economiespel: Samen rijk (vormt een geheel met workshopronde 2) Nicole Segers / Creation2Creation
11:40-11:50	Wissel
11:50-12:35	WORKSHOPRONDE 2 (klik voor beschrijving workshops)
	A: Ontwerp de nieuwe Atlas Miranda Mesman / RIVM en Rianne Dobbelsteen / IenW
	B: Gids Gezonde Leefomgeving en Gezond Ontwerp Wijzer Hanneke Kruize en Brigit Staatsen / RIVM
	C: De Levende Tuin, een integrale benadering voor mens, klimaat, natuur en economie Kim van der Leest / Branchevereniging VHG
	D: Gezondheid in de gebouwde omgeving Rob van Strien en Imke van Moorselaar / GGD Amsterdam
	E: Wonen als service Peter de Wijs en Philip Verbiest / Avans Hogeschool Breda
	F: Circulair economiespel: Samen rijk (vervolg van workshopronde 1) Nicole Segers / Creation2Creation
12:35-13:30	Lunch
13:30-14:15	WORKSHOPRONDE 3 (klik voor beschrijving workshops)
	A: Atlas: standaard onderscheiden?  Joost Bakker, Cindy Vros / RIVM en Arno de Bruijn / Rijkswaterstaat
	B: Luchtkwaliteit - Samen meten en open data Marita Voogt en Benno Jimmink / RIVM en Michael Ameling / DCMR
	C: De Go-methode: samen werken aan een gezonde leefomgeving Kimberly Linde en Ilse Storm / RIVM
	D: Ruimtelijke dichtheden en functiemenging in Nederland Arjan Harbers en Wendy Vercruijsse  / Planbureau voor de Leefomgeving
	E: Klimaatmonitor Gert Nijsink / Rijkswaterstaat
	F: Gender en e-waste                      Chantal van den Bossche / WECF
	F: De reis van plastic en hoe dat ons leven beïnvloedt Manon Zwart / RIVM
14:15-14:45	Wissel/koffie- en theepauze
14:45-15:30	WORKSHOPRONDE 4 (klik voor beschrijving workshops)
	A: Klimaatonderlegger: gelaagde klimaatbenadering van onderop  Thomas Jansen / De Gruyter
	B: Van data naar inzicht naar handelen - Kansen voor (de Atlas) Natuurlijk Kapitaal  Nick Naus / Geodan, Laura van Heeswijk / Provincie Overijssel en Tom Kools / Natuurverdubbelaars
	C: The next generation Atlas: klaar voor een nieuwe generatie gebruikers  Victor van Katwijk / Geodan en Ruben Zijlmans / FLO Legal
	D: Meervoudige waarde met groene daken Anne-Marie Bor / Green Deal Groene Daken en Waternet en Next Green en Kasper Spaan / Green Deal Groene Daken, Waternet en Next Green
	E: Timmer mee aan een nieuw programma praktijkonderzoek voor circulair en biobased bouwen Jan Jurriëns en Karen Janssen / AVANS Hogeschool Breda
	F: Inventarisatie astbestdaken en groene daken Mathijs van Til / Readaar
15:30	Netwerkborrel en muziek

N.B. Het programma is gereed, maar er zijn nog wijzigingen mogelijk. Houd deze pagina in de gaten voor de laatste stand van zaken.

Meer weten?

Wilt u meer informatie over deze werkconferentie? Neem dan contact op met Hans Neele via hans.neele@rws.nl.

Dinsdag 17 april, 08.45-17.00 uur, RAI te Amsterdam; niet te missen!

Volg ons op: @AtlasLO, @Atlas_NK en @nlenergieatlas: #atlas17april

 

Elk jaar met oud & nieuw steken we in Nederland een hoop vuurwerk af om het nieuwe jaar in te luiden. Dit veroorzaakt in korte tijd een forse hoeveelheid fijnstof in de lucht. Fijnstof is een verzamelnaam voor kleine deeltjes in de lucht. Een deel van het fijnstof komt van natuurlijke bronnen zoals opwaaiend stof en zeezout. Menselijk handelen veroorzaakt echter bijna 75 tot 80 procent van de hoeveelheid fijnstof in de lucht. Fijnstof is schadelijk voor de gezondheid: in Nederland overlijden mensen enkele dagen tot maanden eerder door kortdurende blootstelling aan fijnstof. Het gaat vooral om ouderen en mensen met hart-, vaat- of longaandoeningen.

Hoeveel fijnstof?

Maar hoeveel fijnstof komt er vrij bij het afsteken van vuurwerk? In het kader van ‘Samen meten aan luchtkwaliteit' georganiseerd door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), zijn afgelopen jaarwisseling metingen aan de hoeveelheid fijnstof uitgevoerd. Een aantal enthousiaste vrijwilligers waren ook nieuwsgierig en plaatsten een luchtkwaliteitssensor op hun gevel. Deze sensoren maten de luchtkwaliteit, en zo werd de piek van fijnstof iets na middernacht door het afsteken van vuurwerk goed zichtbaar (zie figuur). Dit jaar wordt deze succesvolle meetcampagne herhaald en kunnen we al tijdens het eten van oliebollen zien hoe fanatiek mensen zijn in het afsteken van vuurwerk.

Naast de zelfmeetgrafieken van vorig jaar is in de Atlas Leefomgeving de kaart Fijnstof van de nieuwjaarsnacht van 2016 te zien. Op de kaart staat de gemiddelde berekende fijnstofconcentratie uitgedrukt in PM10 (fijnstof met een diameter kleiner dan 10 micrometer) tussen 01:00 en 02:00 uur op 1 januari 2016. Hier is te zien dat de luchtkwaliteit in het westen van het land een onvoldoende scoort wegens het afsteken van vuurwerk. In de rest van het land is de luchtkwaliteit matig. Ook tijdens komende jaarwisseling kunt u op Atlas Leefomgeving de uurlijkse actuele fijnstofconcentratie bekijken, en de invloed van vuurwerk hierop.

De wowfactor: het weer

Naast de hoeveelheid vuurwerk, is er ook een grote rol weggelegd voor het weer. De hoeveelheid vocht in de lucht en de windkracht zijn sterk bepalend voor het blijven ‘hangen' van fijnstof na middernacht. Het blijven hangen van fijnstof door vuurwerk wordt ook wel vuurwerksmog genoemd. Als de lucht vochtig is en mist ontstaat, versterkt het vuurwerk deze mistigheid nog eens extra. Deeltjes die vrijkomen bij het afsteken, binden zich aan de vochtdruppels, met dichtere mist tot gevolg. Bij een lage windkracht vindt er geen verversing van de lucht plaats, en kunnen mensen met luchtwegklachten beter binnen blijven. Begint het nieuwe jaar met regen, dan is dat gunstig voor de gezondheid. Het fijnstof regent dan al snel uit en vuurwerksmog zal uitblijven.

In de Atlas Leefomgeving is veel meer informatie over luchtkwaliteit te vinden. Ga bijvoorbeeld naar onze achtergrondpagina's over fijnstof, stikstofdioxide of roet. Of bekijk, naast de actuele kaart voor fijnstof PM10, de jaargemiddelden van fijnstof.

De Atlas wordt inmiddels door heel wat partijen omarmd. Zo ook door docenten bij Avans Hogeschool in Noord-Brabant. Zij willen de komende jaren nog veel meer gaan doen met geografische informatie systemen en met Atlas Leefomgeving en Atlas Natuurlijk Kapitaal. Zo moet het ontsluiten en gebruiken van geodata in het derde jaar van de opleiding Environmental Sciences, Sustainable Energy & Technology (ESSET ) een specialisatie-richting worden. Docent en onderzoeker Maurits Dorlandt vertelt over zijn ambities en die van de opleiding. "Ik geloof heilig in deze vorm van informatievoorziening."

Maurits werkt nu een kleine 3 jaar bij Avans hogeschool. Zijn studenten doen momenteel onderzoek naar de oorzaken en gevolgen van stikstofdepositie in de Loonse en Drunense Duinen. Door metingen en dronebeelden te maken, proberen zij te achterhalen waar de hoge stikstofdepositie in dit natuurgebied vandaan komt. Vervolgens kan er een natuurbeheerplan worden gemaakt dat hierop is aangepast. Maurits: "Het is belangrijk om iets te verifiëren, zodat je kunt gaan nadenken over de beste beheermaatregel. Je mag dan de oorsprong van het stikstof kennen: boeren, snelwegen en industrie, maar je wilt elk afzonderlijk aandeel in veel meer detail ontrafelen. De studenten kijken nu of zij droge depositie beter in beeld krijgen door bijvoorbeeld bij verschillende weersomstandigheden metingen te verrichten. Het mooie voor de studenten aan dit onderzoek is, dat wanneer ze oorzaak en gevolg goed in beeld hebben gebracht, ze die kennis zelf kunnen verspreiden. Op die manier kan zo'n onderzoek bijdragen aan oplossingen voor partijen zoals RIVM , Natuurmonumenten en de provincie."

Grote ambities

Voorgaande sluit aan bij wat hij het grootste probleem van de wereld noemt: "lack of knowledge & awareness." In het Engels. Hier merk je dat de Milieukunde-opleiding geheel in het Engels verloopt. Dat moet ook wel, want de helft tot een derde van de studenten komt vanuit het buitenland. Mogelijk komt het door die buitenlandse context dat er groot wordt gedacht. Maurits: "Het is belangrijk voor de toekomst dat wij allerlei noodzakelijke veranderingen op gang brengen. We staan voor zoveel uitdagingen in de wereld en geo-informatie kan inzicht bieden in oplossingen. Je kunt bijvoorbeeld jaarlijks vogels of zwerfvuil monitoren en dan geleidelijk een trend zien en die effectief aanpakken. Dat is van groot belang voor de wereld."

Aan ambitie geen gebrek en dat is mooi om te horen. De plannen van de opleiding gaan duidelijk in de richting van veel meer gebruik en inzet van geodata. "We hebben als opleiding nu het vergevorderde plan om environmental geography een hoofdrichting te laten zijn van het derde jaar. En onze ambitie – en die van mijzelf- is om deze vorm van onderzoek en ontwikkeling naar andere landen te exporteren." Dit vergt wel investeringen zoals een goede drone en een infrastructuur die ‘geodata-proof' is."

Mensen betrekken

Zaken blootleggen, structureel informatie verzamelen, en deze data open beschikbaar maken. Het zijn volgens Maurits allemaal belangrijke elementen voor onze toekomst. De toekomst van de hele wereld. Vandaar ook dat hij erop gebrand is om hoog in te zetten. "Ik geef les aan de volgende generatie wereldburgers."

Aan ideeën geen gebrek. "Wat ik mooi zou vinden is als de Atlas Leefomgeving veel meer laat zien wat de toegevoegde waarde is van alle getoonde informatie. Jullie zouden alles dichter bij de burger kunnen laten komen. Nu kijkt die burger misschien afstandelijk naar de kaarten en getallen en waarden, maar zegt het hem of haar niet veel. Het zou van meerwaarde zijn als die burger op een gegeven moment denkt: ‘hee, het gaat om mij', of nog beter: ‘ik kan zelf iets doen om mijn leefomgeving te verbeteren'. Hoe leuk zou het zijn om stadsbewoners de plekken waar ze zwerfafval vinden op een kaart te laten invullen? En dat je na een jaar precies ziet waar het meeste vuil ligt? Daarmee kun je naar de gemeente om samen een plan opstellen om jouw buurt schoner te maken. Laat de burger dichterbij komen.  Laat de mensen zien wat er met alle verzamelde informatie wordt gedaan."

One step beyond

Deze docent zou dus graag zien dat de Atlassen meer een interactie aan gaan met de gebruikers. Of in zijn uitdrukking: "Geen oneway maar een dialoog." "Zo ga je van informatievoorziening en voorlichting weer een stap verder." Zelf wil Avans ook een actieve rol spelen in de big data beweging. "Als iedereen die dit belangrijk vindt hieraan mee doet, krijgen we vanzelf een grote community. Gezamenlijk kunnen we een vuist maken. De Atlas Leefomgeving en de Atlas Natuurlijk Kapitaal spelen daarin een grote rol."

Lees hier meer over het werk van studentengroep 1 en studentengroep 2 in de Loonse en Drunense duinen.

"Als ik noordwaarts kijk, kijk ik naar Nederland. Maar ik ben niet in België. Rara waar ben ik?" Nou, bijvoorbeeld in westelijk Noordrijn-Westfalen. Dat stukje waar Duitsland en Nederland enigszins om elkaar heen kringelen. Dichtbij en mentaal toch vaak ver weg. Terwijl een overstroming zich niet aan grenzen houdt. Net zoals effecten van luchtvervuiling of geluid tot over beide grenzen rijken.

Atlas en Umweltportal

Er wordt al op heel wat gebieden samen opgetrokken met Duitsland. Zo werken de vier oostelijke provincies van Nederland op milieugebied al jaren samen met de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen. Het gaat dan om Brabant, Limburg, Gelderland en Overijssel. Eén van die samenwerkingsverbanden gaat over grensoverschrijdend kaartmateriaal. De Atlas Leefomgeving en de Atlas Natuurlijk Kapitaal werken daarbij samen met de ‘Atlas' van Noordrijn-Westfalen: het Umweltportal. Net als de Atlas Leefomgeving is dit Duitse geodata-portaal een uitwerking van het Verdrag van Aarhus. Deze Europese overeenkomst verplicht landen milieu- en gezondheidsinformatie voor iedereen toegankelijk te maken.

Tussen Nederland en Duitsland is afgesproken dat zij bij grote projecten elkaar inlichten. Dit betreft projecten waar een MER-verplichting voor geldt (het opstellen van een Milieu Effect Rapportage). Over alle MER-plichtige projecten binnen een afstand van vijf kilometer van de grens wordt het buurland (het betreffende bevoegde gezag ) geïnformeerd. Dit gebeurt ook als het project op grotere afstand van de grens wordt gerealiseerd, als er daardoor belangrijke nadelige milieugevolgen in het buurland kunnen ontstaan. Ook voor heel veel andere zaken is het gewoon handig om van elkaar te weten wat er speelt. Zeker als zijnde grensbewoners.

Grensoverschrijdend

De inwoner van NoordRijn-Westfalen kan voor kaartinformatie over de leefomgeving terecht op het Umweltportal. De Nederlander kan bijvoorbeeld op de Atlassen heel veel data vinden. De aanbieders van deze data kappen echter de informatie nog af bij de grens. Geluidscontouren rond wegen stoppen bij de grens, net als fijnstofkaarten en aangewezen natuurgebieden. Dat afkappen gaat soms zelfs heel abrupt. Links in beeld de geluidscontouren van een Duitse weg (hier de directe link naar deze kaart). De blauwe lijn is de Nederlands-Duitse grens. De contourdelen die in Nederland liggen (de Achterhoek) zijn weggelaten, want dit zijn contouren van de Duitse weg. Een raar gezicht. En vreemd natuurlijk: het geluid zelf kent uiteraard helemaal geen grens.

Dit zou toch anders moeten kunnen. Voor veel kaarten kunnen we dit zelf regelen, zodra de kaarten in een openbaar georegister beschikbaar zijn. Voor kaarten waar rekenmodellen voor nodig zijn (zoals voor geluidkaarten en luchtkwaliteit), heb je de invoergegevens nodig uit het buitenland om die modellen voor dit gebied te kunnen gebruiken. Zo kan er bijvoorbeeld een geluidscherm staan, of zijn er gebouwen aanwezig die het geluid tegenhouden. Die objecten moeten allemaal in het model ingebracht worden om een betrouwbare berekening te kunnen doen. Voor dit soort kaarten heb je dus uitwisseling nodig van invoerdata voor de modellen. Of je moet zorgen dat de kaarten op elkaar aansluiten bij de grens (met precies dezelfde kleuren en klassegrenzen).

Toekomstmuziek

Ook de teams achter Atlas Leefomgeving en Atlas Natuurlijk Kapitaal zouden graag zien dat kaartinformatie doorloopt tot over de grenzen. Het uiteindelijke doel is dat er harmonisatie van software en kaartmateriaal plaatsvindt. Zodat we in de toekomst allemaal, maar grensbewoners in het bijzonder, met één blik op de kaart kunnen zien dat er bijvoorbeeld nieuwe windmolens aan de andere kant van de grens worden gepland. Net zoals het dan gemakkelijk moet worden om te kunnen bekijken of een verslechtering van luchtkwaliteit bij de oosterburen, ook bij ons effect heeft. Of wat te denken van de risico's op een overstroming van de Rijn. Al die leefomgevings-informatie zou eensluidend en duidelijk moeten kunnen worden getoond, zonder dat de grens een belemmering is.

Op de kaart hiernaast wordt een enkel voorbeeld getoond. De blauwe vakjes zijn bestaande windmolens in Noordrijn-Westfalen. De ballonachtige icoontjes zijn de locaties van windmolens (gegroepeerd) in de oostelijke delen van Nederland. Deze kaart is er nog niet, maar de onderdelen zijn al wel los van elkaar te bekijken.

Het Nederlandse deel staat op de Atlas Natuurlijk Kapitaal en de Nationale Energieatlas. Het Duitse deel op het Umweltportal. We hopen komende tijd stappen te zetten richting verdere harmonisering. Wordt vervolgd.

Bekijk je eigen stad, vergelijk met andere steden, onderzoek of stiltegebieden niet doorsneden worden. Misschien ontdek je knelpunten of aanknopingspunten om een gesprek over geluidsproblematiek aan te gaan.

Doel: terugdringen geluidshinder

De kaarten komen voort uit een Europese verplichting. De European Noise Directive (END) beschrijft de gemeenschappelijke aanpak om schadelijke effecten van omgevingslawaai te voorkomen, vermijden en/of verminderen. Elke vijf jaar worden er hiervoor nieuwe geluidskaarten opgesteld. Het gaat daarbij om een jaargemiddelde geluidsbelasting in contouren van 5 decibel tussen 55 en 75 dB. Op basis van deze geluidskaarten worden onder andere actieplannen gemaakt met daarin maatregelen om geluidhinder tegen te gaan. Dan kan het bijvoorbeeld gaan om plaatsing van geluidsschermen of isolatie van woningen. De kaarten zijn openbaar beschikbaar, onder andere in de Atlas Leefomgeving.

Bekijk de stad

Als voorbeeld van het gebruik van deze geluidskaarten tonen we de stad Tilburg. We hebben twee kaarten gecombineerd: geluid van wegverkeer op rijkswegen en het geluid van treinverkeer. Druk je op het ‘oogje' van de legenda dan kun je de kaart tijdelijk onzichtbaar maken. Daardoor kom je erachter dat de bovenste lijn de trein-dB's aangeeft.

In één oogopslag is te zien welke buurten de meeste geluidbelasting ondervinden en op welke plekken stapeling van geluid plaatsvindt. De treincontouren zijn wat hakkelig; dat wordt deels veroorzaakt door de naastliggende geluidsschermen. Bij verder inzoomen op het westelijke deel van de spoorlijn, kunnen meer details worden verkregen. Je ziet duidelijker dat er afscherming op bepaalde delen plaats vindt. Let op, verder inzoomen op woningniveau brengt onnauwkeurigheden met zich mee.

Knelpunten?

Nu kun je gaan ‘spelen' met deze kaarten. En andere combinaties maken. Zet eens een kaart op met geluid van rijkswegen, geluid van treinverkeer en Natura 2000-gebieden (even geduld hierbij, de kaart heeft een moment nodig om goed en volledig te laden). Scroll door Nederland, zie alle spaghetti-lijnen lopen en zoek bijvoorbeeld plekken waar wegen een natuurgebied doorsnijden. In ons land gebeurt dat uiteraard vaak. Soms wordt daarbij de verbinding deels hersteld door een wildviaduct. Misschien interessanter is de combinatie met stiltegebieden. In die gebieden zijn alleen geluiden toegestaan die bij het instandhouden en gebruiken van het gebied horen. Oké, geluiden van vliegtuigen, motoren en brommers hebben we niet op de kaart staan, net zo min als de bijdrage van de windrichting en -sterkte die toch ook een deel van het geluidsniveau bepalen. Maar, de kaart geeft wel een eerste inzicht. Zijn er misschien plekken waar een rijksweg of spoorweg een stiltegebied doorsnijdt? 

Iets interessants gevonden op deze geluidskaarten? Laat het ons weten. Wij zijn altijd benieuwd naar nieuwe inzichten en naar het gebruik van kaarten die in de Atlas staan. Wij zijn te bereiken via: atlasleefomgeving@rivm.nl

Op de Atlas Leefomgeving vindt u ruim 250 kaarten met informatie over uw leefomgeving en gezondheid. U kunt naar elk gewenst gebied in Nederland in- of uitzoomen en u kunt deze kaarten combineren voor meer inzicht. Maar wat niet iedereen weet, is dat u deze kaarten ook kunt insluiten (‘embedden') op uw eigen website. Uw websitebezoekers kunnen deze kaarten gebruiken en kunnen net als op Atlas Leefomgeving op de ‘ingesloten' kaart in- en uitzoomen. U kunt zelfs vijf kaarten combineren en die als geheel op uw eigen website tonen.  

Met één klik overzicht en inzicht

Onze kaarten kunnen uw communicatieboodschap versterken omdat ze inzicht kunnen bieden in diverse situaties. Op een website over geluidshinder kunnen bijvoorbeeld onze kaarten geluidbelasting door treinverkeer of geluidbelasting door verkeer op rijkswegen een beeld geven van de gemiddelde geluidsbelasting in een bepaald gebied. Als een wijkplatform een eigen website heeft, kunnen bezoekers inzoomen op hun eigen wijk. Handig bijvoorbeeld als een wijkplatform aandacht wil vragen voor meer groen in de wijk. Een combinatie van de Atlaskaarten bomen, struiken en lage vegetatie tot één kaart geeft zo embedded op het wijkplatform een totaaloverzicht van de hoeveelheid groen in de wijk. Bezoekers zien zo direct dat de hoeveelheid groen verbeterd kan worden en ook op welke plekken dat nodig is.   

Met Atlas-kaarten naar interactieve content   
Het embedden van Atlas-kaarten maakt content ook interactief. Onze kaarten nodigen gebruikers uit om mee te doen, te leren en te ontdekken. Op een informatieve pagina over luchtkwaliteit kunnen gebruikers bijvoorbeeld zelf kijken hoe hun eigen leefomgeving scoort op dit thema. Dat kan door onze gemiddelde jaarconcentratie-kaarten van fijnstof, stikstofdioxide en roet te combineren tot één kaart. Dit geeft ook leuke mogelijkheden voor educatieve websites, waar het juist om leren en ontdekken gaat. Bijvoorbeeld een spreekbeurtpagina over drinkwater waarop je ook kunt kijken hoe het met de kwaliteit van drinkwater in je eigen omgeving is gesteld. Kinderen kunnen ook worden uitgedaagd met opdrachten als ‘vergelijk de waterkwaliteit in twee gebieden'.    

Nudgen met Atlas-kaarten
Nudgen is een methode om met een ‘klein duwtje in de rug' bepaald gedrag te bevorderen. Ook dat kan met onze kaarten. Een gezondheidsorganisatie kan door een combinatie van onze fietsroutekaart en groenkaart op hun webpagina te plaatsen mensen uitdagen en inspireren om meer in de natuur te gaan bewegen. Want wat is nu leuker dan zelf je eigen recreatieve traject door het groen te ontwerpen? Zo maak je het als gezondheidsorganisatie voor mensen makkelijker én aantrekkelijker om in de natuur te gaan bewegen.    

Dit zijn maar enkele mogelijkheden. Met onze bijna 250 kaarten zijn tal van interessante combinaties te maken die diverse communicatiedoeleinden kunnen versterken.

Leuk, maar hoe embed je een kaart?
Het insluiten (embedded) kaart is echt niet moeilijk, iedereen kan het. Het stappenplan op Atlas Leefomgeving legt in vijf stappen uit hoe het moet. Wel moet u de legenda apart plaatsen (onder of naast de embed), anders neemt die teveel ruimte in beslag. 

 

....komen hordes toeristen naar onze molens kijken die van oudsher polders leegpompen. Maar water speelt ook een grote rol bij onze gezondheid en daarom schenken wij veel aandacht voor dit thema in de Atlas Leefomgeving.

Topkwaliteit
Het begint allemaal bij drinkwater. Als eerste levensbehoefte van de mens is, naast voedsel, een goede kwaliteit van drinkwater van groot belang. Gelukkig is kraanwater in Nederland van topkwaliteit. Het drinkwater in Nederland is voor 60% afkomstig uit grondwater en 40% uit oppervlaktewater. Drinkwaterbedrijven zorgen voor de zuivering van de bronnen voordat het water bij ons uit de kraan komt. De kwaliteit van het oppervlaktewater wordt beïnvloed door de aanwezigheid van verontreinigingen, als gevolg van overbemesting, maar ook door de inrichting van de watergangen. De kwaliteit van grondwater wordt onder meer bepaald door de aanwezigheid van verontreinigingen in de bodem, maar ook kan zout kwelwater het grondwater verzilten.

Water om te ontspannen
Al dat water gebruiken we ook om te ontspannen: zwemmen, zeilen, vissen en schaatsen. Recreëren in een waterrijke omgeving bevordert de gezondheid omdat  de aanwezigheid van water onder andere uitnodigt om te bewegen. Bovendien werkt het ontspannen bij of in water verkoelend op hete dagen. Er dient wel rekening te worden gehouden met de mogelijkheid van ziekteverwekkers in water. Van het inslikken van verontreinigd water kunnen gezondheidsklachten ontstaan, waaronder maagdarminfecties, huidklachten en/of griepachtige verschijnselen. Op officiële zwemlocaties wordt de kwaliteit van het water gecontroleerd en gerapporteerd.

Evenwicht
De hoeveelheid water dient in balans te zijn: teveel water zorgt voor wateroverlast en te weinig water leidt tot droogte. Hevige regenbuien in dichtbebouwde gebieden hebben als gevolg dat het regenwater niet kan wegstromen in het riool en tijdelijk op straat blijft staan. Duurt dit te lang? Dan kan materiële schade ontstaan aan huizen, gebouwen en infrastructuur. Stichting Rioned heeft hier een illustrerend filmpje over. Gezondheidseffecten kunnen optreden als water uit het riool omhoog komt en daarmee ook ziekteverwekkers.

Langdurige periodes van weinig neerslag en/of hoge temperaturen kunnen leiden tot droogte. Planten en bomen krijgen minder water waardoor schade in de landbouw en natuur optreedt. Ook is er onder andere meer risico op natuurbranden, minder koelwater beschikbaar voor industrie en ervaren boten hinder vanwege laagstaande rivieren. Door klimaatverandering neemt de kans op extremer weer toe en daarmee ook de kans op wateroverlast of droogte.

Zelf doen
Gelukkig zijn er een hoop acties die je zelf kan ondernemen om de (grond)waterkwaliteit goed te houden en te helpen bij het overschot of tekort aan water. Om de (grond)waterkwaliteit in stand te houden is het belangrijk om geen planten of vissen uit aquaria weg te gooien in het oppervlaktewater. En natuurlijk mag er geen afval of vloeistoffen worden geloosd. Om wateroverlast tegen te gaan kan men zelf acties ondernemen om de tuin groener te maken en stenen uit de tuin te verwijderen. Dit maakt het eenvoudiger voor water om tijdens regenbuien goed in de bodem zakken. Bij periodes van droogte is bewust omgaan met water nodig. Dit kan door je tuin te besproeien (indien nodig) met water dat is opgevangen in een regenton. Het videokanaal van Ons Water heeft mooie video's over wateronderwerpen. We zijn altijd op zoek naar mooie waterkaarten. Kent u deze? Laat het ons weten.

De voorbereidingen voor de implementatie van de Omgevingswet zijn in volle gang. Een belangrijk onderdeel daarvan is het digitale stelsel omgevingswet (DSO). Dit stelsel en de informatieproducten die daar onder hangen, helpen planmakers, vergunningaanvragers- en verleners en overige partijen (zoals adviesbureaus en burgers) hun werk beter te doen.

Op zoek naar de baten van informatieproducten

Op dit moment is Rijkswaterstaat bezig met het opstellen van een business case over een eerste set van informatieproducten. Besluitvorming volgt eind 2017. In die business case worden niet alleen de kosten van de informatieproducten berekend, maar ook de baten ingeschat. Afgelopen zomer is al een voorbereidend onderzoek gedaan naar deze baten. Hierdoor ontstaat inzicht in het profijt dat overheden, initiatiefnemers, professionele gebruikers en belanghebbenden van deze informatieproducten kunnen hebben.

Tussenrapport hier in te zien

De uitkomsten van die zogeheten ‘kwalitatieve analyse' zijn vastgelegd in een tussenrapportage. Dit is het tussenrapport batenlogicamodellen informatieproducten. Het ROMnetwerk vraagt u in een consultatieronde om te reflecteren op de uitkomsten van die tussenrapportage. U draagt dan actief bij aan de verbetering van de business case, op basis waarvan een besluit moet worden genomen over de ontwikkeling van de informatieproducten. Dit is de vragenlijst over de tussenrapportage die u verzocht wordt in te vullen.

Voor wie meedoet aan deze consultatieronde: graag uiterlijk begin oktober reageren. Vragen of opmerkingen kunt u eventueel stellen aan Edgar Wever, van het programma ‘ aan de slag met de Omgevingswet'. Hij is te bereiken op edgar.weverATrws.nl. Bij hem kunt u ook de bijlage bij het batenlogicarapport opvragen.

Een VNG platform

Het ROMnetwerk is een initiatief van de VNG en is een digitaal kennis- en discussieplatform. Het is bedoeld voor het uitwisselen van informatie, het stellen van vragen, het voeren van discussies en het leggen van contacten. Het ROMnetwerk bestrijkt alle terreinen binnen het fysieke domein zoals Ruimte, Wo­nen, Milieu, Mobiliteit, Water, Groen en Klimaat. Met het netwerk kunt u kennis en ervaringen uitwisselen en kunt u geïnformeerd worden over actuele ontwikkelingen op deze beleidsterreinen. Het netwerk wordt door de medewerkers van de VNG gebruikt om te peilen of er voldoende draagvlak bin­nen gemeenten is voor nieuw (Rijks)beleid en om in kaart te brengen waar u binnen het bestaande beleid tegen knelpunten aanloopt

De Atlassen Leefomgeving en Natuurlijk Kapitaal komen voort uit de wettelijke opdracht van de overheid om te voorzien in toegankelijke milieu-informatie. Beide Atlassen zijn volop in ontwikkeling en worden continu aangepast. Vraag en aanbod moeten goed op elkaar aansluiten en de Atlassen moeten zo gebruiksvriendelijk mogelijk zijn. Dit kunnen wij niet alleen, daar hebben wij uw hulp voor nodig. Daarom hebben wij in juni een korte enquête uitgezet bij Nature Today en op ons eigen portaal. 140 mensen deden mee, afkomstig uit diverse sectoren (overheid, bedrijfsleven, onderwijs).

Groen, groener, het groenst

Zo waren wij benieuwd welke thema's mensen als het meest behulpzaam ervaren bij het zoeken naar een nieuwe woonplek. Dit leverde enthousiaste reacties op. Groen werd als thema het vaakst genoemd in de breedste zin van het woord. Van biodiversiteit in de omgeving, de hoeveelheid parken en recreatiegebieden tot groen op daken en toekomstige ‘groene' beleidsontwikkelingen. ‘Geluid' volgde als vaakst genoemde thema. De meeste reacties hadden betrekking op uiteenlopende vormen van geluidsoverlast: van vlieg- en wegverkeer tot burenoverlast en omgevingslawaai door airco's en tuinhulpjes. Lucht, ruimte en overig deelden samen de derde plaats als meest genoemde thema. Bij lucht werd de luchtkwaliteit genoemd en meer specifieker: de hoeveelheid stikstof, fijnstof en lichtbelasting. Bij ruimte werden onder andere het aantal openbare speelplekken genoemd, maar ook de ruimte tussen de huizen en de bevolkingsdichtheid.  

Wat kan beter?

We vonden het leuk om de positieve reacties te lezen. Zoals ‘Ga vooral door met de Atlassen!' en ‘Geweldig initiatief'. Natuurlijk waren er ook suggesties voor verbetering. Zo stelde een deelnemer voor om een tijdladder aan de kaarten toe te voegen zodat gebruikers veranderingen kunnen waarnemen: hoe was de situatie twee jaar geleden en nu? Een andere gebruiker pleitte voor een mobiele versie van de Atlassen. Op de vraag welke kaarten de deelnemers nog op de Atlassen misten, werden kaarten genoemd die de intensieve veeteelt weergaven, maar ook de uitputting van het natuurlijk kapitaal (bodem en water). Ook suggereerde iemand om ook het sociale kapitaal in de kaarten mee te nemen.  

Leuk zo'n gebruikersonderzoek, maar hoe verder?

Wij willen alle deelnemers hartelijk danken voor de medewerking en nemen al uw waardevolle suggesties mee. Misschien kunnen we niet alle ideeën meteen uitvoeren, ze helpen ons wel om prioriteiten te stellen en beter aan te sluiten bij wat gebruikers nodig hebben. Zo staat de ontwikkeling van de mobiele versie ook bij ons hoog op de agenda. Ook heeft een aantal mensen zich opgegeven voor ons gebruikerspanel. Met deze ‘denktank' willen we de Atlassen gaan door ontwikkelen met nieuwe functionaliteiten en prioriteiten. Zo kunnen we onze gebruikers nog beter van dienst zijn. 

 

Dikwijls zijn het de grote huizen die ons doen denken dat het over privéterrein gaat. Toch kun je meestal vrij over deze domeinen dwalen. Zoek ook eens een buitenplaats op, voor bijvoorbeeld een middagwandeling tijdens Open Monumentendag, dit weekeinde.

Frisse lucht

Nog steeds gaan we graag voor vakantie de stad uit, de natuur in of het platteland op. Om te ontspannen, schone lucht in te ademen en bij te tanken. Ook eeuwen geleden wist men van de deugden van het buitenleven. De stad was in de 17^e en 18^e eeuw een stuk ongezonder dan nu. De grachten vormden open riolen, ziekten verspreidden zich gemakkelijk en de luchtkwaliteit was tamelijk erbarmelijk. De gegoede burgerij ging daarom investeren in landhuizen en landbezit en zo ontstonden de buitenplaatsen.

Tussen 1600 en 1900 waren er in ons land ongeveer 5.500 van dergelijke buitenplaatsen, soms voormalige kastelen. Het centrale element werd gevormd door een huis met bijgebouwen. In z'n algemeenheid had een buitenplaats geen inkomsten, de eigenaar was welgesteld genoeg om zonder pachtgelden uit te kunnen. De omringende tuinen werden als parken ingericht. In de twintigste eeuw zijn veel buitenplaatsen door de hoge onderhoudskosten in andere handen overgegaan of teloorgegaan. Aangezien instandhouding een dure zaak is, zijn er momenteel nog maar 552 buitenplaatsen over.  

Buitenplaatsen op de kaart

Veel buitenplaatsen zijn tegenwoordig omvangrijke parken of zelfs natuurgebieden. Je vindt er rust en kunt er als natuurliefhebber heel wat dier- en plantensoorten bekijken. Zo zijn er op de Veluwse zandgronden diverse buitenplaatsen waar dassen hun burcht hebben gebouwd en waar edelherten en zwijnen rondlopen. Het behoud van deze plekken is belangrijk. Zij vormen een markant onderdeel van ons landschap en geven inzicht in de historie.

Via de Atlas Leefomgeving kunt u een fraai beeld krijgen van buitenplaatsen in uw omgeving. Ga daarvoor naar het tabblad kaarten en zoek onder het thema Cultureel Erfgoed naar het de kaart met als onderwerp Buitenplaatsen. Dit is een kaart van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Zij stellen deze kaart openbaar beschikbaar. U kunt op de kaart in- en uitzoomen. Geheel uitgezoomd (heel Nederland is in beeld) ziet u verspreid over het land allemaal stippen. Naarmate u verder inzoomt, komen er meer van dergelijke stippen in beeld. Zoomt u nog verder in, dan krijgt u de precieze omvang en begrenzing van de diverse buitenplaatsen te zien.

Door rechtsboven in de kaart op de drie liggende streepjes te klikken, vouwt een extra menu open. Dit menu biedt de mogelijkheid om extra informatie over de buitenplaatsen op te vragen. Druk daarvoor op ‘Informatie op locatie'. Klik vervolgens op de betreffende buitenplaats en u ziet achtergrondinformatie verschijnen, zoals de naam van de buitenplaats en de totale oppervlakte.

Een tochtje langs buitenplaatsen

Wie de kaart nog eens goed bekijkt als deze is uitgezoomd, ziet een paar opmerkelijkheden. Zo zijn er in Flevoland geen buitenplaatsen te vinden. Wat vanwege de korte bestaansgeschiedenis van deze provincie logisch is. Ook de Waddeneilanden zijn buitenplaatsloos . De meeste buitenplaatsen liggen in een noord-zuid lijn langs de westkust en in de provincie Utrecht.

Wilt u een fietsroute uitzetten langs meerdere buitenplaatsen in uw omgeving? Dat kan. U selecteert dan de kaart van het fietsknooppuntennetwerk over de buitenplaatsenkaart heen (te vinden onder het thema groen). Of wilt u kijken welke buitenplaatsen in een officieel stiltegebied liggen? Ook dat is mogelijk, door onder het thema geluid de stiltegebiedenkaart toe te voegen.

Bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kunt u extra informatie over erfgoed vinden. Op hun groen-erfgoedkaart zijn meerdere elementen bijeengebracht, zoals nationale parken, eendenkooien en landschappen met oude boskernen, houtwallen en heggen.

Foto naast artikel is van A Speelman (RCE) en toont buitenplaats Rupelmonde

De Atlas levert informatie gegroepeerd in thema's aan, onder andere luchtkwaliteit, geluid, bodem en water. Achtergrondpagina's handelen over de gezondheidseffecten en het beleid dat op het onderwerp wordt gevoerd. De bijbehorende kaarten worden aangeboden in een digitale bibliotheek. Iedereen kan in deze bibliotheek kaarten uitzoeken en bekijken. Bijvoorbeeld kaarten die informatie geven over geluidhinder, fijnstof, overstromingen, kwetsbare objecten of lichthinder. Waar dat handig is, kunnen kaartlagen gecombineerd worden voor nog meer inzicht. En iedereen kan deze opendata tot zich nemen en gebruiken. Particulieren, gemeenten, belangenorganisaties, adviesbureaus of wie dan ook.

Ik heb astma, waar kan ik het beste wonen?

Veel mensen maken zich zorgen over hun gezondheid en daar kan ook de leefomgeving een rol in spelen. De vele activiteiten in ons kleine land hebben gevolgen op velerlei vlakken. Wonen, transport, bedrijvigheid, landbouw, recreatie, alles heeft effect op ons. Die effecten zijn niet op alle plekken en in alle regio's even groot.  Om sommige effecten te vermijden, zou je kunnen verhuizen naar een andere plek.

Zo kwam eerdere deze maand een mail binnen van een dame die vanwege gezondheidsredenen graag zou willen verhuizen. Zij woont op dit moment in een grote stad, heeft astma en het gevoel dat deze longziekte door de luchtvervuiling erger is geworden.

De Atlas geeft geen advies bij dit soort vragen, maar kan wel inzicht bieden in de kaarten en informatie die zij zou kunnen bekijken. Via onze helpdesk hebben we haar gewezen op de luchtkwaliteitskaarten (fijnstof, stikstofdioxide, roet) en op de groenkaarten. Immers, een groene omgeving wordt in verband gebracht met een goede gezondheid. De groenkaarten bestaan uit struiken, bomen en lage vegetatie. Als je die drie elementen combineert, krijg je een kaart die het groen in Nederland fraai in beeld brengt.

Als je deze kaarten bekijkt én de informatie op de achtergrondpagina's leest, zou je voor wat betreft luchtkwaliteit vooral naar gebieden moeten kijken die ver van drukke wegen afliggen, ver van intensieve landbouwregio's en ver van (agglomeraties van) grote steden en industriezones. Als er dan ook nog flink wat groen aanwezig is, zou de combinatie ideaal moeten zijn. Gebieden als Drenthe, Friesland, de Veluwe en delen van Zeeland komen dan bijvoorbeeld in beeld. Als een gezonde luchtkwaliteit voor iemand van doorslaggevend belang is, kan dit een overweging zijn om te verhuizen.

Vragen, tips en verzoeken kunnen naar ons

Een van de doelen van de Atlas is om gebruikers een handelingsperspectief te bieden. Door middel van de Atlasinformatie kan voornoemde vragenstelster verder met haar zoektocht naar een oplossing. Hebt u ook een vraag aan of een tip voor de Atlas Leefomgeving? Graag horen we die. Met uw opmerkingen kunnen we de Atlas steeds geschikter maken voor onze gebruikers. Stuur ons een mail via het contactformulier. U kunt ook eerst bij veelgestelde vragen kijken, mogelijk staat uw vraag daar al tussen.

Wat is een natte koeltoren?
Kent u het woord ‘koeltoren' alleen van de vulkaanachtige constructies die u tegenkomt zodra u de grens van Frankrijk bent gepasseerd? Dan bent u zeker niet de enige. Maar wat zijn het? Natte koeltorens voeren overtollige warmte af door middel van het vernevelen van water in een open constructie. En eigenlijk zijn ze overal te vinden en dan met name op daken van gebouwen. Dikwijls te herkennen aan de damp die de uitlaat van een koeltoren verlaat. Bij lage temperaturen (maximaal 11 graden) condenseert de damp en ontstaat een wolkje of pluim. In de zomer is het echter meestal te warm om een dergelijke pluim uit de toren te kunnen zien.

Natte koeltorens zijn te vinden op onder meer elektriciteitscentrales, grote kantoorgebouwen, ziekenhuizen, theaters, bioscopen, grote onderwijsinstituten, hotels en congresgebouwen, grote sportaccommodaties, ijsbanen, fabriekshallen, datacenters, grootwinkelbedrijven, kassencomplexen, luchthaventerminals, chemische fabrieken, verffabrieken en kunststof producerende bedrijven.

Naar schatting zijn verspreid over het land zo'n 4000 natte koeltorens te vinden, maar van slechts een beperkt aantal is de locatie bekend. De koeltoren kan zichtbaar zijn, maar kan ook zijn weggewerkt, bijvoorbeeld achter een gevel. De luchtuitlaat is soms het enige zichtbare deel van de installatie. Koeltorens komen in veel verschillende maten voor, zoals op de foto's te zien is.

Waarom zijn ze van belang?
Leuk om te weten wat een natte koeltoren is, maar waarom is dat van belang? Een natte koeltoren vernevelt water en hierbij kan gevaar voor de gezondheid optreden. Dit is gebleken tijdens een legionella-uitbraak in 2006 door een koeltoren in Amsterdam vlakbij het centraal station: 31 mensen werden ziek en 3 mensen kwamen te overlijden. Legionella is een bacterie waar je ziek van kan worden bij inademing. De legionellabacterie komt van nature voor in de grond en in water. In grond- en oppervlaktewater zitten echter normaal gesproken maar hele kleine hoeveelheden legionellabacteriën. Maar legionella kan wel snel groeien in drink- en proceswater, vooral als het water stilstaat en een temperatuur heeft tussen de 25 en 45 graden. Wordt er vervolgens gesproeid met water met legionella erin? Dan kan iemand hele kleine druppeltjes water (aerosolen) met legionella inademen en zo besmet raken.

Natte koeltorens kunnen dus een bron zijn van legionella. Daarom wordt het water in koeltorens behandeld om de groei van de bacterie tegen te gaan. En er dient extra opgelet te worden als de installatie na enige tijd uit te hebben gestaan, weer aangezet wordt.

Meld een koeltoren!
Helaas zijn de locaties van de koeltorens dus lang niet altijd geregistreerd. En om goed beheer te kunnen doen moet duidelijk zijn waar ze staan en wie verantwoordelijk is. Om als samenleving meer inzicht te krijgen in de precieze plekken van die installaties kan daarom iedereen op de Atlas Leefomgeving een melding doen van de (mogelijke) aanwezigheid van een natte koeltoren. U maakt hiervoor een account aan op de website en geeft via de kaart de locatie op. Het bevoegd gezag krijgt deze melding binnen en kan deze goed- of afkeuren (afkeuren als het niet blijkt te gaan om een natte koeltoren). U kunt op de kaart zien of er in uw gemeente al natte koeltorens zijn gevalideerd. Met deze actie zijn inmiddels al meer dan 1100 koeltorens op de kaart gezet.

Het is van groot belang dat we op den duur zoveel mogelijk (het liefst alle) koeltorens in beeld hebben. Mocht zich namelijk een uitbraak van legionellabesmetting voordoen, dan is er door GGD's en het RIVM snel inzicht te verkrijgen in één van de belangrijke mogelijke verspreidingsbronnen.

Met deze quick scan wordt de kwaliteit van de leefomgeving in kaart gebracht, op wijk- of buurtniveau. "Onze doelgroep bestaat uit gemeenten die met de Omgevingswet bezig zijn en voor gezondheid een integraal beleid moeten gaan voeren," zegt Camiel Dijkers, consultant van Movares.

De tool is bedacht door Nicole van der Waart, stedenbouwkundige bij Movares. Zij ontwikkelde dit instrument dat na zorgvuldige invulling bestaat uit een roos en assen waarmee inzicht wordt gegeven in de relatie tussen gezondheid en omgeving. Voor het invullen wordt een aantal kaarten uit de Atlas Leefomgeving gebruikt, onder andere de fijnstofkaarten, geluidskaarten en kaarten over fiets- en wandelmogelijkheden. Daarnaast geeft de Atlas Natuurlijk Kapitaal input op het gebied van waterbergend vermogen of potentiële invang van fijnstof door vegetatie. Maar ook informatie van PDOK, de Klimaateffect-atlas, satellietdata en het CBS worden meegenomen. Indien beschikbaar wordt ook gebruikt gemaakt van lokale data.

Doelen en financiën

De quick scan is inmiddels uitgevoerd voor vier gemeenten: Helmond, Apeldoorn, Amersfoort en Utrecht. De tool helpt om de problematiek van gezonde verstedelijking integraal op te pakken. "De tool is vooral een praatplaatje," zegt Camiel. "Het is een handvat om met elkaar om tafel te gaan zitten over de te nemen maatregelen. De tool helpt ook om inzichtelijk te maken dat maatregelen op meerdere niveaus kunnen bijdragen aan de doelstelling.

Daar waar je bijvoorbeeld een fietspad aanlegt, zal de luchtkwaliteit verbeteren en worden mensen gezonder door te bewegen. Dat betekent dat het fietspad wellicht bekostigd kan worden uit zowel het potje van de afdeling Verkeer en Vervoer als uit het potje van Welzijn en Zorg. De quick scan en de daaruit voortkomende vervolgstappen zorgen er dus voor dat het een ambtenaar gemakkelijker wordt gemaakt om over schotten heen te denken en om met duidelijke verzoeken naar de juiste plek binnen de organisatie te gaan."

Wens voor brondata

Movares heeft zeker profijt van de informatie uit de Atlas, maar er zijn ook wensen. Camiel:" Wij zijn nu steeds bezig om allerlei informatie uit kaarten te halen. Eigenlijk gaat dat nog wat op een houtje-touwtje-manier. We willen graag over de achterliggende data uit de kaarten beschikken, maar nu moeten we informatie op een gekunstelde manier uit de kaarten trekken. Wij zien de plaatjes, niet de data." Oftewel, Camiel zou dolgraag de data die achter de kaart zit direct in hun tools willen kunnen binnenhalen. "Als de benodigde gegevens goed gedefinieerd zijn en je vervolgens geautomatiseerd je quick scan kunt invullen, dan is de dienstverlening niet alleen sneller maar ook betrouwbaarder."

Daar komt ook het belang van reproduceerbaarheid bij kijken.  Als iemand de scan herhaalt, met dezelfde invoergegevens, moet diegene op dezelfde resultaten uitkomen. Daarmee win je aan deugdelijkheid. "Ik vind reproduceerbaarheid belangrijker dan de actualiteit van de informatie," aldus Camiel.

 

De Gezondheidsraad bracht op 15 juni het advies uit om de mogelijkheden voor groene recreatie in stedelijke omgeving uit te breiden. Groen is namelijk gezond. Meerdere onderzoeken tonen aan dat er een verband is tussen de hoeveelheid natuur in de nabijheid en de algemene gezondheid. De Atlas Leefomgeving laat zien hoe het in uw omgeving gesteld is met het groen.

Kijk en vergelijk

Waarschijnlijk weet u zelf hoe groen of niet-groen uw nabije omgeving, uw buurt, is. Wie veel fietst of wandelt, krijgt daar bovenop een aardig idee van de natuurrijkdom van gebieden wat verder weg. Al het groen, met uitzondering van de landbouwpercelen, is nu ook te bekijken op de Atlas Leefomgeving. Zo kunt u achter de computer zien of er genoeg ‘gezond groen' aanwezig is.

Op de bomenkaart worden alle bomen hoger dan 2,5 meter, weergegeven in een rasterkaart. De bomen worden uitgedrukt als percentage bomen per gridcel van 10 bij 10 meter. Voor de struiken en de lage vegetatie is hetzelfde gedaan. Hoe groener, des te hoger het percentage bomen, struiken of lage vegetatie.

Deze drie kaarten gecombineerd geven een totaaloverzicht van het beschikbare groen in heel Nederland. Geheel uitgezoomd komt Nederland in beeld. Nu vallen onder andere de Veluwe, de Utrechtse heuvelrug, de omgeving Almere-Lelystad en de kuststrook op. Inzoomen kan op provincie, maar ook op stad of dorp. Groene singels worden zichtbaar, oude wijken met omvangrijke parken. Maar ook het groen in uw eigen tuin vormt onderdeel van deze kaarten. Daarentegen blijven bedrijventerreinen en versteende stadscentra grijs.

Kijk en zet in

Vindt u het niet groen genoeg, of kan het beter? Met deze kaarten kan het gesprek aangegaan worden met belangengroepen en gemeenten. Misschien is de buurgemeente duidelijk groener en vallen daar ideeën op te halen. Of heeft uw eigen wijk groene intenties die nog enige ondersteuning kunnen gebruiken? Atlaskaarten maken direct zichtbaar waar in uw wijk verbeteringen mogelijk zijn.

Fietsen in het groen

De groenkaarten zijn fraai te combineren met andere gegevens. Bijvoorbeeld voor het bedenken van een interessante fietsroute. De Atlas bevat namelijk ook een kaart van het fietsknooppuntennetwerk. De Stichting Landelijk Fietsplatform heeft een omvangrijk netwerk van fietsroutes gecreëerd, dat duidelijk gemarkeerd is in het veld. Deze trajecten zijn zowel met paaltjes als met informatieborden aangeduid en daardoor uitermate gemakkelijk te volgen. De digitale versie van alle routes wordt door het platform continu actueel gehouden. Door de fietsroutekaart en de groenkaart over elkaar heen te leggen ontwerpt u uw eigen recreatieve traject door het groen. Let op, het kan soms even duren voordat alle kaartinformatie is geladen.

De ziekte van Lyme
De ziekte van Lyme is een infectieziekte die door de Borrelia bacterie wordt veroorzaakt. Teken kunnen de ziekte van Lyme overdragen als ze zelf besmet zijn met de Borrelia bacterie. Het meest voorkomende signaal van de ziekte van Lyme is een rode ring- of vlekvormige huiduitslag (erythema migrans) op de plaats waar de teek heeft gebeten. Soms kunnen mensen echter besmet raken met de bacterie zonder dat ze een rode ring of vlek hebben gezien. Hoe eerder de ziekte wordt opgemerkt, hoe beter deze te behandelen is met antibiotica.

Lichte stijging in 2014
Sinds 1994 wordt door het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM bijgehouden hoeveel mensen in Nederland de huisarts bezoeken met deze rode ring- of vlekvormige huiduitslag. Tussen 1994 en 2009 is het aantal flink gestegen. Tussen 2009 en 2014 neemt het aantal diagnoses bij de huisarts nog iets toe. Elk jaar krijgen mensen in Nederland meer dan 1 miljoen tekenbeten. Van alle mensen die in Nederland door een teek worden gebeten, krijgen ongeveer 2-3 op de 100 (2-3%) de ziekte van Lyme.

Lymekaarten op Atlas Leefomgeving
Het RIVM heeft kaarten gemaakt op basis van het aantal erythema migrans diagnoses door huisartsen. Naast de kaart met gegevens uit 2009, is nu ook die met meldingen uit 2014 opgenomen in Atlas Leefomgeving. Bij het tonen van de kaart in de Atlas kunt u in het menu ‘kaartlagen selecteren' de legenda openen. U kunt daar ook de uitgebreide toelichting op de kaart vinden. In de rode gebieden zijn de meeste diagnoses van rode ring- of vlekvormige huiduitslag gemeld. Vooral in het oosten van het land en op de Waddeneilanden wordt veel Lyme gezien. Via ‘informatie op locatie' in het rechtermenu is zichtbaar wat de aantallen per gemeente precies zijn. Hoewel de meeste tekenbeten plaats vinden in het buitengebied, wordt ruim 1 op de 5 tekenbeten opgelopen in stedelijk gebied. Vooral in stadsparken, bossen en de eigen tuin worden mensen gebeten door teken.

Wees alert op tekenbeten
Het is belangrijk om te controleren op tekenbeten nadat je in het ‘groen' bent geweest, zowel binnen als buiten stedelijk gebied. Bijvoorbeeld na bezoek aan het park, de speeltuin of na verblijf in de tuin. En natuurlijk ook na een wandeling door het bos of de duinen. Verwijder een teek zo snel mogelijk. Hoe langer de teek in de huid zit, hoe groter de kans dat de teek ziekteverwekkers overdraagt.

Meer informatie over tekenbeten en de ziekte van Lyme is te vinden op de website van het RIVM en op Tekenradar.nl.

 

Bronvermelding:
Hofhuis A, Bennema S, Harms M, van Vliet AJ, Takken W, van den Wijngaard CC, van Pelt W. Decrease in tick bite consultations and stabilization of early Lyme borreliosis in the Netherlands in 2014 after 15 years of continuous increase. BMC Public Health. 2016

Foto's: Francis Schaffner, ECDC (leadfoto: teek op blad); CDC-PHIL; Atlas Leefomgeving

De doelstelling van Nature Today is om lezers op de hoogte te houden van de actuele gebeurtenissen in de natuur in Nederland en daarbuiten. Omdat de Atlas Leefomgeving en de Atlas Natuurlijk Kapitaal veel raakvlakken hebben met gebeurtenissen in de natuur is een samenwerking bijna vanzelfsprekend.

Introductie
Om de bezoekers van Nature Today kennis te laten maken met de Atlassen hebben we een mooie introductie gegeven. Ook hebben we een korte enquête uitgezet om erachter te komen hoe bekend we zijn onder de belangstellenden. Zo willen we graag een idee krijgen welke themapagina's als meest behulpzaam worden ervaren als men bijvoorbeeld op zoek is naar een nieuw huis. Maar ook welke vragen een kaart zou moeten beantwoorden.

Tipje van de sluier
We hebben al een aantal enthousiaste respondenten. De bezoekers van Nature Today willen onder meer informatie over rustige plekken, de staat van biodiversiteit, en luchtkwaliteit. En ook informatie over groen, (bodem) vervuiling en veiligheid in mijn omgeving zijn veelgevraagde onderwerpen. Heel veel vragen waar de Atlas Leefomgeving en Atlas Natuurlijk Kapitaal antwoorden op hebben.

Gebruikerspanel
Vraag en aanbod moet goed op elkaar aansluiten. Daar zijn de atlassen continu mee bezig. Daarom willen we graag in gesprek met onze (potentiële) gebruikers. Hoe kunnen we nog meer aansluiten bij uw behoeftes? Met wat voor ideeën loopt u rond waar wij een rol kunnen spelen? Zijn er kaarten die u graag wilt delen? Sluit aan bij ons gebruikerspanel door de korte enquête in te vullen.

Dat klimaatverandering voor extremen gaat zorgen is bekend. Nu hebben wetenschappers voor het eerst onderzoek gedaan naar veelvuldige risico's wat betreft klimaatextremen in Europa. Dit is lastig om voor elkaar te krijgen, omdat klimaatextremen erg onzeker zijn. Door een aantal mogelijke scenario's in een model te stoppen kunnen ze toch nuttige uitspraken doen.

Verleden is de toekomst

Een veelvoudige uitspraak in de klimaatwetenschap, die hier ook op gaat, is: met data van het verleden kunnen we voorspellingen doen voor de toekomst. Zo hebben de onderzoekers klimaatdata van de afgelopen 30 jaar (1981-2010) gebruikt om drie tijdsperiodes in de toekomst te voorspellen. Ze hebben gekeken naar de dreiging van klimaatextremen zoals hitte- en koudegolven, rivieren- en kustoverstromingen, droogtes, natuurbranden en stormen.

 

De hotspots

Het onderzoek laat duidelijk zien dat we in heel Europa meer te maken krijgen met klimaatextremen. Het zuidwesten van Europa wordt het zwaarst getroffen met meer hittegolven, droogtes en natuurbranden. Aan het eind van de 21^e eeuw kan daar jaarlijks een hittegolf voorkomen die nu maar één keer in de 100 jaar voor komt. Daarnaast zullen vooral Europese kustgebieden en uiterwaarden onder druk komen te staan door meerdere klimaatextremen, omdat naast hittegolven, natuurbranden en droogtes daar ook overstromingen vanuit rivieren en zee kunnen gaan optreden.  De zogenaamde gevoelige hotspots die de onderzoekers noemen zijn onder meer de Britse eilanden, het Noordzee- gebied, de Alpen en Balkanlanden rondom de Donau.

 

Onzekerheid

Omdat de uitwerking van een toename in broeikasgassen en klimaatextremen een aantal onzekerheden met zich meeneemt worden ook deze uitgelicht. Maar, omdat de onderzoekers juist een voorzichtige aanpak van de risico's hebben genomen is de kans aanwezig dat hun resultaten juist onderschatten wat de gevolgen van klimaatverandering zullen zijn. Daarom is het belangrijk om in te zetten op klimaatadaptatie maatregelen en vooral op de hotspots die uit dit onderzoek naar voren komen.

 

Meer lezen?

• Kustbescherming en waterveiligheid door de natuur
• Koolstofvastlegging
• Overstromingen en maximale waterdiepte bij een overstroming – kleine kans

Met zo'n groot aanbod aan sessies zullen er donderdag 29 juni dus lastige keuzes moeten worden gemaakt op de Schakeldag. Deze dag wordt jaarlijks georganiseerd door Rijkswaterstaat in samenwerking met Aan de slag met de Omgevingswet. Dit is dan ook hét moment voor uitvoerenden en beleidsmedewerkers van overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven om zich te laten bijpraten over alle actualiteiten rondom wet- en regelgeving in de fysieke leefomgeving. Wij zijn er ook weer bij, met de Atlas Leefomgeving, Atlas Natuurlijk Kapitaal en de Nationale Energieatlas.

Iedereen kan de Atlas inzetten
De Atlassen laten tijdens de Schakeldag vooral het toegepaste gebruik van de site zien. Zo zal de gemeente Helmond in sessie 2.11 vertellen hoe zij informatie van de site inzetten om een inventarisatie te maken van de leefomgeving. Centraal staat de vraag hoe deze Brabantse gemeente tot een gezonde woonomgeving op wijkniveau probeert te komen. Zij nodigen de bezoekers uit om in dialoog te gaan over de mogelijkheden om de Atlas ook bij uw projecten in te zetten.

Voor diegenen die de Atlassen helemaal niet kennen, is er een algemene inleiding, sessie 1.10. In die presentatie zal een dwarsdoorsnede worden getoond van alle kaarten en thema's die beschikbaar zijn. Bent u bezig met het vergroenen van uw gemeente of uw stad aan te passen op klimaatverandering? U vindt op de Atlassen de juiste kaarten, praktijkvoorbeelden en rekentools. Als u een stapje verder wilt, is sessie 4.8 misschien een tip; ‘Hoe helpen we de bezorgde burger op weg?' Iedereen die ongerust is over zijn eigen buurt of wijk, kan die zorgen staven met gedegen informatie uit de Atlas.  Ook als het gaat om ideeën over klimaatmaatregelen of de inzet van het natuurlijk kapitaal. Alle drie de Atlassen bieden zo handvatten om met elkaar het gesprek aan te gaan. Bovendien werken ze ondersteunend bij het opstellen en nastreven van beleidsdoelstellingen.

Legionella en natte koeltorens
We zitten momenteel in de periode waarin veel natte koeltorens aan staan; installaties voor proceskoeling of interne klimaatbeheersing. Bij onvoldoende onderhoud kunnen deze installaties de verspreiding van legionellabacteriën veroorzaken, mogelijk zelfs een uitbraak van de veteranenziekte. Op de Atlas kan iedereen een melding doen van een mogelijke natte koeltoren. In sessie 4.7 leggen Wilfred Reinhold en anderen nut en noodzaak uit. Het bevoegd gezag (vaak een gemeente of omgevingsdienst) kan een aangemelde koeltoren valideren en zodoende bijdragen aan een beter inzicht in de precieze locaties van deze installaties. De schatting is dat er zo'n 4000 natte koeltorens in Nederland zijn. Maar zoveel staan er nog lang niet op de kaart. Help mee de kaart te vullen in het belang van de volksgezondheid.

Groene daken en energie
Met de gemeente Rotterdam als pilot heeft het Atlasteam een methode ontwikkeld om potentiële baten van groene daken in kaart te brengen. Door de positieve effecten van groene daken te vertalen naar een indicatieve kostenbesparing kan een gemeente eenvoudiger beslissen welke daken een hoge potentie voor een groene bedekking hebben. Er wordt hier rekening gehouden met bouwtechnische aspecten van het dak en de effecten van groen op onder andere geluid, luchtkwaliteit, waterberging en verbeteren van het stadsgezicht. In sessie 5.13 vertelt Channah Betgen hier meer over.

Sinds najaar 2016 is er een derde loot aan de Atlassenboom: de Nationale Energieatlas. Gert Nijsink legt in sessie 3.9 uit welke gegevens u kunt verwachten en hoe het staat met de actualiteit van deze informatie.

Tot de 29^e!
Graag zien wij u terug bij onze presentaties. U kunt daar natuurlijk ook al uw vragen stellen en ideeën, wensen of wenken aan ons meegeven. We luisteren graag naar u. Niet voor niets is het centrale thema van de Schakeldag; de kracht van samenwerken. Bergbeklimmer en expeditieleider Melvin Redeker zal in het plenaire deel laten zien en voelen hoe je met samenwerken een overwinning bereikt. Als het goed is voelt u tijdens zijn presentatie de parallellen met alles wat met de Omgevingswet te maken heeft. De Omgevingswet is dan ook een rode draad door het indrukwekkende dagprogramma.  Lees meer over de Schakeldag of schrijf u snel in! Deze dag vindt plaats in de Brabanthallen te Den Bosch..

De kaartviewer van Atlas is in een modern jasje gestoken. Er is meer van de kaart zichtbaar (minder bedekt) en het beeld is overzichtelijker. Hier de functionaliteiten van de viewer op een rijtje:

• Kaartlagen selecteren; combineer verschillende kaartlagen om informatie te vergelijken.
• Achtergrond selecteren; kies de achtergrond (o.a. luchtfoto en wegenkaart) waarmee de informatie duidelijk uitkomt.
• Informatie op locatie; lees de precieze informatie op één locatie of combineer verschillende informatiebronnen om meer te weten te komen van een locatie.
• Permalink; deel je opgebouwde kaartbeeld via een link met anderen voor overleg of strategievorming.
• Embed kaart; plaats een kaart op uw website als illustratie. Als de kaart wordt geactualiseerd, wordt ook uw embed-kaart geactualiseerd. Hartstikke handig !
• Als u bent ingelogd, kunt u ook nog een natte koeltoren aanmelden.
   

Hulp bij gebruik

De nieuwe kaartviewer werkt intuïtief, maar om u op weg te helpen hebben we een stappenplan kaart bekijken gemaakt waardoor u snel van de mogelijkheden van de nieuwe kaartviewer gebruikt kunt maken. Er is ook een stappenplan voor het aanmelden van een natte koeltorens.

Check uw permalinks en embed-kaarten

De oude kaartviewer blijft nog tot 1 september 2017  online staan. Zolang blijven permalinks en embed-kaarten die gemaakt zijn met de oude viewer ook geldig. Voorkom dode links door permalinks en embed-kaarten tijdig te vervangen door links die gemaakt zijn met de nieuwe kaartviewer. De oude viewer is nog te bekijken via: www.atlasleefomgeving.nl/kijken

Wat verder?

We blijven verder werken aan nieuwe functionaliteiten voor de kaartviewer, komende zomermaanden verschijnt bijvoorbeeld de eerste versie van een downloadtool waarmee afbeeldingen van samengestelde kaartlagen gedownload kunnen worden. We houden u van verdere ontwikkelingen op de hoogte.

Heeft u nog vragen, opmerkingen of suggesties? Neem dan contact op met onze helpdesk.

 

Op 18 mei is het zover. De 10^e verjaardag van Atlas wordt gevierd op de Lustrumconferentie met inspirerende sessies en een feestelijke entourage. De dag begint met een plenaire opening door Frédérik Ruys en we volgen de verhalen van de provincies Zuid-Holland en Zeeland. Dan is het tijd om een sessie te kiezen uit één van de vijf thema's.

Big data en Open data
Iedereen heeft het over Big data, Open data en Linked Data. Maar wat kunnen we er mee, waar staan we en hoe gaan we om met die gigantische datastromen? De overheid beschikt over een enorme schat aan data. Maar hoe kan deze toegankelijker worden en de informatievoorziening voor omwonenden worden verbeterd? En hoe gaan traditionele overheidsinstellingen om met de tsunami aan data? Een inspirerend thema met innovatieve
en experimentele sessies.

Atlas, the Next Generation
Na 10 jaar Atlas komt vanzelfsprekend de vraag ‘what's next?'. De sessies in dit thema bieden een perspectief op de mogelijkheden rondom 3D-visualisaties, ketensamenwerking, gebiedsherontwikkeling en het ontsluiten van informatie doormiddel van Linked-data.

 

Alles is communicatie!
Chemicaliën, The Internet-Of-Things (IOT), Open data voor de hergebruiker en WASDA-MAGDA. Al deze sessies gaan over communicatie. Hoe kunnen we met behulp van communicatie de gezondheidsrisico's van chemicaliën verkleinen? Hoe kan ‘burgerempowerment' in IOT zorgen voor een veel grootschaliger en fijnmazigere monitoring? En welke data is op dit moment relevant voor de hergebruikers?

Duik in de Atlassen
Dit thema biedt een verdiepende blik op de mogelijkheden rondom Atlas. Wij laten zien hoe u aan de slag kunt met de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) en met de natte koeltoren module. Daarnaast gaan Gemeente Helmond en Movares de dialoog aan
over hoe Atlas ingezet kan worden voor een gezonde woonomgeving
op wijkniveau. De slotsessie gaat over de stand van zaken rondom de TEEBstad tool en Atlas Natuurlijk Kapitaal.

Samenwerken voor een gezonde leefomgeving
U kunt sessies kiezen uit drie themagroepen: A, B en C. In totaal zijn er dus 12 sessies die gaan over Samenwerken voor een gezonde leefomgeving. Groep A gaat over de internationale samenwerking met NordRhein-Westfalen, de Omgevingswet en het Digitaal Stelsel, de energietransitie en uitdagingen en oplossingen voor een gezonde leefomgeving. In groep B vindt u sessies die gaan over gezondontwerpwijzers en toepassing van de omgevingswet.
Groep C gaat over de samenwerking rondom het thema water en
over de informatiehuizen.

Clicklab
De hele dag kunt u aan de slag met de Atlassen. Dit clicklab wordt aan het begin van elke workshopronde voorzien van een korte introductie van zowel de Atlas Leefomgeving als de Atlas Natuurlijk Kapitaal als de Nationale EnergieAtlas. Vervolgens staan laptops ter beschikking om uit te vinden of de Atlassen meerwaarde kunnen bieden aan uw project.

Een gevarieerd programma dus op 18 mei in de Van Nelle Fabriek. Wilt u er bij zijn maar bent u nog niet aangemeld? Doe dit dan snel via deze pagina.

Het recent verschenen rapport "Effecten van het landelijk mestbeleid op de grondwaterkwaliteit in grondwaterbeschermingsgebieden" concludeert dat de hoeveelheid nitraat in drinkwaterwinningsgebieden afneemt in de periode 2010-2014. Toch werd in een kwart van de gebieden de norm toch nog overschreden. De nitraatnorm is vastgesteld op 50 milligram per liter.

Nitraat
Nitraat in grondwater is vaak afkomstig uit (kunst)mest. Een te hoge concentratie nitraat in grondwater kan een potentieel gezondheidsrisico vormen. Nitraat is een voedingsstof en leidt tot veel algengroei in water waardoor het zuurstofgehalte in water afneemt. Dit heeft gevolgen voor de biodiversiteit in de omgeving en leidt uiteindelijk tot aantasting van het milieu. Chemische processen kunnen daarnaast als gevolg hebben dat nitraat in water wordt omgezet in nitriet, wat een giftige stof is bij inname in hoge concentraties.

Grondwaterkwaliteit
Grondwater wordt voor diverse doeleinden gebruikt. Het is daarom van belang om de kwaliteit van het grondwater optimaal te houden. 60% van het Nederlandse drinkwater is afkomstig uit grondwater. Daarnaast is grondwater de belangrijkste voedingsbron van planten voor landbouw en moet daarom van goede kwaliteit zijn om gezonde gewassen te verbouwen.

Helaas kan grondwater ook snel vervuild raken door een vervuilde bodem of door direct contact tussen vervuild water en grondwater. De kwaliteit wordt goed gecontroleerd. Er is een Europese Kaderrichtlijn Water waar grondwater aan moet voldoen en een landelijk netwerk aan meetpunten zorgt dat concentraties van chemische vervuilingen zoals nitraat, bestrijdingsmiddelen en zware metalen goed worden gemonitord.

Toekomst
De aanleiding van het onderzoek is de voorbereiding op het 6^de Nitraatactieprogramma. Het onderzoek heeft drie scenario's van het mestbeleid doorgerekend; het huidige mestbeleid voortzetten, het huidige beleid inclusief een invoering van fosfaatrechten en een aanscherping van zowel fosfaat als stikstof gebruiksnormen. Alle scenario's komen tot de conclusie dat de toekomst (periode 2026-2030) er beter uit ziet. In de berekeningen wordt in de toekomst de nitraatnorm nog maar in 7% van de drinkwaterwinningsgebieden overschreden. Ook neemt het percentage gebieden waar de norm onder de 25 milligram per liter ligt toe van 18 naar 24%.

Meer weten?
Atlas Leefomgeving: grondwaterkwaliteit
Atlas Natuurlijk Kapitaal: drinkwater

Kaarten
Waar wordt drinkwater gewonnen uit grondwater?
Verandering nitraatconcentraties in diepe grondwater.  
Kwaliteit van het drinkwater

Hoe groen is uw buurt?
Vanaf vandaag zijn drie nieuwe kaarten te bewonderen op Atlas Leefomgeving die het groen in beeld brengen. Dit zijn de kaarten Bomen in Nederland, Struiken in Nederland en Lage vegetatie in Nederland buiten het landbouwgebied. Ze zijn te vinden onder het thema Groen. De landsdekkende kaarten zijn heel gedetailleerd en tonen de ligging en hoogte van alle bomen en struiken in Nederland. Deze kaarten zijn o.a. gebaseerd op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN2 en AHN3) en de infrarood luchtfoto (CIR bestand) van Nederland.

Bomen en struiken in Nederland
De kaart Bomen in Nederland geeft een beeld waar de bomen staan in Nederland. Alle bomen, hoger dan 2,5 meter, worden weergegeven op de kaart. Hierbij worden de bomen uitgedrukt als percentage bomen per 10 x 10 meter. De kaart Struiken in Nederland geeft een beeld waar de struiken staan in Nederland. Alle struiken, hoger dan 1 meter en lager dan 2,5 meter, worden weergegeven. Ook lage vegetatie zoals grasland is op de kaart gezet. Dit is vegetatie lager dan 1 meter en buiten het landbouwgebied.

Recreatie, waterberging en verkoeling
Groen is goed voor o.a. recreatie, waterberging en verkoeling in de stad. Met deze kaarten wordt inzichtelijk waar de omgeving voldoende groen heeft of waar juist méér groen nodig is.
De data op Atlas Leefomgeving is vrij toegankelijk en wordt mede ontwikkeld met partner organisaties. Heeft u suggesties ter verbetering van de kaarten? Of wilt u vertellen hoe u gebruik maakt van onze data in een project? Laat het ons weten via het contactformulier.

We verwachten ruim 250 mensen te mogen begroeten in de Van Nelle Fabriek in Rotterdam. Het zullen afgevaardigden van de diverse overheden zijn, maar ook adviesbureaus en studenten sluiten aan. Samen vieren we dit tweede lustrum en pakken dit keer dus ook wat groter uit dan voorgaande jaren. De algehele opzet blijft wel hetzelfde; elkaar ontmoeten, inspireren, kennis delen, ideeën opdoen en toekomstdromen toelaten.

Drie Atlassen

Deze dag zal niet alleen in het teken staan van de Atlas Leefomgeving en alles wat met geodata, open data, Informatiehuizen en Omgevingswet te maken heeft. Ook de twee andere Atlassen die onder ons ‘portaal' vallen, zijn van de partij. Het gaat om de Atlas Natuurlijk Kapitaal en de Nationale EnergieAtlas. Die laatste is afgelopen najaar gelanceerd en biedt inzicht en mogelijkheden voor verduurzaming van onze energievoorziening. U kunt dus drie Atlassen ontmoeten op 18 mei.

Laat u enthousiasmeren door: Frédérik Ruys

We verraden nog niet meteen alle sprekers! In de aanloop naar 18 mei zullen we iedereen op de hoogte houden van de ontwikkelingen. Wel verklappen we alvast dat Frederik Ruys ons komt inspireren. Hij is information designer en datajournalist en bij een groter publiek bekend van de VPRO-series ‘Nederland van boven' en ‘Onzichtbaar Nederland' . De perfecte man dus om ons met enthousiasme een originele blik te geven op de wereld en de data die daarin rond gaat.

Vijf thema's

De dag zal plenair worden geopend, maar is vervolgens gestructureerd in vijf tracks (thema's) waarbinnen allerlei workshops en presentaties plaatsvinden. De tracks zijn:

1.             Big Data en Open Data (ontwikkelingen, discussie, ethiek)
2.             Future Track (innovatie, citizen science)
3.             Samenwerken voor een gezonde leefomgeving (informatiehuizen,  Digitaal Stelsel Omgevingswet, social offices, INSPIRE)
4.             Communicatie (informatie overbrengen, participatie)
5.             Dummie-track (hoe de Atlassen te gebruiken)

 

Uw ideeën

Zijn er zaken die volgens u niet mogen ontbreken, meld het ons. Ook is er nog ruimte in het programma voor presentaties en workshops. Tot ongeveer half maart kan iedereen ingevingen en suggesties naar ons sturen. Spui uw ideeën, leuke plannen, interessante mogelijkheden of tips voor boeiende sprekers. Misschien past uw eigen presentatie ook perfect in deze dag. We hebben tenslotte een interessante doelgroep.

U kunt uw ideeën spuien via het mailadres: atlasleefomgevingATrivm.nl of via het contactformulier op onze site. De komende maanden zullen we geregeld melden wat de stand van zaken is rondom de werkconferentie en zullen we steeds weer nieuwe presentaties, workshops en sprekers melden. Zodra het aanmeldformulier voor deze dag beschikbaar is, maken we dit uiteraard kenbaar. Maar noteer alvast in uw agenda op donderdag 18 mei: "gereserveerd voor de werkconferentie van de Atlassen."

Voorlopig staat de invoering van de Omgevingswet gepland in 2019. Geleidelijk wordt van gemeenten, provincies, waterschappen en departementen al wel gevraagd om aan de slag te gaan met de invoering ervan. Dat betekent veel meer integraal werken, in samenwerking met belanghebbenden en initiatiefnemers. Die veranderopgave is in volle gang. Men is de kansen en uitdagingen van de nieuwe wet aan het verkennen en er lopen talrijke initiatieven van heel veel betrokken partijen. Het programma Aan de slag met de Omgevingswet steunt deze partijen. Én wil graag het werken in de geest van de Omgevingswet stimuleren. Vandaar deze Trofee. Wij nemen de vijf gegadigden kort door. Klik op de links voor meer informatie.

Bouwstenen voor het Waterprogramma

Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier  (HHNK) heeft samen met partners en omgeving een waterprogramma  voor de middellange termijn gemaakt. Dit kwam tot stand door een grootschalige raadpleging van betrokkenen. De betrokkenheid van vele verschillende deelnemers, deels onder leiding van een Deltaprogrammeur, leidde tot een wateragenda samengesteld uit 18 bouwstenen. Die bouwstenen werden vervolgens verder uitgewerkt en het uiteindelijke bouwstenendocument bevatte alle gemaakte afspraken.  Een aantal bouwstenen is nog verder uitgewerkt en heeft geleid tot intentieverklaringen en samenwerkingsoverkomsten.

Gelderse Gezondheidswijzer

De provincie wil een gezonde leefomgeving in Gelderland. Gemeenten, bewoners en andere belanghebbenden moeten daar samen aan werken. Daarom ontwikkelde de provincie samen met de GGD deze Gezondheidswijzer, die de gezondheid van een wijk of buurt eenvoudig in kaart brengt, op basis van data die voor iedereen beschikbaar zijn. Dit gebeurt aan de hand van elf thema's, van leefbaarheid en luchtkwaliteit tot bewegen en groen. Het gaat daarbij ook om de mate waarin een omgeving stimuleert tot bewegen, zoals sporten, recreëren, spelen, ontmoeten. Door gezond gedrag te stimuleren kunnen we veel gezondheidswinst boeken. Iedereen kan de wijzer gebruiken: gemeenten, maar ook bewoners- en belangengroepen.

Digitaal bestemmingsplan

In Rijssen-Holten werkt men aan een digitaal omgevingsplan voor het buitengebied, als zijnde een pilot in aanloop naar de Omgevingswet. Daarbij hebben ze andere ICT-mogelijkheden gebruikt dan waar iedereen aan gewend is. Zo wordt er aan het plan gebouwd aan de hand van de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT), zijn de bouwvlakken losgelaten en is in een viewer alle informatie beschikbaar gemaakt. Door middel van een simpele muisklik wordt de achterliggende informatie opgehaald uit de database. De vele regels die voor een aanvrager van een activiteit van belang zijn, probeert men aan de voorzijde van het vergunningtraject inzichtelijk te maken. Door alles duidelijk op te nemen, moeten teleurstellingen voorkomen worden en komt er ruimte om op voorhand alternatieven te bekijken.

Het Markdal

De vereniging Markdal, een initiatief van natuurverenigingen, agrariërs en lokale deskundigen, is de uitdaging aangegaan om het proces van realisatie van de EHS (natuurnetwerk) en de nodige maatregelen voor de kaderrichtlijn water vlot te trekken. Het doel is om een duurzaam en vitaal Markdal ten zuiden van Breda te realiseren. De vereniging gaat zelf met de bewoners de maatregelen uitvoeren en 102 hectare natuur beschikbaar maken. Het is een pilot met grote vrijheden voor deelname en type natuur.  Er zijn 10 uitgangspunten vastgelegd waarin staat wat men wil bereiken en de organisatiestructuur is uitgewerkt in een vereniging, stichting en werkgroepen.

Plant je vlag

Het voormalig tuindersgebied van Lent , Nijmegen, is de afgelopen jaren het toneel geworden van bijzondere bouwvormen voor particulieren en woongroepen die samen iets wilden realiseren. De wijk bood plek voor maar liefst 250 zelfbouwers die durfden te denken én te doen buiten de gebaande paden. Nijmegen bood ruimte om zelf te bouwen, welstandsvrij en met zo weinig mogelijk regels. Onder eigen regie, met hulp waar gewenst. Zo weinig mogelijk bemoeienis van de gemeente. Samen de openbare ruimte vormgeven. Er doen al ruim 250 bewoners aan mee. Zij ontwerpen en bouwen hun eigen huis, werkplek en ontmoetingsruimte. Dat levert verrassende resultaten op, zoals een 'Lofthome' van staal, Noors gras op het dak van een houten bungalow of bouwen met stro en leem.

Stem ook, of doe met ons een pilot!

Inmiddels worden er al stemmen verzameld. Trots op één van de projecten? Smaakt een bepaald project naar meer? Is er één project dat het meest in de geest van de Omgevingswet bezig is? Iedereen kan stemmen. De minister van Infrastructuur en Milieu zal de Trofee op 12 april uitreiken. En let op, nieuwe gegadigden voor de Trofee van volgende jaar, kunnen nu al worden aangemeld. Samen met de Atlas Leefomgeving een pilot uitvoeren in de geest van de Omgevingswet? Laten we samen uitzoeken welke mogelijkheden er zijn om onze kaarten en viewer in te zetten! Vul ons contactformulier in, wij zullen dan contact met u opnemen.

Op GLOBE dag vertellen wetenschappers van o.a. KNMI, RIVM en Wageningen UR hoe middelbare scholieren kunnen bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek. Leerlingen doen metingen in de schoolomgeving en leren zo zelf onderzoek te doen en dragen gelijk bij aan meer kennis over natuur en milieu. Dit jaar is RIVM gastheer voor GLOBE Nederland met André van der Zande als ambassadeur.

Lancering Europese campagne GrowApp
Met de GrowApp kunnen leerlingen animaties maken van de natuur zoals deze zich door de seizoenen heen ontwikkelt. Tijdens de campagne gaan leerlingen uit heel Europa 6 boomsoorten volgen en zullen zij de verschillen tussen de landen onderzoeken.

Voor wie?
De dag is bedoeld voor docenten en technisch onderwijsassistenten (TOA's) in de bètavakken en aardrijkskunde. Het sluit aan bij de volgende thema's: leren onderzoeken, internationalisering en duurzaamheid en citizen science. De dag is zowel geschikt voor ervaren GLOBE docenten als personen die zich op het programma willen oriënteren. Ook organisaties die bij willen dragen aan de verspreiding van GLOBE zijn van harte welkom.

Datum:  21 maart 2017
Locatie:  RIVM, Bilthoven
Meer informatie over en aanmelden voor de GLOBE dag is te vinden op de GLOBE website.

....van een selectie aan stoffen naar lucht, bodem en oppervlaktewater. Met behulp van deze set kaarten kan iedereen de basisinformatie betreffende emissies tot zich nemen. Het gaat daarbij om slechts een heel klein deel van de gegevens waarover het samenwerkingsverband Emissieregistratie beschikt. Voor verdieping wordt dan ook doorverwezen.

Zoals gezegd, de kaarten zijn afkomstig van de Emissieregistratie, een dienst die is opgezet in 1974. Nederland zag zich destijds geconfronteerd met tal van milieuproblemen. Toen is een systeem opgezet waarbij emissies naar alle compartimenten in kaart konden worden gebracht. Dit met als doel om het milieubeleid gerichter invulling te kunnen geven en de resultaten daarvan te kunnen monitoren. Deze registratie wordt uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de regie en aansturing zijn ondergebracht bij het RIVM.

Van duizenden naar een paar

Wie op de website van de Emissieregistratie het kaartenonderdeel bekijkt, zal merken dat hier duizenden kaartmogelijkheden zijn op te halen. Van heel veel stoffen zijn voor allerlei jaren en voor allerlei compartimenten berekeningen op kaart te tonen. Daarbij kan ook het type emissiebron worden gekozen, bijvoorbeeld bouw, landbouw of chemische industrie. Al met al zijn er eigenlijk ontelbare kaarten te maken. Uit die enorme hoeveelheid informatie heeft men een 21-tal uitgekozen om op de Atlas te plaatsen. Gertjan Stolwijk, onderzoeksmedewerker van de Emissieregistratie, legt uit waar die keuze op is gebaseerd. "Er is gekozen voor de meest algemene stoffen, die het vaakst in het beleid voorkomen. De stoffen die we in de Atlas tonen zijn de stoffen waar het meest op wordt gelet."

In de etalage

De kaarten die we sinds kort tonen gaan onder andere over stikstof, koper, ammoniak, methaan, koolstofdioxide, zwaveloxide, stikstofoxiden en fijnstof. Wilt u alle kaarten bekijken, ga dan naar de Atlasbibliotheek. Deze informatie zal weldra worden uitgebreid met een achtergrondpagina (meerweten-pagina).  Eigenlijk vormen de kaarten een etalage van hetgeen er zoal in de Emissieregistratie te vinden is. Gertjan Stolwijk: "Met het plaatsen van deze kaarten komt onze informatie ook via het Atlaskanaal tot burgers, beleidsmakers en wie al niet. Een aantal daarvan zal denken; hee, dit soort informatie bestaat dus. En diegenen die echt meer willen weten, zullen naar onze site van de Emissieregistratie moeten komen. Dáár vinden ze alles. "

Updates al op komst

Graag horen we van bezoekers in hoeverre zij de nieuwe kaarten handig en toepasbaar vinden. Laat uw opmerkingen achter op het contactformulier. Emissieregistratie heeft overigens stevige doelen staan: komende zomer worden hun Atlaskaarten al geactualiseerd. Als Atlas zijn we uitermate blij met deze nieuwe loot aan ons kaartenarsenaal en we hopen er veel mensen een dienst mee te kunnen bewijzen.

Geluid en vooral geluidhinder staan volop in de belangstelling naar aanleiding van enkele tv- en radioprogramma's die daar deze week aandacht aan besteedden. In de uitzendingen werd aangegeven dat geluidsoverlast een onderbelicht thema is in onze samenleving. Of zoals Fred Woudenberg meldde: "De maatschappelijke aandacht zoals voor luchtkwaliteit, is er niet voor geluid." Dat heeft als gevolg dat er veel maatregelen zijn genomen om bijvoorbeeld het aandeel fijnstof of stikstofdioxide omlaag te brengen, terwijl geluid niet strenger wordt benaderd.

Geluid in de Atlas

In de Atlas Leefomgeving is geluid een van de vele thema's waar wij achtergrondinformatie en kaarten over aanbieden. Kijk bijvoorbeeld naar onze kaarten over de geluidbelasting door treinverkeer of geluidbelasting door verkeer op rijkswegen. Dit zijn allebei kaarten waarin berekeningen worden getoond. Het zijn dus geen meetresultaten en uiteraard kunnen er verschillen zijn tussen metingen en berekeningen. In voornoemde kaarten gaat het namelijk over gemiddelden, wat inhoudt dat de pieken en dalen niet zichtbaar zijn. Terwijl juist piekbelastingen extra hinder met zich meebrengen. Denk aan een goederentrein die langs rijdt, een optrekkende brommer of een auto met losse uitlaat.

Hinder en stress

Geluidsoverlast geeft hinder en hinder geeft stress. Bij langdurige geluidsoverlast is het moeilijk om uit te rusten en te ontspannen. Voortdurende stress en slaapverstoring kunnen leiden tot hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten. Meer informatie en vele interessante links zijn te vinden op onze achtergrondpagina's over gezondheid en geluidhinder. Er zijn talrijke bronnen van geluidsoverlast en lang niet alle bronnen zijn in kaarten te vatten. Een bekende daarbij is burengerucht. Probeer dat maar eens voor je stad of regio in beeld te brengen. Zeer moeilijk! En wat te denken van tijdelijke bouwwerkzaamheden of evenementen.

Belang van stilte

Stilte is van groot belang voor de gezondheid. Niet voor niets hebben we in deze Atlas de kaart van stiltegebieden opgenomen. Er is circa 650.000 hectare van Nederland aangewezen als stiltegebied. Dat klinkt als een enorm oppervlak, maar ruim de helft hiervan ligt in de Waddenzee en de Zeeuwse wateren.  Provincies leggen grenzen van stiltegebieden vast en daar horen vervolgens ook beperkingen in gebruik bij. De geluidbelasting in een stiltegebied wordt niet berekend of gemeten . De provincie kan dus niet toesten of de geluidbelasting hoger is dan de streefwaarde. Er wordt van uitgegaan dat de streefwaarde gehaald wordt via bestemmingsplannen en het stellen van regels voor activiteiten.

Hier kunt u het radioprogramma Nieuws en Co terugluisteren van 12 januari waarin het ging over geluidsoverlast.

Elk jaar met Oud en Nieuw steken we in Nederland een hoop vuurwerk af om het nieuwe jaar in te luiden. Dat veroorzaakt in korte tijd een forse hoeveelheid fijnstof in de lucht. Het RIVM heeft 65 vrijwilligers in de gelegenheid gesteld om dit ‘nieuwjaars-fijnstof' te gaan meten. Aan hun huizen hangen sensoren die metingen naar een centrale database bij het RIVM verstuurt.  Richard Tukker, ICT-projectleider van de Atlas Leefomgeving, doet ook mee.

Samen meten

Woensdag heeft Richard de sensor en de behuizing aan zijn voorgevel bevestigd. "Volgens de instructies was een petfles heel geschikt en dus heb ik een colafles op maat gesneden. Die had ook de beste hals, want lang niet alle flessen blijken handig te werken; de sensor moet er wel in passen." Iets meer werk had hij aan het koppelen van de sensor aan zijn WIFI. "Uiteindelijk is dat gelukt, maar ik kreeg het niet 1-2-3 voor elkaar. Je ziet op de kaart dat er af en toe kruisjes op de waarnemingsplekken staan, daar zal de WIFI wel even uitgevallen zijn."

Richard woont in Utrecht, in de wijk Wittevrouwen. Hij denkt dat de vuurwerkuitstoot in zijn straat wel meevalt. "Vooral in de nabijgelegen Biltstraat verwacht ik veel viezigheid." Maar het echt wéten doet hij nog niet. "Ik ben meestal niet thuis tijdens het vuurwerk. Als ik in de nacht terugkeer zie ik vooral veel vuurwerkresten in andere straten en met name voor de Chinees." Hij gaat zeker kijken naar de website van het meetnet, waar hij niet alleen zijn meetpunt kan bekijken, maar ook alle andere meetpunten. "Dat doe ik niet gelijk om middernacht, dat niet." Dat hoeft ook niet, want je kunt op de website een meetpunt aanklikken en dan de grafiek bekijken van een hele week.

Citizen science in de Atlas

"Ik doe mee omdat ik het leuk en interessant vind," zegt Richard. Maar hij doet ook mee om een andere reden. "Bij de Atlas Leefomgeving willen we meer mensen bereiken en ook meer mensen actief bij informatie over hun leefomgeving betrekken. Het doel van onze Atlas is dat de burger erop gaat kijken om er wijzer van te worden én om dingen toe te voegen. Dit proces met ‘citizen science' om als inwoner luchtkwaliteit te meten, is daar een prachtvoorbeeld van. Als dit goed gaat, wie weet wat voor mogelijkheden dat ons biedt."

Analyse door het RIVM

Na 1 januari gaat alle verzamelde data door het RIVM geanalyseerd worden en daaruit volgen conclusies. Meer weten over dit project? Ga dan naar de website samenmetenaanluchtkwaliteit. In de Atlas Leefomgeving is veel meer informatie over luchtvervuiling en luchtkwaliteit te vinden. Ga bijvoorbeeld naar onze achtergrondpagina's over fijnstof, stikstofdioxide of roet. Of kijk op de actuele kaarten voor fijnstof PM10 of de jaargemiddelden van fijnstof.

 

 

 

De nieuwe Omgevingswet stelt dat gezondheid een belangrijke plaats moet krijgen in de besluitvorming. Maar hoe bepaal je of een wijk gezond is? De Gelderse Gezondheidswijzer biedt daar een gebruiksvriendelijke methode voor; een quickscan van de samenhang tussen gezondheid en leefomgeving. Dit wordt geheel gedaan op basis van openbare data. Open data, zoals we die ook aanbieden in de Atlas Leefomgeving. Het resultaat van de quickscan maakt een constructief gesprek mogelijk.

De nominatie

De ‘Eenvoudig Beter Trofee' wordt jaarlijks toegekend aan een project waarin men nu al op een inspirerende manier in de geest van de Omgevingswet werkt. Begin 2017 kan op de genomineerde projecten worden gestemd en dus ook op deze Gelderse Gezondheidswijzer. Deze wijzer is een initiatief van de provincie Gelderland en de GGD'en in Gelderland.

Gezondheid in de leefomgeving

Gemeenten lijken zich vaak niet bewust van het belang van de fysieke leefomgeving als voorwaarde voor gezondheid van burgers. Het idee bestaat bijvoorbeeld (ten onrechte) dat het voldoen aan milieunormen voldoende is voor een gezonde leefomgeving. Maar, het overgrote deel van de milieugerelateerde ziektelast wordt veroorzaakt door blootstellingen aan milieufactoren onder de normen. Gemeenten ontbreekt het bovendien vaak aan handvatten om het begrip ‘gezondheid' te concretiseren in omgevingsbeleid of ruimtelijke plannen.

Bij de Omgevingswet wordt straks een integrale benadering van alle thema's verwacht. Dit biedt meer afwegingsruimte voor gemeenten. Zij kunnen hun eigen ambities gaan bepalen. Maar hoe doe je dat? Tot nu toe is gezondheid vaak een sluitstuk geweest in het omgevingsbeleid, maar dat kan heel anders. Het accent moet daarbij liggen aan de voorzijde van het proces, onder andere door participatie en een juiste sturing.

Doelen Gezondheidswijzer

De Gelderse Gezondheidswijzer geeft in één oogopslag een beeld van de gezondheidskwaliteit van een wijk of buurt. Het is nadrukkelijk géén toetsingskader, maar een hulpmiddel voor gemeenten om bij lokale initiatieven gezondheid (meer) centraal te stellen.

Deze gezondheidswijzer volgt twee sporen: Gezondheid bevorderen en gezondheid beschermen.  Die laatste is de meer traditionele blik op gezondheid. Het eerste spoor, gezondheid bevorderen, is een nieuwere variant. Door de structuur en inrichting van de omgeving af te stemmen op de mensen die er gebruik van maken, kunnen mensen gezond(er) blijven of worden. Via deze Gezondheidswijzer kan heel veel winst worden geboekt. Bewegen is het centrale leefomgevingsthema. Groen en rust in de omgeving zijn hierbij extra gezondheid stimulerende factoren.

Hoe te gebruiken?

De quickscan begint met het beschrijven van de kenmerken van wijk of buurt. Het betreft bevolkingsinformatie (bijv. leeftijdsopbouw), bedrijfsinformatie (bijv. geurhinder), aanwezige infrastructuur, mate van aantrekkelijkheid. Daarna wordt per gezondheidsthema de score bepaald. Vervolgens worden de resultaten in een gezondheidsroos/ gezondheidswiel gepresenteerd. Dit eindresultaat met eventuele toelichtingen kan ingezet worden om de discussie te voeren over gezondheid in de leefomgeving bij ontwikkelingen in buurt of wijk. Vervolgens kun je als gemeente een gericht voorstel doen voor de gebiedsambities. Het ligt in de lijn van de omgevingswet dat gemeenten zelf tot afwegingen per gebied komen. In de factsheets wordt per thema een voorstel gedaan voor richtinggevende ambities.

Doorontwikkeling

De Gelderse Gezondheidswijzer zal worden doorontwikkeld. Aan de hand van praktijkervaringen, nieuwe inzichten en nieuwe kennis zullen updates worden uitgebracht.

Nieuwsgierig geworden naar kaarten over gezondheidsinformatie? Er staan meerdere van dit soort kaarten in de Atlas Leefomgeving. Kijk bijvoorbeeld eens naar roet, fijnstof of geluidhinder. Wilt u aan de slag gaan met de Gelderse Gezondheidswijzer? Dan kunt u de handleiding via de webpagina van 'maak Gelderland mooier' downloaden. Voor meer algemene informatie over gezondheid kunt u uiteraard ook terecht op onze Atlas.

Wat is ‘Hacking for sustainability'?
‘Hacking for sustainability' is een app-competitie waarbij ontwerpers worden uitgedaagd om toepassingen te bedenken met data van Atlas Leefomgeving en Atlas Natuurlijk Kapitaal. Zo won vorig jaar de app OVfietsuitje.nl, waarmee je mooie fietsroutes kunt maken langs rijksmonumenten. Dit jaar zijn er acht vernieuwende apps door naar de eindstreep. Het project wordt uitgevoerd door Open State Foundation in opdracht van Ministerie van Infrastructuur en Milieu.

Apps voor jong en oud. 
De gebouwde apps zijn allen zeer verschillend.  Zo is er een hulpmiddel voor toezichthouders in ontwikkeling die overtredingen op gebied van de bodem in kaart brengt. De focus van een andere app genaamd Airsense, ligt juist weer op het (goedkoper) meten van vervuilers in de lucht, zoals ozon, koolmonoxide, zwaveldioxide en stikstofdioxide. Ook aan ouderen is gedacht. Een interactieve kaart laat zien waar de kansen en risico's zitten voor ouderen die langer thuis willen blijven wonen. Of juist voor kinderen; de app ‘Hier of daar' om meer te leren over de leefomgeving!

En de winnaars zijn…
Het was een moeilijke keuze voor de jury met zulke goede inzendingen. De derde plek wordt daarom gedeeld door de apps Airsense en Hier & daar .  De 2^e prijs gaat naar de app SubSight. Met deze toepassing is het mogelijk om op interactieve wijze subsidies te verkennen op gebied van duurzaamheid. Volgens de jury zit deze app ‘knap visueel in elkaar en de informatie is goed bruikbaar'. Ten slotte is de Pestinfo app van Waterbug & co verkozen tot winnaar van #hackingforsustainability 2016! Deze interactieve kaart laat zien waar  bestrijdingsmiddelen een risico vormen voor het waterleven en welke stoffen hier verantwoordelijk voor zijn.  Er is twee jaar aan gewerkt en data openbaar gemaakt uit welgeteld vier databanken, onder andere die van het RIVM.

We willen natuurlijk alle inzenders hartelijk bedanken voor hun inzet en creativiteit. De apps dragen bij aan het toegankelijk maken van open data voor het grote publiek. Een grote pluim voor alle ontwerpers!

Future Green City wordt gehouden op 29 en 30 november en 1 december in Den Bosch en georganiseerd door Stadswerk Nederland, VHG en de VVM. "Het creëren van de toekomstbestendige stad is een continu proces. De future green city vraagt om inspiratie, leiderschap, durf en samenwerken.", aldus de organisatie. Het programma van de dagen is gericht op het bieden van inspiratie, innovatie en informatie. Presentaties gericht op het toepassen van groen om steden leefbaar en klimaatbestendig te maken, exposanten die innovatieve oplossingen bieden, en informatieve stands, zoals de gecombineerde stand van de Atlas Leefomgeving, de Atlas Natuurlijk Kapitaal en de Nationale EnergieAtlas.

Meerwaarde met de Atlassen

We zijn alle dagen in onze stand te vinden in de Brabanthallen, met standnummer 42. Zoekt u ondersteuning bij ruimtelijke ontwikkelingen in uw dorp of stad? Een gezonde en duurzame wijk, voor nu en in de toekomst? De Atlas Leefomgeving, de Atlas Natuurlijk Kapitaal en de Nationale EnergieAtlas bieden inzicht en mogelijkheden. Bijvoorbeeld voor de ontwikkeling van warmte-koude opslag of potentiële locaties voor zonne-energie. U vindt er inspiratie voor het op verantwoorde wijze omgaan met onze natuurlijke hulpbronnen. En zowel planners, beleidsmakers, gezondheidsdeskundigen als inwoners en bedrijven kunnen inzoomen op hun eigen leefomgeving om bijvoorbeeld de huidige luchtkwaliteit of de mate van geluidhinder te bekijken. Voor allemaal geldt: wie de kennis vergaart, kan ermee aan de slag. Want de atlassen bieden ook handelingsperspectieven.

Slim combineren van informatie

De grootste meerwaarde krijg je door zowel de Atlas Leefomgeving als de Atlas Natuurlijk Kapitaal en de Nationale EnergieAtlas in te zetten. Mogelijk zijn er goede opties om een publiek gebouw te plaatsen op een plek waar de luchtkwaliteit goed is en geen maatregelen tegen geluidsoverlast nodig zijn. Het gaat ook om de kansen om sociale cohesie in de wijk te vergroten, of het gasverbruik in een wijk omlaag te krijgen, met behulp van groen. Allemaal extra zaken die een ruimtelijk plan in waarde verhoogt.

In de loop van volgend jaar verschijnt in de Atlas Natuurlijk Kapitaal de TEEB-stadtool. Dit is een innovatief instrument, ontwikkeld voor en door gemeenten, waarmee de baten van groen- en watermaatregelen in de stad berekend kunnen worden. Daar waar het aanplanten van een nieuwe bomenrij vooral als kostenpost wordt gezien, drukt TEEB-stad tool de baten in geld uit. Want die baten zijn er natuurlijk ook, maar blijven vrijwel altijd buiten beeld. In de TEEB-stad tool zorgt een bomenrij bijvoorbeeld voor een verlaging van de windsnelheid en vermindert daardoor in de winter het gasverbruik van de nabijgelegen woningen. Zo zijn er veel meer berekeningen mogelijk binnen de TEEB-stad tool en daarmee kan een plan nog extra meerwaarde krijgen.

Kortom, kom langs en maak kennis met de Atlassen.

Dat inwoners van een stad worden blootgesteld aan vervuilde lucht, veel geluid en extra hoge temperaturen is al langer bekend. Dat deze factoren ook invloed hebben op hoe lang je leeft is dan ook misschien geen nieuwe informatie, maar hoe groen in een stad hier invloed op kan uitoefenen is wel nieuws! En omdat 70% van de mensen in 2050 waarschijnlijk in de stedelijke omgeving woont, is het van belang om meer groen in steden te ontwikkelen.

Barcelona

In Europa staat Barcelona bekend als één van de dichtstbevolkte steden waar veel hinder is van geluid en luchtverontreiniging. Er is veel verkeer in de stad en de luchtverversing is laag vanwege de hoge gebouwen die langs de wegen staan. Daarnaast gaan mensen steeds minder sporten en zijn er minder groene plekken beschikbaar per inwoner. Voor dit onderzoek is een vergelijking gemaakt tussen de normen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) voor lucht, geluid, hitte, beweging en toegang tot groen en de werkelijke data in Barcelona. Vervolgens is gekeken hoe deze factoren van invloed zijn op vroegtijdig overlijden.

Cijfers

Uit het onderzoek blijkt dat 70% van de volwassen in Barcelona niet aan de wekelijkse hoeveelheid beweging komt. Luchtkwaliteit en geluidsniveaus zijn ver boven de aanbevolen WHO normen. Zomer temperaturen komen gemiddeld 100 dagen boven een ‘aangename' temperatuur uit en één derde van de bevolking woont niet binnen de aanbevolen afstand tot groen.

Langer leven

Door deze aspecten aan te passen wordt geschat dat bijna 3000 vroegtijdige sterftegevallen kunnen worden voorkomen (20% van de hoeveelheid mensen die jaarlijks in Barcelona overlijdt). Het grootste aandeel sterfte gevallen kan worden voorkomen door meer te sporten (1154 doden), gevolgd door verbeteren luchtkwaliteit (659 doden), reduceren van wegverkeer geluid (599 doden), lagere temperaturen (376 doden) en meer toegang tot groen (116 doden). Een aantal van deze factoren is wel afhankelijk van elkaar, dus de onderzoekers stellen dat de cijfers indicatief zijn.

Groen als oplossing

Meer groen zorgt voor afvang van fijn stof (en dus minder luchtverontreiniging), dempt geluid en heeft een verkoelend effect. Daarnaast hebben meer inwoners toegang tot groen en zet meer groen in de stad aan tot beweging. Groen draagt dus aanzienlijk bij aan een langer leven als stadsbewoner.

Lees meer over groen en bekijk de luchtkwaliteit en geluidhinder van jouw stad.

De atlas toont op kaarten de mogelijkheden voor verschillende vormen van duurzame energie, tot op straat- of zelfs gebouwniveau. Het beheer van de Nationale EnergieAtlas is belegd bij het RIVM. De Nationale EnergieAtlas is ontwikkeld in opdracht van de ministeries van Infrastructuur en Milieu, Economische Zaken, Netbeheer Nederland en een aantal pioniersgemeenten. Staatssecretaris Sharon Dijksma van Infrastructuur en Milieu heeft de atlas op 26 oktober gelanceerd tijdens de Nationale Klimaattop 2016 in Rotterdam.

Geïnformeerde keuze over de leefomgeving
Het RIVM beheert al de Atlas Leefomgeving en de Atlas Natuurlijk Kapitaal. Daarmee is de Nationale EnergieAtlas de derde digitale atlas, die bij het RIVM in het beheer komt. De atlassen bieden professionals en burgers gelijke startinformatie om een geïnformeerde keuze maken voor de inrichting van hun leefomgeving. Of het nu gaat om het duurzaam gebruik maken van het natuurlijk kapitaal bij klimaatmaatregelen of het vinden van een geschikte locatie voor een nieuwe school, de atlassen tonen de mogelijkheden.

Gunstige mogelijkheden voor verduurzaming
Door combinaties van kaarten te maken in de Nationale EnergieAtlas kan eenvoudig gezocht worden naar de lokaal meest gunstige verduurzamingsopties. Voorbeelden zijn kaarten over energieverbruik per huishouden of bedrijf, mogelijke locaties voor zonnepanelen op gebouwen en het hoogspanningsnet in Nederland.

Behalve kaarten biedt de Nationale EnergieAtlas ook achtergrondinformatie bij een deel van het kaartmateriaal, dat eenvoudig is op te roepen door op het betreffende deel van de kaart te klikken. Zo is van diverse installaties, zoals stortgasinstallaties en windturbines, een lijst op te vragen met specificaties en zijn trendrapporten voor het energieverbruik opgenomen.

De Verenigde Naties (UNECE, United Nations Economic Commission for Europe) presenteert een nieuw rapport over de status van luchtkwaliteit in West-Europa en Noord-Amerika. Succesvolle internationale samenwerking leidde tot 80% minder uitstoot van zwaveldioxide waardoor verzuring van de bodem en meren afnam in heel West-Europa en Noord-Amerika. Helaas zijn er ook minder goede verhalen te rapporteren.

Verontreinigende stoffen
Naast zwaveldioxide zijn er diverse andere stoffen die in een bepaalde concentratie zorgen voor een verminderde luchtkwaliteit. Fijn stof (PM), ozon (O₃), stikstof (N), zware metalen en chemische vervuilers zijn de voornaamste boosdoeners voor verminderde luchtkwaliteit. Deze stoffen komen vrij in bijvoorbeeld landbouw, transport en industrie. Toch worden met name stadsbewoners vaak blootgesteld aan fijn stof en ozon concentraties die hoger zijn dan de norm voor een gezonde leefomgeving volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Dit kan leiden tot gezondheidseffecten die resulteren in een verkorte levensduur van één jaar of meer.

Bron: UNECE, 2016

Europa
In Europa zijn er grote verschillen (zie afbeelding). In Polen, Noord-Italië en Zuidoost-Europa is er sprake van een slechtere luchtkwaliteit in vergelijking met Scandinavië of Zuidwest-Europa. Maar ook dichterbij, in de buurt van de havensteden Rotterdam en Antwerpen is geschat dat de gemiddelde levensverwachting een half jaar of meer lager ligt vanwege de luchtkwaliteit.

Bewust minder CO₂

Op de fiets of lopend naar school. Er is een tijd geweest dat dit een vanzelfsprekendheid was. Nu verplaatsen kinderen zich bewust autoloos om een goed voorbeeld te geven en geen CO₂ uit te stoten met reizen. Daarnaast bevordert het autoloos reizen de luchtkwaliteit. Sinds 2006 doen basisscholen met hun leerlingen mee aan het Groene Voetstappen project. Per reis die leerlingen afleggen op de fiets of lopend verdienen zij een Groene Voetstap sticker. Zo wil het Klimaatverbond Nederland kinderen het belang leren van zo min mogelijk CO₂ uitstoten.

 

Klimaattop

Het Groene Voetstappen project wordt afgesloten met de Kinderklimaattop die parallel plaatsvindt aan de Nationale Klimaattop op 26 oktober 2016. Deze klimaattop gaat over ideeën en maatregelen die energiebesparing opleveren. Ook wordt de nieuwe Atlas website, de Nationale Energie Atlas, gelanceerd. Op de kinderklimaattop presenteren kinderen hun ideeën voor de klimaatverandering problematiek en gaan ze hierover in gesprek met Nederlandse bestuurders.

Gouden voetstappen

Naast de groene voetstappen zijn er ook Gouden Voetstappen te verdienen. Zo lopen er projecten die extra stickers opleveren door bomen te planten, water te besparen, klimaatlessen te volgen, minder vlees te eten of je eigen klimaattop te organiseren. Door met het hele gezin een aantal weken aan de slag te gaan met deze onderwerpen gaat het verzamelen van stickers extra snel. In de Atlas Natuurlijk Kapitaal zijn ook voorbeelden te vinden wat mensen kunnen doen om de gevolgen van klimaatverandering te reduceren.

Van 19 september t/m 9 oktober worden de groene voetstappen geteld (elke week een andere regio) van al 29.403 deelnemende kinderen.

De Gezonde School
Een Gezonde School is een school die structureel aandacht besteedt aan gezondheid. Dit wordt gedaan in zowel in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs als het middelbaar beroepsonderwijs. De Gezonde School werkt met vier 4 pijlers; het signaleren van gezondheidsproblemen, gezondheidseducatie, het stimuleren van gezondheid in de fysieke en sociale omgeving van leerlingen en gezond beleid vastleggen.

Gezonde schoolpleinen
Binnen het project van de Gezonde School loopt het project Gezonde Schoolpleinen. In samenwerking met Jantje Beton en het Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid (IVN), ontwikkelde het Centrum Gezond Leven van het RIVM een aanpak om scholen te helpen een gezond schoolplein te realiseren. Eind dit jaar moeten 70 scholen een gezond schoolplein hebben gerealiseerd vanuit dit project. Een gezond schoolplein:

• Daagt leerlingen uit meer te bewegen;
• Heeft een positieve invloed op gezondheid door de aanwezigheid van groen en het buiten spelen;
• Laat leerlingen meer groente en fruit eten door aanwezigheid van een moestuin;
• Draagt bij aan betere schoolprestaties en minder ziekteverzuim, is ook buiten schooltijd een speel- en ontmoetingsplek voor de hele buurt.
   

Een gezonde leefomgeving
De Gezonde School draagt bij aan een gezonde leefomgeving waar speelruimte één van de belangrijkste aspecten is. Lees meer over hoe speelruimte bijdraagt aan gezondheid en wat de beschikbaarheid van groen betekent voor mensen.

Er gebeurt ontzettend veel rondom het openbaar maken van data en het inzetten van die gegevens voor allerlei plannen of voor interacties met burgers. Hoe kunnen we het potentieel aan data slim gebruiken? Dat is één van de insteken van het festival. Atlas Leefomgeving en Atlas Natuurlijk Kapitaal doen mee en laten zien wat er met onze sites mogelijk is. Dit verduidelijken we via een casus die gaat over de uitbreiding van een Zwolse woonwijk, inclusief basisschool.

Oriëntatiefase

In onze –fictieve- praktijksituatie laten we zien welke mogelijkheden er voor Atlasgebruikers zijn, vooral in de beginfase van een project. Met behulp van de Atlassen kun je een eerste inschatting maken van wat je zoal in het project tegen kunt komen; de belemmeringen en de kansen. Bepaalde thema's blijken al snel niet aan de orde te zijn, bijvoorbeeld geluidsoverlast van passerende treinen. Andere thema's vergen extra onderzoek, bijvoorbeeld de aanwezigheid van risicovolle buisleidingen in de grond of de hoge trefkans op archeologische resten in de bodem.  Als gemeente, provincie, adviesbureau of RUD (Regionale Uitvoerings Dienst) is aldus met een beperkt aantal muisklikken een rapportage te maken van de eerste bevindingen.

Het gesprek aan gaan

We wonen, werken en spelen allemaal in onze leefomgeving. Als zich veranderingen aandienen, kan dat gemakkelijk ophef of bezorgdheid veroorzaken. Met behulp van de Atlassen zijn bepaalde keuzes gemakkelijk inzichtelijk te krijgen en kan een open gesprek worden aangegaan.

In de te bespreken casus projecteren we een nieuwe woonwijk aan de oostkant van Zwolle. We bekijken hoe het met de luchtkwaliteit in dat gebied is en of die schoon genoeg is voor de plaatsing van een school. We leggen de verkeer- en spoorkaarten er overheen en kunnen zo een snelle inschatting maken van de stand van geluidshinder. Voorts neuzen we door de locaties met gevaarlijke stoffen en de kansen op een overstroming, om daarna snel verder te gaan naar de aanwezige natuurgebieden. Doorkruist de nieuwe wijk misschien een gebied dat bescherming geniet volgens de Vogelrichtlijn of Habitatrichtlijn? We kijken ook naar de draagkracht en zettingsgevoeligheid van de bodem waar de wijk op moet komen. Tot slot werpen we een blik op de dit najaar te lanceren Nationale Energie Atlas.

Als u ook komt, we zien en spreken u graag. Meer informatie vindt u op de site van Geonovum, waar ook het programma is te bekijken.

Data worden steeds vaker ingezet als een manier om met een andere bril naar de wereld te kijken. Wat zeggen data over geluid, wonen, ruimte, agrarische gebieden en energie over mijn leefomgeving? Binnen Hacking for Sustainability dagen we jou uit om nieuwe toepassingen te verzinnen die een nieuw beeld geven over wat je met die data kunt doen. Daarvoor hoef je niet een developer te zijn, voor het maken van apps zijn ook designers en bedenkers nodig.

Benodigde informatie
De datasets die gebruikt kunnen worden om een app te bouwen, staan bijvoorbeeld in de Atlas Leefomgeving maar ook in de Atlas natuurlijk Kapitaal, op de site van de Provincie Zuid-Holland of op andere sites. Nieuwsgierig? Op Gitter vinden al volop gesprekken plaats over nieuwe kansen.  Hacking for Sustainability organiseert regelmatig meet-ups om ideeën en kennis uit te wisselen, zo is er op 25 augustus de online Gitter Meetup en op 8 september een meetup bij de Provincie Zuid-Holland. Op 21 oktober moeten alle ideeën ingediend zijn voor de app-competitie.

De kracht van een team
Corline van Es is de trekker van het platform. "Wij brengen developers, designers en mensen met ideeën met elkaar en met de data-aanbieders in contact. Direct bij de bron kan men dus kijken wat er precies nodig is voor de gewenste app. Bovendien kun je als team veel betere doorbraken bewerkstelligen." Om de lijnen zo kort mogelijk te houden, organiseert Hacking for Sustainability niet alleen fysieke meet-ups, maar gaat men dat ook on-line doen. De eerste online meetup wordt donderdagavond 25 augustus gehouden. Via het chat-platform Gitter kan iedereen vagen stellen over de data en ideeën uitwisselen.

Join us
Bij de Atlas doen we graag mee met dergelijke initiatieven. Donderdagavond 25 augustus om 20.00 uur kunnen via Gitter ook aan ons vragen worden gesteld over alle (achterliggende) data in de Atlas. Tot rond 21.00 uur zijn we daarvoor beschikbaar. Net als Corline van Es zijn we heel erg benieuwd wat er allemaal voor moois gemaakt kan worden met open data. Doe dus mee en verras ons.  App-bouwers kunnen de Gitter-Room vinden op https://gitter.im/openstate/susthacking en daar inloggen.

De deadline voor de appcompetitie is op 21 oktober van dit jaar. Voor meer informatie kijk op  hacking for sustainability of neem contact op met corline@openstate.eu.

Voor dit onderzoek zijn gegevens gebruikt met een interval van tien jaar. Zowel in 1991 als in 2001 en 2011 zijn interviews afgenomen onder bijna 4000 Zwitsers. Zij werden het hemd van het lijf gevraagd over hun gezondheid en leefstijl. Daarnaast zijn er bij deze groep hart- en longonderzoeken gedaan.

Type geluid
In de vragenlijsten bevonden zich ook vragen over geluidsoverlast door het verkeer. In hoeverre ervoeren de respondenten irritatie door nachtelijk geluid, in hun woning, daar ging het om. Op een schaal van 0 tot 10 kon de mate van overlast worden aangegeven. Tevens werd gevraagd in hoeverre zij fysieke activiteiten ontplooiden en van welke intensiteit en hoe vaak. In 2011 kwam daar de vraag bij welke verkeersbron de oorzaak was van de hinder.

Indirect
Het gevonden effect van geluid is indirect. De wetenschappers hebben gekeken naar de langetermijn relatie tussen het ervaren van geluidsoverlast en de mate van activiteit. De resultaten die uit hun modelberekeningen tevoorschijn komen, laten zien dat langdurige irritatie (ondervonden in je eigen woning), tot verminderde fysieke activiteiten leidt. Aangezien andere onderzoeken aantonen dat minder activiteit een risicofactor is voor hart- en vaatziekten, diabetes en obesitas, suggereert deze studie dat er een indirecte connectie is tussen geluidsoverlast en voornoemde aandoeningen.

Geluid in de de Atlas
In de Atlas Leefomgeving vindt u veel informatie en kaartmateriaal over geluid en geluidhinder door het transport. Zo zijn er kaarten over geluidbelasting door verschillende soorten wegverkeer en zowel gedurende een etmaal als alleen tijdens de nacht. Ook de spoorwegen hebben hun geluidskaarten in de Atlas staan. Verder zijn er hinderkaarten te bekijken die uit een enquête van de GGD'en komen. In deze hinderkaarten ziet u welk percentage van de bevolking ernstig gehinderd is door geluid van bromfietsers/industrie/treinen/ vliegverkeer en wegverkeer.

Gezondheid en beleid
In een prettige omgeving zijn er weinig harde geluiden. Wegverkeer is de belangrijkste bron van ernstige geluidhinder, gevolgd door vliegverkeer en railverkeer. In deze Atlas wordt op de achtergrondpagina's dan ook veel aandacht besteed aan de gezondheidsaspecten van geluid. Er zijn ook vele wetten en maatregelen van kracht om geluidhinder binnen te perken te houden. U vindt alle details daarover op onze afzonderlijke achtergrondpagina's betreffende railverkeer, wegverkeer en vliegverkeer.

Foto: Nationale Beeldbank

Schatkist

De Atlas Leefomgeving is een schatkist vol met waardevolle kaarten die kunnen worden bekeken, gestapeld en vergeleken. Een vraag die we echter vaak krijgen is: Kan ik de data op mijn eigen computer zetten en mijn eigen bewerkingen uitvoeren? Het antwoord is: Ja! Alle kaarten uit de atlas zijn gebaseerd op open data en daarom te downloaden bij de bronhouder (de eigenaar van de kaart) als wms (web map service). Een wms is als het ware een plaatje van de data.

De opdracht

Stel, u bent een stadsplanner bij een gemeente en hebt de opdracht gekregen om een bestaande woonwijk opnieuw in te richten. Uw gemeente heeft een rijke historie en heeft archeologische vindplaatsen waar rekening mee moet worden gehouden. U hebt de regel meegekregen dat u niet binnen 100 meter van een archeologisch monument mag bouwen. Met GIS software kunt u eenvoudig het kaartbeeld uit de Atlas over uw eigen kaarten leggen en bepalen waar u kunt bouwen!

Stappenplan

Onder het thema Cultureel Erfgoed kunt u in de kaartviewer de Archeologische Monumenten Kaart vinden, beschikbaar gesteld door de Rijksdienst Cultureel Erfgoed. In de toelichting bij de kaart, onder de tab ‘Over de kaart' vindt u onder het kopje Distributie de virtuele locatie van de dataset. Dit is een url van de wms die u eenvoudig kunt toevoegen in GIS software. Hoe? Lees het stappenplan. Bij dit stappenplan maken we gebruik van ArcGIS 10.1:

1. Vind de url van de wms (onder: ‘locatie dataset')
2. Druk op de ‘Add data' knop.
3. Kies in het mapje GIS Servers voor ‘Add WMS Server'.
4. Kopieer de url van de wms in de ‘URL' regel en klik op de knop ‘Get Layers'. Druk op OK om de lagen toe te voegen aan uw ‘Add data' map.
5. Selecteer de toegevoegde data en klik op OK.
6. Vink vervolgens de laag aan die u wilt zien en ga los met uw bewerkingen!

U kunt dit doen met alle kaarten in de atlas en zo eenvoudig kaarten uit de atlas combineren met uw eigen data.

Toekomst

In de toekomst wordt het nog gemakkelijker voor u gemaakt! Er wordt hard gewerkt aan een download knop die het mogelijk maakt direct uit de viewer data te downloaden. Zodra dit een feit is, leest u dat op onze site. Abonneer u vandaag nog op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van alle laatste ontwikkelingen.

Bekijk het stappenplan aan de hand van afbeeldingen. Druk op de afbeeldingen om deze te vergroten.

Stap 1	Stap 2	Stap 3	Stap 4	Stap 5	Stap 6

 

Deze nieuwe kaart toont dus grotere natuurgebieden, van ten minste 100 hectare. Het gaat daarbij om gemengd bos en naaldbosgebied, heide, (hoog)veen- en duingebied. De specifieke manier van beheer kan in die gebieden aanleiding geven tot een snelle uitbreiding van het vuur en dus tot een grote brand. Er liggen meerdere van dergelijke natuurgebieden in ons land, de meest in het oog springende is de Veluwe. Een paar andere opvallende gebieden zijn de Oostvaardersplassen, het bosgebied ten oosten van Nijmegen en de Sallandse Heuvelrug. Bekijk hier de natuurbrandenkaart (een paar tellen geduld is nodig om de kaart te laden).

Wat is het gevaar?
Het gevaar is dat mensen – wandelaars, fietsers, campinggasten – verrast worden door het vuur en worden ingesloten. Een natuurbrand kan zich in een droge periode snel en onvoorspelbaar ontwikkelen. De bestrijding is lastig, omdat bluswater vaak van ver moet worden aangevoerd en wind de brand kan aanwakkeren. Uiteraard wordt er door de lokale overheden veel aan brandpreventie en –bestrijding gedaan. Als er een periode van droogte heerst, wordt er bijvoorbeeld met vliegtuigjes gepatrouilleerd.

Risicokaart.nl
BIJ12 is de uitvoeringsorganisatie van de samenwerkende provincies en onder hun hoede vallen beheer en ontwikkeling van de website Risicokaart.nl. Die website gaat over een diversiteit aan risico's die we in onze leefomgeving lopen en is bestemd voor zowel inwoners als voor beleidsmakers bij de overheid, voor politie en de brandweer. De Atlas Leefomgeving werkt samen met BIJ12 om kaarten voor een groter publiek te ontsluiten. Want, op hoe meer plekken de data getoond wordt, des te meer mensen bereik t worden. Vandaar dat wij ook de natuurbrandenkaart in onze Atlas geplaatst hebben.

Volledig versus onvolledig
De invoer van de gebieden is een taak voor de gemeenten. Zij doen dit via GBO, de Gemeenschappelijke BeheerOrganisatie, wat een onderdeel is van BIJ12. Het invoeren is echter nog lang niet overal gedaan. Vandaar dat de kaart momenteel nog incompleet is. In het westen en noorden van het land mist nog een aantal natuurgebieden, terwijl provincies als Overijssel, Gelderland, Noord-Brabant en Limburg zo goed als volledig zijn ingevuld. Zo valt op het bijgevoegde kaartbeeld te zien dat rondom Haaksbergen, in Twente, vier grotere natuurgebieden liggen. En in deze natuurgebieden bestaat het risico dat een brand zich in korte tijd tot een grote brand ontwikkelt. Wilt u het actuele risico bekijken, dat sterk gerelateerd is aan de huidige weersomstandigheden, bezoek dan natuurbrandrisico.nl.

Dít hooikoortsseizoen gaat het niet meer lukken, maar volgend jaar hoogstwaarschijnlijk wel. Dan kunt u hooikoortsverwachtingen bij ons op kaart vinden én hebben we actuele gezondheidsinformatie over dit thema. De Atlas Leefomgeving en het Leids Universitair Medisch Centrum slaan de handen ineen om dat tot stand te brengen. De baten zijn legio; de Atlas bouwt verder uit, de kennis van het LUMC krijgt een nog grotere reikwijdte en de Atlasbezoeker krijgt meer keuze tot zijn beschikking. Het LUMC blijft eigenaar (bronhouder) van de kaarten en staat dus allerminst iets aan ons af. Wij zijn een doorgeefluik, een portaal.

Vanaf het dak
We hebben twee aanspreekpunten binnen het ziekenhuis. Ten eerste is dat Letty de Weger, biologe van oorsprong en al lange tijd werkzaam binnen het veld van de longziekten. Zij is degene die tijdens het seizoen het pollenonderzoek leidt en ook de daadwerkelijke tellingen uitvoert. Letty: "Elke dinsdag sta ik op het dak. Daar leeg ik de pollensampler, een soort stofzuiger die de kleine deeltjes uit de lucht opvangt." Dat opvangen gebeurt op een strip. Die strip gaat onder een microscoop waar je vervolgens van alles op ziet. Letty kijkt om het stof en de schimmelsporen heen, het gaat immers om de pollen. Ons andere aanspreekpunt is Jaap Sont. Hij is biomedisch wetenschapper, epidemioloog en werkt al lang samen met de afdeling longziekten op het gebied van eHealth. Net als Letty en wijzelf is hij enthousiast over de voorgenomen samenwerking. "Het is goed als de kennis verspreid wordt."

Huidige websites
Het LUMC heeft momenteel een mooie webpagina draaien waarop tot 5 dagen vooruit de hooikoortsverwachting te zien is.  Voor deze verwachting levert MeteoGroup de weersvooruitzichten. Op de kaarten worden de verwachte weersituatie voor graspollenallergische patiënten getoond. De aangeboden categorieën zijn: gunstig, niet zo gunstig en ongunstig. Letty de Weger en Arnold van Vliet (bioloog) hebben in 2009 met behulp van het online communicatiebureau triptic en een financier allergieradar.nl opgezet. Enkele jaren later is daar een app bijgekomen. Op de allergieradar kun je per dag bekijken hoe ver het hooikoortsseizoen voor de betreffende hooikoortsplant of -boom is gevorderd. Tegelijkertijd is het een interactief systeem waarin deelnemers hun klachten doorgeven en die dus voor iedereen te zien zijn. Aan de hand van de klachten wordt er een klachtenscore berekend, van 1 (geen klachten) tot 10 (zeer ernstige klachten).

Samenwerking
De komende tijd zullen we het technisch mogelijk gaan maken om de kaarten van het LUMC bij ons in de Atlas te ‘hangen'. Ondertussen worden teksten geschreven die bij de kaarten komen. Dat zijn zowel bijsluiterteksten als MeerWeten-teksten (zie voorbeeld van roet). Laatstgenoemd onderdeel is tamelijk omvangrijk en heeft als doel om de Atlasbezoeker van nog meer achtergrondinformatie te voorzien. Zowel op het gebied van gezondheid (we zijn immers de Atlas Leefomgeving) als ook van beleid (als dat er is) en wat je zelf zoal kunt doen om hooikoortsklachten te verzachten. Dat past natuurlijk perfect bij de expertise van de afdeling longziekten van het Leids Universitair Medisch Centrum. We zijn blij met deze nieuwe samenwerking.

De directeur-generaal van RWS trapte deze jaarlijkse dag af: "We hebben elkaar allemaal nodig om het land mooi te krijgen. Daarvoor moeten we steeds meer en steeds beter met elkaar samenwerken.  De omgevingswet is een instrument om een ‘nieuwe' overheid te worden. En laten we er vooral mee oefenen."                                                          

Omgevingswet
De omgevingswet was toch wel weer het dragende thema van de dag. Veel gaat er veranderen zodra die wet, in 2019, ingaat. Allerlei zaken over bijvoorbeeld  bodem, geluid, de MER en het omgevingsplan kwamen aan de orde. Er was ook veel ruimte voor de opbouw van het digitale stelsel omgevingswet (het DSO). Hoe gaat de hele digitale verwerking van informatieverzoeken,  vergunningaanvragen,  en dergelijke verlopen? Het is grotendeels nog in ontwikkeling. Joyce de Jong en Ivo de Been (Rijkswaterstaat) gaven in hun presentatie duidelijk aan dat "het DSO de motor is van de omgevingswet." En hoe belangrijk het is om "met een klik op de kaart te zien wat kan en wat mag."

Atlas en het digitale stelsel
Ook de Atlas Leefomgeving zoekt zijn plek binnen het DSO. We waren aanwezig met een viertal presentaties waarbij we veel mensen hebben gesproken en met velen konden sparren over de kansen van de Atlas. Wat kúnnen we al en wat willen de gebruikers dat we nog meer kúnnen? Dat was de globale insteek. Zo liet een Atlasmedewerker zien hoe je heel gemakkelijk kaarten vanuit de Atlas Leefomgeving kunt inladen in je eigen ArcGis-programmatuur. Tijdens een andere sessie toonden we een basisschoolcasus; een gemeente die een plek voor een nieuwe basisschool zoekt met hulp van de Atlas. Daarbij werden zaken als luchtkwaliteit, risicofactoren en geluid meegenomen. Op laagdrempelige wijze kun je als beleidsmakers alle betrokken snel laten zien waarop je bepaalde beslissingen baseert, vooral in de oriëntatiefase van een project.

Experimenteer!
De directeur-generaal van RWS, Jan Hendrik Dronkers, drukte iedereen ondertussen op het hart om toch vooral te gaan oefenen met de omgevingswet. Voordat de wet ingaat, kan er al immens veel praktijkervaring worden opgedaan. Er zijn inmiddels al 100 voorbeeldprojecten "en ik kan zeggen; de geest van de wet is goed." Nadat hij een viertal pilotprojecten had uitgelicht, riep hij nogmaals op om veel te gaan experimenteren. De nieuwste manier om dat te doen is middels ‘gaming'.

De spreker die volgde, Daan Quakernaat, sloot naadloos bij de experimenteer-oproep aan.  Hij porde ons allen op met de woorden:  "ga op je bek, durf te blunderen, daar leer je van!"

De middag is voor iedereen die geïnteresseerd is in houtrook en het binnenmilieu. Dat kunnen particulieren zijn, maar ook GGD'en, adviesbureaus en mensen uit de kachelbranche. Rik Bogers van het RIVM en Piet Jacobs van TNO organiseren de bijeenkomst namens de Nederlandse tak van de International Society of Indoor Air Quality (ISIAQ). Er zullen diverse presentaties zijn met aan het einde ook een discussie.

Aanmelden door een mail te sturen
Wie komt, krijgt informatie over de samenstelling van houtrook, de gezondheidsaspecten, de bronnen die rondom woningen fijnstof veroorzaken, fijnstofmetingen en emissieregistratie. Na de pauze is er met name aandacht voor oplossingen. Het gaat dan over stookgedrag, de stookscan en houtrookfilters. Rik Bogers: "Ik ben zelf met name nieuwsgierig naar de werking van elektrostatische filtering, dat komt na de pauze ook aan bod. In mijn nieuwe huis bevindt zich namelijk een houtkachel en die wil ik wel zo gezond mogelijk gebruiken." Ook geïnteresseerd? Tot 17 juni kunt u zichzelf aanmelden door een mail te sturen naar: secr@isiaq.nl. Zet in de onderwerp-regel ‘Symposium Houtstook' en vermeld in de mail uw naam en bedrijfsnaam. De toegang is gratis; indien u echter zonder afmelding niet komt opdagen wordt 50 euro in rekening gebracht.

Overlast verminderen
Het doel van de middag is primair om mensen te informeren over de stand van wetenschap met betrekking tot houtrook, de binnenlucht en gezondheid. Tijdens de middag wordt niet beoogd om houtstok als maatschappelijk probleem te bespreken. Dit wordt namelijk al gedaan in het platform houtrook. Dit platform bestaat uit diverse organisaties die allemaal ijveren voor het zelfde doel: het voorkomen dan wel verminderen van overlast of gezondheidsschade als gevolg van het stoken van hout door particulieren

Het programma
We mogen dan momenteel in de zomermaanden vertoeven, de winter zal onvermijdelijk komen en dan zal het stoken weer opleven. Kom dus ook naar het symposium op donderdag 30 juni.

14.00 – 14.10 Lisje Schellen, ISIAQ.nl Ontvangst
14.10 – 14.25 Miriam Gerlofs, RIVM Samenstelling en toxicologie van houtrook
14.25 – 14.40 Rik Bogers, RIVM Binnenmilieu en gezondheid van houtstokers
14.40 – 14.55 Piet Jacobs, TNO Fijnstof bronnen in en rondom woningen
14.55 – 15.15 Frans Duijm, Fijnstof metingen bij woningen met klachten over houtrook GGD Groningen

15.15 – 15.40 Pauze

15.40 – 15.55 Rianne Dröge, TNO Emissieregistratie houtkachels
15.55 – 16.10 Vincent Vons, VFA Elektrostatische filtering
16.10 – 16.25 Michiel Franssens, Oplossingen: stookgedrag, stookscan
16.25 – 16.30 Miriam Gerlofs, RIVM Toelichting platform houtrook
16.30 – 17.15 Lisje Schellen, ISIAQ.nl Paneldiscussie

17.15 – 18.30 Borrel

Klimaatadaptatie binnen de gemeente
Het veranderende klimaat stelt gemeenten voor grote opgaven: hevige neerslag met kans op wateroverlast, meer hete dagen en langere perioden van droogte met gevolgen voor de economie, gezondheid en de kwaliteit van de leefomgeving. Gemeenten bereiden zich hierop voor met onder meer het terugdringen van verharding, het creëren van ruimte voor waterberging en de aanleg van groenblauwe structuren. Veel maatregelen voor klimaatadaptatie lenen zich uitstekend voor een combinatie met (stedelijke) natuur.

Aanknopingspunten voor gemeenten
Op 14 juni kunt u als gemeente in één middag een actueel overzicht krijgen van praktische aanknopingspunten om op een groene manier de klimaatproblematiek aan te pakken. Er worden pitches gehouden over kansen, hulpmiddelen en financieringsmogelijkheden voor gemeenten en er is een informatie markt met diverse inhoudelijke partijen. Zo wordt gepresenteerd hoe in Sint Michelsgestel duurzaam met water wordt omgegaan en het riool wordt ontlast door regenwater los te koppelen van het riool. En vanuit de gemeente Cuijk wordt de klimaatkansenkaart en de ‘tuinvergroeningsaktie' gepresenteerd.

De Atlassen presenteren…
De Atlas Natuurlijk Kapitaal (ANK) en de Atlas Leefomgeving (ALO) bieden u gerichte informatie met kaarten en praktijkvoorbeelden op gebied van ecosysteemdiensten en de leefomgeving. Ook kunt u alvast een kijkje nemen in de nieuwe Nationale Energie Atlas (NEA), die binnenkort gelanceerd wordt. Daarnaast kunt u bij onze stand ervaren hoe u eenvoudig een samenwerking met andere partijen aangaat in onze digitale samenwerkingsruimte (Social Office). We heten u van harte welkom bij onze stand en tijdens onze pitch.

Waar & wanneer:
Dinsdag 14 juni 2016 van 13.30 – 16.30 uur
De Gruyterfabriek, ‘s Hertogenbosch.
Aanmelden en meer informatie: info@bureauzet.nl

Wat is de HAS award? 
Op 16 juni vindt de 4^e editie van de HAS awards plaats bij de HAS Hogeschool in Den Bosch. Er zijn drie categorieën: Jong talent, Duurzame samenwerking en Beroepsopdracht. In de categorie Jong talent zijn drie studenten genomineerd die eruit springen wat betreft visie, eigen stijl en innovatiezin. In de categorie Beroepsopdracht worden bedrijven in het zonnetje gezet die innovatieve en duurzame beroepsopdrachten aanbieden voor afstudeerstages. Ten slotte is het RIVM genomineerd in de categorie duurzame samenwerking, met het oog op de binding tussen onderwijs en praktijk.

Samenwerking HAS Hogeschool en RIVM.
De samenwerking met HAS Hogeschool kwam enkele jaren terug tot stand via de Provincie Noord-Brabant. Momenteel loopt er een onderzoeksproject met betrekking tot datavisualisatie en werken studenten met de Atlas Leefomgeving en de Atlas Natuurlijk Kapitaal. Studenten vormen een mooie gebruikersgroep die functionaliteiten testen en inzicht geven in de behoeften van burgers. Momenteel is de rol van studenten vooral groot binnen de Atlas Leefomgeving. "Studenten zijn heel praktisch en werken meestal snel. Het RIVM en de HAS vullen elkaar mooi aan.", aldus Brigit Staatsen van het RIVM.

Intentieverklaring
Op 31 maart tekenden een aantal partijen een intentieverklaring om in de toekomst duurzaam te gaan samenwerken binnen het thema milieu & gezondheid: Het RIVM, de Provincie Noord-Brabant, HAS Hogeschool, Avans Hogeschool en FontysHogescholen. "We willen de webatlassen gezamenlijk verder ontwikkelen, testen en verbeteren. We richten ons daarbij op de techniek: bijvoorbeeld het bouwen van een app, maar ook op de inhoud: hoe kan de data ingezet kan worden in het onderwijs."

Stem op je favoriet! 
Tot 16 juni kun je stemmen op je favoriet binnen elke categorie en mee bepalen wie de felbegeerde HAS award wint. Help ons de samenwerking nog verder uit te bouwen door te stemmen op het RIVM!

Op de werkconferentie van 31 maart was het achterland van de Atlas Leefomgeving aanwezig om eerste ideeën aan te dragen. Vandaag komen de developers in Amsterdam bij elkaar om de aftrap te geven aan het traject van ontwikkelen.  Deze creatievelingen gaan de komende maanden aan de slag met de vijf aangedragen thema's die de basis vormen voor de app-competitie; geluid, ruimte, wonen, agrarische gebieden en energie. Het doel is om innovatieve mobiele applicaties te verkrijgen. Wat kunnen we bijvoorbeeld met data over lucht en grond verontreiniging?

Downloaden van data
De datasets die gebruikt gaan worden voor nieuwe en spannende apps komen niet alleen van de Atlas leefomgeving, maar ook van onze zustersite; Atlas Natuurlijk Kapitaal en van de Provincie Zuid-Holland. En daar waar interessante data op het gebied van duurzaamheid op andere plekken staat, kan ook die worden meegenomen. Om de data gemakkelijker toegankelijk te maken voor de app-ontwikkelaars, zorgt de organisatie ervoor dat een aantal ‘toffe datasets' nu al op een andere manier wordt ontsloten via een tijdelijk platform. Het gemakkelijk kunnen downloaden van informatie direct uit de Atlas is tevens een wens van het hele team van de Atlas Leefomgeving. Met een beetje geluk zal later dit jaar die downloadmogelijkheid in de Atlas komen.

Atlas en open-data-beweging lopen gelijk op
Corline van Es ziet een parallel tussen hetgeen er bij de Atlas zoal speelt en wat er in de wereld van de open-data aan beweging is. "We richten ons meer en meer op kwaliteit. Welke informatie is zinvol, leuk en van maatschappelijk belang?" Dát zijn vragen die beantwoord zullen worden door de ontwikkelaars die meedoen aan deze tweede app-competitie van Hacking for Sustainability.

Samen
De feestelijke ‘launch' van deze wedstrijd bestaat deels al uit pitches van ideeën. Verder zijn er presentaties van de Atlas leefomgeving, Provincie Zuid-Holland en Simeon Nedkov over de data en uitdagingen van de competitie. Corline: "We moeten aansluiten bij de kansen die er liggen en vooral samen aan de slag. Wij kunnen de mensen bij elkaar brengen en zullen ze ook bij elkaar blijven brengen. " Het zal een interessante dag worden vanmiddag. Corline heeft er uiteraard veel zin in: "Vanaf nu gaat de community rollen!"

Lees hier meer over hacking for sustainability

Ontwikkeling
Oude kleren aan en hop naar buiten. Wie is er niet opgegroeid met uren buiten struinen met vriendjes en vriendinnetjes? Voetballen, over slootjes springen en doen alsof je kunt vliegen terwijl je zo hoog mogelijk probeert te schommelen. Buitenspelen is volgens Jantje Beton onmisbaar voor de ontwikkeling van kinderen. Een scala aan ontwikkelpunten worden gekoppeld aan buitenspelen. Denk hierbij aan sociale vaardigheden opdoen, leerprestaties bevorderen, maar ook vriendschappen sluiten en motorische vaardigheden stimuleren.

Basis voor de toekomst
Door veel  buiten te spelen als kind wordt een goede basis gelegd voor een gezond leven als volwassene. Steeds minder kinderen spelen buiten en daarnaast speelt overgewicht al bij 15% van de kinderen een rol. Door bewegen is overgewicht tegen te gaan. Daarom is spelenderwijs bewegen heel belangrijk voor kinderen. In de buurt moeten natuurlijk wel mogelijkheden zijn om te kunnen bewegen.

Informatie & Kaarten
In de Atlas Leefomgeving zijn twee kaarten beschikbaar waarmee kan worden afgeleid waar in Nederland je goed kan buitenspelen. De kaart gebruik speelruimte toont met hoeveel kinderen de beschikbare speelruimte moeten worden gedeeld. De kaart openbaar groen bij woningen toont hoeveel groen er in de buurt is om in te spelen.

Naast de kaarten in de Atlas Leefomgeving is in de Atlas Natuurlijk Kapitaal het recreatieaanbod voor fietsen en voor wandelen in een groene omgeving beschikbaar. Beide kaarten geven aan waar mooie recreatieplaatsen zijn waar je zowel als kind als volwassene lekker buiten kan spelen.

Meer informatie?
Op de Atlas Leefomgeving is onder het thema Groen > Speelruimte meer informatie te vinden over wat buitenspelen betekent voor de gezondheid. Hier is ook meer informatie te vinden over het beleid op het gebied van speelruimtes en wat men zelf kan doen om meer speelruimtes te creëren in de wijk. Op de Atlas Natuurlijk Kapitaal is onder het thema Groene recreatie meer informatie te vinden over groene ruimtes in de (stedelijke) omgeving. Hier is ook meer informatie te vinden over het duurzame belang van groene recreatie en praktijkvoorbeelden.

Soms hoor je iemand een bijzonder argument gebruiken om niet die paar kilometer naar het werk te fietsen: "Ik moet dan teveel vieze lucht inademen, het is voor mij gezonder om met de auto te gaan." Op die stelling is echter wel wat af te dingen. Een persoon die nooit fietst, wordt naar verwachting namelijk eerder ziek dan de persoon die dagelijks op 50 meter afstand van een snelweg fietst. Dit heeft te maken met de positieve invloed van lichaamsbeweging op de algemene gezondheidstoestand van het lichaam.

Kijken naar kaarten en apps
De fiets is nog steeds een populair vervoermiddel in Nederland. Steeds meer snelfietsroutes worden in gebruik genomen en op een zonnige zondag kun je half Nederland op de fiets door de natuur zien trekken.  Het aantal apps voor fietsers groeit ondertussen gestaag. Je kunt hele leuke applicaties vinden op de site van Nederland Fietsland. Kijk ook eens op de app die is ontwikkeld door gebruik te maken van de Atlas Natuurlijk Kapitaal. Wie thuis wat dieper wil rond dwalen kan ook op onze Atlas Leefomgeving terecht. Als zijnde website met allerlei informatie over ruimtelijke ontwikkelingen in relatie tot gezondheid, hebben we uiteraard ook kaarten die interessant zijn voor berijders van tweewielers;  de Landelijke Fietsroutes en het Fietsknooppuntennetwerk. Bij beide kaarten geldt dat je ver kunt inzoomen en precies kunt zien waar de fietspaden je brengen.

Kijken naar luchtkwaliteit
Natuurlijk fietsen we allemaal liever in superschone berglucht zonder een spoortje van vervuiling. Dat is wat te hoog gegrepen voor Nederland. Wel valt vrij snel te zien op welke plekken en in welke regio's de luchtvervuiling steviger is dan elders. Kijk bijvoorbeeld naar de roetkaart in de Atlas. Het gemiddelde jaarlijkse roetgehalte van 2015 komt eind dit jaar beschikbaar, de jaargemiddelden van 2014 zijn wel in te kijken. Je hoeft niet heel goed te kunnen analyseren om al vrij snel te zien waar je het beste kunt gaan fietsen als het gaat om gezonde lucht; in het noorden en Zeeland.

Molens zijn de basis voor onze droge voeten. Zonder molens zou een groot gedeelte van Nederland onder water staan. Daarnaast hebben molens een productionele functie, om bijvoorbeeld graan te malen. Dit laatste is echter ingehaald door de technologie en daarom zijn de werkende molens vooral nog in gebruik om water weg te pompen. Momenteel telt Nederland zo'n 1200 molens. De molens in Kinderdijk zijn van die 1200 molens de drukstbezochte door toeristen.

Kastelen zijn door het hele land te vinden. Van oude kastelen uit de 13e en 14e eeuw waar echte ridders de grond verdedigden (Muiderslot, Kasteel Hoensbroek te Heerlen) tot jonge kastelen uit de 19e eeuw waar rijke stedelingen in het weekend vertoefden (Kasteel Groeneveld te Baarn). Aankomende maandag kan volgens het thema ‘Proef het verleden' diverse kastelen en buitenplaatsen worden bezocht.

Cultureel erfgoed in de Atlas

De Atlas Leefomgeving zet het Nederlands cultureel erfgoed op de kaart. Molens en kastelen zijn Rijksmonumenten. Op de Atlas kunt u inzoomen op uw stad en kijken of er bij u in de buurt molens, kastelen of andere Rijksmonumenten zijn. Waar gaat u dit weekend naar toe?

Voor meer informatie kunt u terecht op de website van de Nationale Molendag en de Dag van het Kasteel:

De Dag van het Kasteel

Nationale Molendag

Dat de luchtkwaliteit altijd beter kan, is duidelijk. Veel mensen ondervinden hinder of gezondheidsproblemen door de aanwezigheid van allerlei verontreinigende dampen en stoffen van fabrieken, verkeer en landbouw. Er zijn groepen in de samenleving die extra kwetsbaar zijn voor luchtvervuiling, zoals astmapatiënten. Twee derde van de mensen met astma zegt (meer) last te krijgen van gezondheidsklachten tijdens dagen waarop er veel vuile stoffen in de lucht hangen. Als je weet dat er in Nederland ruim een half miljoen mensen zijn met deze longziekte, wordt gelijk duidelijk dat velen onder ons direct getroffen worden door fijnstof, stikstofdioxide of ozon.

Astmatische reacties
Iedere eerste dinsdag van mei is het Wereld Astma Dag. Er is dan extra aandacht voor verbetering van astmazorg en astmavoorlichting. Er zijn diverse soorten astma, zoals allergisch astma, niet-allergisch astma en inspanningsastma. In alle gevallen is het een ontsteking van de longen die een veelheid aan klachten veroorzaakt. Er zijn diverse prikkels die ertoe kunnen leiden dat iemand benauwd wordt of gaat hoesten. Bij de een zijn het bepaalde pollen, bij de ander sigarettenrook of koude lucht. Op veel stoffen zijn astmatische reacties mogelijk, met meestal als gevolg dat er veel minder lucht in- of uitgeademd kan worden dan anders.

Luchtvervuiling en astma
Luchtvervuiling kan niet alleen astma veroorzaken, mensen met astma zijn ook veel gevoeliger voor luchtvervuiling. Zij hebben extra behoefte aan frisse lucht. Soms wordt er ook echt ‘gekuurd' in een schoon berggebied, bijvoorbeeld het Zwitserse Davos. Die mogelijkheid heeft natuurlijk niet iedereen, bovendien is de werking ervan tijdelijk. Het liefst heb je in je eigen leefomgeving schone en frisse lucht. In onze maatschappij is die niet altijd even gemakkelijk te vinden. Veel regio's hebben een hoge verkeersdruk, er zijn diverse intensieve landbouwgebieden en ook de industrie stoot op een aantal plekken een flinke dosis ‘prikkelende stoffen' uit.

Luchtkwaliteit van uur tot uur
In de Atlas is er veel aandacht voor luchtkwaliteit. Logisch. Het is een heel belangrijk aspect van onze leefomgeving. Zonder gezonde lucht ben je nergens. We bieden uurlijkse kaarten aan betreffende de concentratie fijnstof (PM10), ozon en stikstofdioxide. Dit zijn kaarten waarin het gaat om de gemiddelde concentratie van de betreffende stof gedurende het afgelopen uur. Er wordt ook uurlijks 1 getal/kleur gegeven aan de luchtkwaliteit, in de vorm van een luchtkwaliteitsindex (LKI). Deze LKI-waarde is ook te zien. De weergave bestaat bij elk element uit duidelijke kleuren, zodat vrijwel onmiddellijk duidelijk is wat het ‘stempel' is dat de lucht krijgt. Zo staat blauw voor goed, geel voor matig en oranje voor onvoldoende. Bij de aanwezigheid van een gele kleur wordt mensen met longklachten aangeraden om lichamelijke inspanning te verminderen. Alle kaarten komen voort uit berekeningen, waarbij onder andere weersomstandigheden en verkeersintensiteit meetellen. Bij alle kaarten is er een zogeheten bijsluiter te vinden. Die bijsluiter geeft nadere uitleg over wat je precies ziet, wat de gezondheidseffecten zijn en bevat links om verder te lezen.

Jaarlijkse gemiddelden
Om van een bepaalde plek een goed beeld te krijgen van de gemiddelde luchtkwaliteit zijn er jaarkaarten in de Atlas te vinden. Zowel over 2013 als over 2014 zijn deze kaarten er voor de volgende elementen: fijnstof (PM10), fijnstof (PM 2,5), roet (een onderdeel van fijnstof, restproduct van een onvolledige verbranding van koolstofhoudende brandstoffen) en stikstofdioxide. Je kunt dan ook twee jaren naast elkaar zetten om een vergelijking van je eigen provincie of stadsdeel te maken. Is de luchtkwaliteit verbeterd of verslechterd? Veel vuildeeltjes komen vanaf de verkeersaders, dat is vooral goed te zien op de stikstofdioxidekaart. Bij fijnstof speelt ook de landbouw in delen van Brabant een aanzienlijke rol. In alle gevallen wordt duidelijk wat we ook al weten; daar waar de menselijke activiteiten gering zijn, daar is de lucht het minst vervuild. Enfin, wie schone lucht wil inademen kan dat het beste doen in de noordelijkste delen van het land en het westen van Zeeland.

Nieuwe kaarten
We proberen de Atlas altijd te vernieuwen en te verbeteren. Op de rol voor januari 2017 staan in ieder geval de nieuwste jaargemiddelde kaarten van fijnstof, roet en stikstofdioxide. Momenteel wordt er nog gerekend over het gepasseerde jaar 2015 en in januari 2017 moet alles rond zijn om deze kaarten in de Atlas te plaatsen. Rest ons nog een ieder te wijzen op de achtergrondpagina's over luchtkwaliteit. Deze staan bol van informatie over gezondheid, beleid en wetgeving. Je vindt daar bijvoorbeeld ook alles over geurhinder. Ook dat is een belangrijk aspect als we het hebben over de beoordeling van onze leefomgeving.

Bronnen:
Longfonds.nl
Zorgwijzer.nl
NIVEL factsheet

Voor de derde keer op rij wordt in Nederland de Romeinenweek gehouden. Tijdens de meivakantie zijn er overal activiteiten die te maken hebben met de Romeinse geschiedenis in ons land. Geweldig om erop uit te gaan. Maar tijdens een kille regenachtige dag kun je ook even surfen naar onze digitale kaarten over het verleden.
 

Romeinenweek

Wie het over de Romeinen heeft, komt al snel uit bij de Romeinse Limes. Dit is de benaming voor de grens van het toenmalige Romeinse Rijk. Die grens liep van de Noordzee langs de Rijn en Donau naar de Zwarte Zee. Ook in ons land is de Limes dus te vinden. In een zone van Katwijk, via Alphen aan de Rijn en Utrecht tot over de omgeving van Arnhem-Nijmegen liggen vele resten van oude wegen, forten, wachttorens en nederzettingen. Ten zuiden van de Limes bevinden zich nog veel meer Romeinse bouwwerken, bijvoorbeeld de oude Romeinse brug in Maastricht of de Romeinse villa's in Kerkrade.
 

Atlas en de historie

De Atlas Leefomgeving gaat over onze woonplek, de plekken waar we werken, recreëren en ons veilig en vrij voelen. Veelal betreft het gezondheidsthema's als luchtkwaliteit, geluidhinder en de aanwezigheid van groen. Maar ook datgene wat ons omringt aan cultuur draagt bij aan hoe we ons voelen en hoe we onze omgeving beleven. Daarom hebben we in de Atlas informatie en kaarten opgenomen over werelderfgoed, monumenten, stads- en dorpsgezichten en archeologie. Allemaal vertellen ze een stuk van het verhaal over de geschiedenis van ons land. Het ontdekken van elementen van vroeger tijden geeft namelijk zicht op de historie van de eigen omgeving en draagt bij aan de eigen identiteit. En mogelijk tot een stukje mentaal welbevinden.

Atlas en de Romeinen

We hebben (nog) geen kaart van alle Romeinse bouwwerken in onze Atlas staan. Wel zijn er afgeleide kaarten. Een interessante om te bekijken is die van Archeologische Monumenten. In paarstinten wordt daarop aangegeven wat de archeologische waarde is. Het donkerste paars staat op plekken waar de waarde zeer hoog is en er ook wettelijke bescherming is. Bijvoorbeeld aan de oostzijde van Nijmegen; het Kops Plateau. Daar zijn resten van menselijke activiteiten gevonden die 4000 jaar teruggaan in de tijd. Door opgravingen is tevens gebleken dat er een belangrijke Romeinse commandopost was gevestigd. Of ga op de kaart eens naar de Passewaaij bij Tiel. Ook daar het hoogste wettelijke beschermingsniveau door de aanwezigheid van sporen uit o.a. de Romeinse tijd.

Allerlei archeologische vondsten, maar dan puur vanuit de Romeinse tijd, spelen ook een rol bij een aantal activiteiten in de Romeinenweek. Bekijk hier wat er allemaal wordt georganiseerd, er is veel te doen!

De Romeinenweek is een initiatief van RomeinenNU en de Stichting Romeinse Limes Nederland

Naar de kaart Rijksmonumenten
Naar de kaart Stads- en dorpsgezichten

Deze cursus vond vorige week plaats. Er was een divers publiek aanwezig, waaronder medewerkers van gemeenten, omgevingsdiensten en het Rijksvastgoedbedrijf. Allemaal mensen die voor hun werk toezicht moeten houden op natte koeltorens. Cursusleider Jan Rullens, van Kenniscentrum InfoMil, leidde iedereen door de dag en de vele informatie heen. Cindy Vros presenteerde de meldingentool die sinds 31maart in de Atlas Leefomgeving zit en bedoeld is om het aantal natte koeltorens in kaart te brengen. Cindy: "Je merkt dat gemeenten ermee bezig zijn. Er staan inmiddels 203 natte koeltorens gemeld op de kaart. Er zijn ook nog ongeveer 160 meldingen gedaan die momenteel wachten op goedkeuring. Je ziet de teller oplopen, dat is mooi."

De natte koeltoren

Slechts een beperkt aantal mensen weet wat een natte koeltoren is. Vandaar even een korte toelichting. Natte koeltorens zijn installaties die gebruikt worden voor proceskoeling of voor interne klimaatbeheersing. Het gaat om het afvoeren van overtollige warmte door middel van het vernevelen van water in een open constructie. Bij onvoldoende onderhoud en beheer kunnen deze installaties leiden tot de verspreiding van legionellabacteriën.

Naar schatting zijn er zo'n 4000 natte koeltorens in Nederland, maar van slechts een zeer beperkt aantal is de locatie bekend. Om als samenleving meer inzicht te krijgen in de precieze plekken van die installaties kan iedereen sinds kort een melding doen van de (mogelijke) aanwezigheid van een natte koeltoren. Je maakt hiervoor een account aan op de website en geeft via de kaart de locatie op. Het bevoegd gezag krijgt deze melding binnen en kan deze goed- of afkeuren (afkeuren als het niet blijkt te gaan om een natte koeltoren).

De onderkant van de natte koeltoren

Op het dak staat het zichtbare deel van de installatie, de uitlaat, binnen in het gebouw de ‘onzichtbare' waterbehandelingsinstallatie. De beheerder van een koeltoren draagt zorg voor het juiste onderhoud van de installatie. "Je moet weten hoe iets goed beheerd wordt om er toezicht op te houden," zo zegt Jan. Vandaar dat de deelnemers een uitgebreide blik wierpen op het waterbeheersysteem van de koeltoren op het Beatrixtheater. Jan Rullens oogde uitermate tevreden over deze opstelling. "Er is hier een beheerplan, een logboek en de biociden staan in een lekbak. Keurig! Zo zou ik het graag overal willen zien."

De biociden zijn nodig om te voorkomen dat het water leven in zich krijgt. Want ‘biologie' in het water is voeding voor bacteriën en daarmee neemt de kans op legionella toe. Overigens blijkt het lang niet altijd duidelijk te zijn wie precies de beheerder van een natte koeltoren is. Niet zelden loopt een toezichthouder er tegenaan dat de huurders van een pand eerst moeten uitzoeken wie er eigenlijk verantwoordelijk is voor de natte koeltorens.

Wanneer gedijt legionella?

Jan Rullens sprenkelt door de dag heen vele interessante weetjes over legionella rond. Zo meldden we hier al dat het een bacterie is. Een bacterie die algemeen aanwezig is in zoetwater. Zodra de temperatuur van het water boven de 20 graden komt, gaat legionella geleidelijk groeien. De bacterie komt voluit tot ontwikkeling in rustig of stilstaand water van zo'n 40 graden. Vandaar ook dat er een aantal momenten is dat er extra opgelet dient te worden: als de installatie na enige tijd uit te hebben gestaan, weer aangezet wordt en als de watertemperatuur erg hoog oploopt. Dat doet gelijk denken aan die andere situaties waarin er –bij slecht beheer althans- kans is op de ontwikkeling van legionella: douches, fonteinen, zwembaden en indoor waterpartijen (bijvoorbeeld in winkels).

Buiten op de natte koeltoren

Tijd om naar buiten te gaan. "Wat een geweldig uitzicht hadden we daar," aldus Cindy. En daar was iedereen het mee eens. Alhoewel een toezichthouder uit Limburg verzuchtte: "In Venlo hebben ze helaas niet van die hoge gebouwen." Vervolgens werden de mondkapjes opgedaan en de toren beklommen. De kapjes dienen ter bescherming tegen de damp.

Aangezien we geleidelijk richting de zomer gaan, zullen steeds meer natte koeltorens in werking treden. Vooral in het voor- en najaar zijn de dampen goed te zien, omdat de omgevingslucht vaak relatief koel is. De damp condenseert dan en toont een ‘wolkje'. In de loop van de zomer is het dikwijls te warm om een dergelijke walm uit de toren te kunnen zien. Er komt dan dus wel degelijk vocht uit de torens, maar dat is vaak alleen in de onzichtbare gasvorm.

We gaan ervan uit dat de komende maanden steeds meer natte koeltorens in onze Atlas verschijnen. Nieuwsgierig hoe dat in uw omgeving zit? Kijk dan op de kaart

Naar de kaarten
Naar achtergrondinformatie

Gedeputeerde Johan van den Hout verrichtte deze handeling met volle overtuiging. Met deze kaarten wordt uiting gegeven aan het verlangen om gezondheid specifieke aandacht te geven in het provinciale beleid. Op de kaarten is door middel van kleuren in één oogopslag te zien waar de gezonde en minder gezonde regio's te vinden zijn. Iedere Nederlander kan ze bekijken, in onze Atlas.

Doel van de provincie
"We willen de vertaling maken van gegevens die burgers weinig zeggen, naar gegevens die wat betekenen voor mensen," aldus Johan van den hout. Een gelijk informatieveld is voor alle partijen belangrijk, als het gaat om inrichting en verandering van de leefomgeving. Van den Hout: "Wij nemen onze verantwoordelijkheid om inwoners te informeren. We proberen zelfs een tandje verder gaan dan het landelijke beleid. Mondige burgers, dat is belangrijk."

Wat zien we op de gezondheidskaarten?
Op de kaarten worden GES-scores getoond, de Gezondheids Effect Scores. Dit is een middel (methode) waarmee inzicht wordt verkregen in de verschillende factoren die van invloed kunnen zijn op de gezondheid van bewoners.  Meer informatie over de achtergrond van de GES-scores zijn te vinden op onze Meerweten-pagina.

De GES-scores geven door middel van een kleur aan wat de gezondheidskwaliteit van het milieu door een bepaalde oorzaak/factor (of meerdere factoren) is. Deze kleuren lopen van groen naar rood, dat betekent van zeer goed naar zeer onvoldoende. Van allerlei factoren kunnen dergelijke kaarten worden gemaakt en het doel is om op die eenduidige manier de gezondheidsbelangen mee te laten wegen in besluitvormingsprocessen.

Welke gezondheidskaarten zijn er?
De provincie Brabant heeft tien gezondheidskaarten in de Atlas Leefomgeving geplaatst. Dit zijn de kaarten over:

• geluid van industrie
• geluid van provinciale wegen,
• geluid van rijkswegen
• geluid van spoorwegen
• geluid vliegverkeer (vergund)
• geur van de industrie
• geurhinder veehouderijen
• luchtkwaliteit fijnstof (PM10)
• luchtkwaliteit fijnstof (PM2,5)
• luchtkwaliteit stikstofdioxide.

Let op, de kaarten hebben een paar seconden nodig om in te laden.

Op naar meer provincies
Brabant was niet de eerste provincie die een GES-kaart in de Atlas plaatste. Utrecht ging voor, al was dat met 1 (gecombineerde) kaart. Uiteraard zou het fantastisch zijn als meerdere provincies volgen. Dan zouden meer en meer inwoners kunnen zien wat de gezondheidseffecten van bijvoorbeeld luchtkwaliteit en geluidhinder in hun omgeving zijn.

Hoogtepunten waren de openstelling van de 'natte koeltoren'-kaart en de gezondheidskaarten van de provincie Noord-Brabant. In het begin wist niet iedereen wat daar precies mee beoogd werd. Dat veranderde snel. De gedeputeerde van Noord-Brabant, Johan van den Hout, hield een duidelijk pleidooi voor gezondheidsinformatie op kaart. "We willen de vertaalslag maken van gegevens die weinig zeggend zijn voor burgers, naar informatie die een betekenis heeft. Dat is een typische taak voor de provincie. Bovendien willen we gezondheid aandacht geven in ons beleid. Het mooie is dat je met dit soort informatie als burger behoorlijk weerbaar bent tegen plannen van de overheid. Overheden en burger kunnen eerlijker in gesprek."

Natte koeltorens, unieke tool
Ook directeur Milieu en Veiligheid van het RIVM, Els van Schie, gaf aan dat het op juiste wijze delen van kennis een prachtig doel is. Al is het volgens haar nog wel -"lastig om de juiste conclusies te trekken over de echte gezondheidseffecten. Dat is nog niet zo gemakkelijk-." Els meldde verder: "Deze informatie komt ook werkelijk bij inwoners terecht. Het is een heel goed instrument om met elkaar in gesprek te gaan. Voor mij is het van belang dat het gebruikt wordt en dat je één taal gaat spreken."

Vervolgens opende Peter Torbijn, IenM-directeur Veiligheid en Risico's, de 'natte koeltoren'-kaart. Natte koeltorens zijn installaties die gebruikt worden voor het afvoeren van warmte uit productieprocessen en gebouwen. Bij onvoldoende onderhoud en beheer, kúnnen deze een verspreidingsbron van legionellabactieriën worden. Torbijn: "Het is goed dat ook dit aspect van de leefomgeving heftig op kaart komt te staan." Iedereen kan vanaf nu een (mogelijke) natte koeltoren melden via de Atlas. Het bevoegd gezag zal deze vervolgens al dan niet valideren.

Samenwerken
Het podium raakte geleidelijk voller. Een aantal hogescholen gaf acte de présence: Fontys, de HAS, en Avans. InHolland hoort ook zeker in dit rijtje, maar kon helaas niet aanwezig zijn. Het enthousiasme, dat toch al hoogtij vierde, nam verder toe. Er zitten veel kansen voor samenwerking, "de generatie van de ‘digital natives', is hier." Om de intentie voor meer gezamenlijkheid te bekrachtigen, werd door alle hoofdpersonen tegelijk de rode knop nogmaals beroerd.

We gaan door
Het officiële gedeelte werd gevolgd door workshops en presentaties. Medewerkers van omgevingsdiensten, GGD's, gemeenten, provincies en andere organisaties gingen met elkaar in gesprek. Men wisselde kennis uit over klimaatverandering (o.a. het Zika virus), over hoe men kan aanhaken bij de Atlas, over de Atlas Natuurlijk Kapitaal, de Energieatlas, veehouderij en gezondheid en nog veel meer. Er werd ook gebrainstormd over de aanstaande appcompetitie van Hacking for Sustainability. En er werden, uiteraard, Bossche bollen gegeten. Iedereen bedankt voor het meedoen en óp naar een nog betere Atlas Leefomgeving!

Alice Korsch, panellid van de Young Professionals Brabant, bezocht deze werkconferentie namens BrabantAdvies en maakte een videoverslag van deze dag.

Wie geregeld de Atlas Leefomgeving raadpleegt, heeft mogelijk bemerkt dat we sinds halverwege januari een nieuwe lichtkaart in de Atlas hebben staan. Het gaat om de kaart ‘Lichtemissie 2015'. Je zou het misschien niet zeggen, maar dát we die kaart hebben is best bijzonder. Normaliter is het zo dat wij ervoor zorgen dat alleen openbare data op onze site wordt opgenomen, met uitleg. Maar ditmaal was er geen kaart beschikbaar. Terwijl we popelden om nieuwe data van de NOAA in de Atlas te plaatsen.

Oorsprong thema licht

Een paar jaar geleden, in 2014, was er binnen het RIVM enige tijd veel aandacht voor het thema lichthinder. Van die tijd dateert dan ook het meeste kaartmateriaal. Hemelhelderheidskaarten, lichtemissiekaarten en gedetailleerde foto's van Nederland vanuit het ISS werden in de Atlas gezet. Dat het thema leefde, bleek wel uit de vele bezoekers van het symposium Nachtelijke verlichting dat ter afsluiting van het jaar werd georganiseerd. Tegelijkertijd was dat ook het moment dat de informatietoevoer naar onze kaartviewer opdroogde…

Op naar de NOAA site

Toch wilden we graag de nieuwste informatie met onze bezoekers delen. Die informatie was in grote en bijna onhandelbare stukken aanwezig bij de National Oceanic and Atmospheric Administration, de NOAA. Die overheidsorganisatie maakt onder andere een heleboel satellietbeelden openbaar en ook lichtuitstootinformatie. Onze collega Harm van Wijnen is ervoor gaan zitten en heeft per maand uitsneden gemaakt van Nederland. Vervolgens heeft hij die kaarten weer op de juiste wijze samengevoegd en zodoende hebben wij onze eigen lichtemissiekaart van 2015 gekregen.

Natuurbeleid

Daar waar het vroeger zo was dat verlichting als positief, veilig en gezond werd beschouwd, is het tegenwoordig vaker dat duisternis juist als positief, noodzaak en zelfs oerkwaliteit wordt gezien. De verstorende werking van kunstlicht op flora en fauna komt steeds duidelijker boven water en daardoor zijn gemeenten en provincies in hun beleid op een andere manier met verlichting en lichthinder bezig. Men probeert bijvoorbeeld weggedeelten lichtarmer te maken of een andere kleur licht in de lantaarnpalen toe te passen. Er zijn geen wettelijke regels, maar er bestaan voor de lagere overheden vele middelen om het aspect lichtvervuiling mee te nemen in allerlei structuurvisies en omgevingsplannen.

We zien

Op de kaart valt direct op waar de meeste uitstoot van licht plaats vindt. De Randstad is oranje tot rood en alle afzonderlijke Nederlandse steden zijn duidelijk zichtbaar. Het industriegebied bij IJmuiden is een blikvanger, net zoals de Maasvlakte bij Rotterdam en de hele omgeving van Schiphol en Amsterdam. Daarentegen zijn de Wadden een oase van duisternis, net zoals delen van Friesland, Groningen en Drenthe. In Brabant en Limburg lijkt een donkere nacht met zicht op de melkweg uitgesloten, op de Veluwe en in de Achterhoek en delen van Overijssel moet die melkweg onder gunstige omstandigheden wel te zien zijn. De intentie is om ook de komende jaren een lichtemissiekaart te maken. Als het gezamenlijke beleid erop is gericht om de hoeveelheid lichtvervuiling terug te dringen, moet dat op een gegeven moment ook zichtbaar worden in de kaarten. We gaan het zien!

Atlas in de toekomst

Het is een mes dat aan twee kanten snijdt; we informeren en worden geïnformeerd. Een belangrijk aspect van deze dag zijn de workshops die al bijna alle onderwerpen van de Atlas bestrijken. We kijken naar wat de Atlas nu al kan, maar ook wat deze site in de toekomst zou moeten kunnen. Dat kijken doen we samen met gemeenten, provincies, Rijkswaterstaat, RIVM, een aantal hogescholen, medewerkers van het Ministerie van IenM en het bedrijfsleven. Om dat te ontdekken, is veel interactie nodig. We gaan die gesprekken dan ook graag aan. Zo kunt u zich o.a. opgeven voor een workshop over de Gezonde stad over het nieuwe digitale stelsel rond de Omgevingswet en over onze 'zustersites' Atlas Natuurlijk Kapitaal en de in ontwikkeling zijnde Nationale Energieatlas. De hogescholen laten ondertussen zien hoe ze de atlassen momenteel al gebruiken binnen de studieprogramma's.

Feestje

Natuurlijk wordt het geheel opgeluisterd door een aantal feestelijke momenten. Zo worden er nieuwe gezondheidskaarten van de provincie Brabant onthuld. Het gaat om zogeheten GES-kaarten. Deze afkorting staat voor Gezondheids Effect Screening. Door middel van eenduidig kleurgebruik wordt daarmee inzicht verkregen in de diverse factoren die van invloed kunnen zijn op de gezondheid van bewoners (onder andere luchtkwaliteit en geluid). De officiële druk op de knop zal in gezamenlijkheid worden gedaan door Els van Schie, directeur Milieu en Veiligheid bij het RIVM, en Johan van den Hout, gedeputeerde natuur en milieu van de provincie Noord-Brabant.

Nog meer nieuw

De dag belooft op meerdere fronten innovatief te zijn. Zo zal het Ministerie van Infrastructuur en Milieu de natte-koeltorenkaart lanceren. Op die kaart worden de geregistreerde koelinstallaties aangegeven die op heel wat daken van bedrijven staan. In slecht beheerde natte koeltorens kunnen legionellabacteriën groeien. Via verspreiding door de wind kan dat tot op grote afstand Legionellose ofwel Veteranenziekte kunnen veroorzaken. Natte koeltorens zijn vaak niet bekend. Genoeg reden om ze in de Atlas Leefomgeving op te nemen. In de workshop "Ga je mee dwalen door de Atlas? Wij weten de weg" geven we alle informatie en kunt u zelf aan de slag!

Aanmelden

In principe is iedereen welkom. U kunt een (toekomstige) gebruiker zijn van de Atlas vanuit het bedrijfsleven, overheid of opleiding. Misschien heeft uw organisatie wel interesse om kaartmateriaal aan te gaan leveren? De werkconferentie is dit jaar bij uitstek ook toegankelijk voor professionals die willen verkennen of de Atlas Leefomgeving een geschikt instrument is bij de eigen werkzaamheden. Vergunningverleners, handhavers, planologen en stedenbouwkundigen zijn op 31 maart dan ook van harte welkom. Lees hier het hele programma of ga direct naar het inschrijfformulier.