Fijnstof

Wat is fijnstof en waar komt het vandaan?

Fijnstof (ook wel fijn stof) is een verzamelnaam voor de kleine deeltjes in de lucht. Je ziet of ruikt fijnstof meestal niet. Fijnstof is schadelijk voor je gezondheid.

Het meeste fijnstof komt in de lucht door wat mensen doen. Fijnstof kan ontstaan uit bijvoorbeeld uitlaatgassen of ammoniak (secundair fijnstof). Natuurlijk fijnstof is bijvoorbeeld opwaaiend stof en zeezout.

De luchtkwaliteit verbetert door de overstap naar elektrisch vervoer. Maar wegverkeer blijft een bron van fijnstof, want dit ontstaat ook bij slijtage van remblokken, banden en de weg.

Belangrijke bronnen van fijnstof:

Wegverkeer
Verbranding, denk aan houtstook en processen in de industrie
Havens, waar bijvoorbeeld erts en graan van schepen wordt gehaald
Landbouw, vooral stof en ammoniak van veehouderij.

Welke vormen van fijnstof zijn er?

De deeltjes worden vaak ingedeeld naar hun grootte. Voor de gezondheid maakt het namelijk uit hoe groot de deeltjes zijn die je inademt. Hoe kleiner de deeltjes, hoe verder ze in je longen kunnen doordringen. Een veel gebruikte afkorting voor fijnstof is PM. PM staat voor ’Particulate Matter’. De indeling van PM is op grootte (diameter).

PM₁₀: dit zijn de deeltjes kleiner dan 10 micrometer. Ter vergelijking: de gemiddelde diameter van een mensenhaar is 50-70 micrometer. PM10 is dus meer dan 5 keer kleiner dan de doorsnede van een haar.
PM_2,5: alle deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer.
Ultrafijnstof: alle deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer.

Fijnstof (PM10) afgelopen uur

Hoeveel fijnstof (PM₁₀) zat er het afgelopen uur in de lucht?

Fijnstof 2022 (PM2,5)

Hoeveel fijnstof (PM_2,5) zat er gemiddeld in de lucht in 2022?

Fijnstof 2022 (PM10)

Hoeveel fijnstof (PM₁₀) zat er gemiddeld in de lucht in 2022?

Terug naar thema Schone lucht

Fijnstof en gezondheid

Fijnstof in de lucht is schadelijk voor je gezondheid. Het zorgt ervoor dat je longen minder goed werken. Als je al luchtwegklachten of een longziekte hebt kunnen de klachten erger worden. Dat geldt ook voor hart- en vaatziekten. Ook kan fijnstof longkanker tot gevolg hebben. In gebieden met veel fijnstof is dit waarschijnlijk niet goed voor de ontwikkeling van ongeboren baby’s en voor de longen en hersenen van kinderen. Mensen overlijden eerder door verergering van luchtwegklachten en hart- en vaatziekten. Ook is er mogelijk een nadelig effect op diabetes en dementie.

In 2016 leefden de mensen in Nederland ongeveer 9 maanden korter door fijnstof in de lucht. Dit is een gemiddelde: sommige mensen zijn meer gevoelig dan andere mensen. Voor fijnstof is geen veilig niveau, het is altijd schadelijk.

Bron: Gezondheidsraad

Roet

Roet is een bijzondere vorm van fijnstof. Het bestaat uit koolstof met verbindingen zoals metalen en ontstaat bij de onvolledige verbranding van bijvoorbeeld diesel. Roet is ongezond. Steeds meer dieselauto's hebben een filter en katalysator, waarmee veel roet wordt afgevangen. Ook benzineauto's zorgen voor roet in de lucht. Door meer elektrisch vervoer zal de hoeveelheid roet in de lucht de komende jaren verder dalen. Maar ook bij houtverbranding ontstaat roet.

Ultrafijnstof

Fijnstof bevat ook extreem kleine deeltjes. Ultrafijn stof (of ultrafijnstof) zijn alle deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer (PM_0,1). Deze zeer kleine deeltjes hebben waarschijnlijk meer effect op je gezondheid dan de grotere PM₁₀en PM_2,5. Dit komt doordat ze nog dieper in de longen kunnen doordringen. En via je bloed ook naar andere delen van je lichaam kunnen gaan.

Deze video over ultrafijn stof legt uit wat het is en waar het vandaan komt.

De Gezondheidsraad stelt in 2021 daarom voor om maatregelen te nemen om de hoeveelheid ultrafijn stof in de lucht nog verder te verminderen.

Het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) onderzocht het effect van ultrafijnstof op de gezondheid van omwonenden van Schiphol. Blootstelling aan ultrafijn stof van vliegtuigen rond Schiphol heeft mogelijk nadelige effecten op het hart- en vaatstelstel en op de ontwikkeling van het ongeboren kind. Er zijn geen aanwijzingen dat langdurige blootstelling aan ultrafijn stof de oorzaak is van aandoeningen aan de luchtwegen. Wel kunnen bestaande aandoeningen door korte blootstelling tijdelijk verergeren.

Er zijn nog geen normen voor ultrafijnstof. Ook is er geen beleid om de concentratie ultrafijnstof of de blootstelling eraan te verminderen.
Wel meet het RIVM sinds 2023 op vaste meetpunten ultrafijnstof in de lucht. Behalve metingen zijn er ook modelberekeningen nodig om te bepalen hoeveel ultrafijnstof er is op de plaatsen waar niet gemeten wordt.

Fijnstof door de jaren heen

De hoeveelheden fijnstof (zowel PM₁₀ als PM _2,5) in de lucht zijn de afgelopen jaren sterk gedaald. Dat komt door allerlei maatregelen. Zowel het verkeer, maar ook de industrie en de energiesector stoten minder fijnstof uit.

Door het Schone Lucht Akkoord en andere beleidsafspraken zal de gemiddelde hoeveelheid fijnstof in de lucht de komende jaren nog verder afnemen.

Houtstook zorgt voor fijnstof

Houtrook is voor iedereen ongezond. Het inademen van houtrook kan leiden tot kortademigheid in rust en extra medicijngebruik.

Bij de meeste verbrandingsprocessen komen schadelijke stoffen vrij, vooral als er geen volledige verbranding plaats vindt. Dat gebeurt bij houtstook vooral bij open haarden, vuurkorven en slecht gestookte houtkachels. Er komt dan fijnstof, koolmonoxide, verschillende vluchtige organische stoffen, PAKs en roet vrij. Door het verbranden van hout komt er in Nederland dus ook fijnstof in de lucht.

Voor nieuwe houtkachels gelden per 2022 strengere eisen in Europa. Maar ook die kachels stoten nog steeds fijnstof uit.

Voor de luchtkwaliteit is niet stoken het best. Als je toch hout stookt, raadpleeg de Stookwijzer en pas de stooktips toe. Stook niet als er een stookalert is voor jouw provincie of als de stookwijzer code rood geeft.

Beleid en grenswaarden voor fijnstof

De Nederlandse overheid wil de kwaliteit van de lucht verbeteren. Als uitgangspunt gelden de Europese grenswaarden (ook wel normen) voor fijnstof. Voor PM₁₀is de grenswaarde 40 µg/m³ per jaar. Ook mag de hoeveelheid PM₁₀niet hoger zijn dan 50 µg/m³ per dag en mag die hoge waarde niet meer dan 35 keer per jaar voorkomen. Voor PM_2,5 is de grenswaarde 25 µg/m³ per jaar. Voor ultrafijn stof is nog geen grenswaarde vastgesteld.

In 2021 stelde de WHO nieuwe advieswaarden op. Het effect van fijnstof voor de gezondheid van mensen staat hierbij centraal. Uit onderzoek blijkt namelijk dat ook weinig fijnstof in de lucht al ongezond is. De WHO verlaagde de advieswaarden daarom naar 15 µg/m³ voor PM₁₀ en 5 µg/m³ voor PM_2,5. De hoeveelheid fijnstof voldoet nu nog niet overal aan de oude WHO-advieswaarden. Om aan de nieuwe WHO-waarden te voldoen zijn maatregelen nodig.

Het Schone Lucht Akkoord richt zich op gezondheidswinst door aanpak van de luchtverontreiniging door fijnstof én stikstofdioxide.