Kort na het bombardement van de Spaanse stad Guernica maakte Pablo Picasso in 1937 zijn inmiddels wereldberoemde Guernica. Het was de eerste keer dat een stad in Europa gebombardeerd werd. Op het immens grote schilderij van maar liefst 3,5 bij 7,8 meter zie je afgerukte ledematen, een vrouw die treurt om haar dode baby en een paard op hol. In de kleuren van het puin: grijs, wit en zwart. Het inspireerde kunstenares en activist Claudy Jongstra om een eigen werk te maken dat qua dreiging niet onderdoet voor Picasso’s Guernica. Waar Picasso het oorlogsgeweld aan de kaak stelt, doet Jongstra dit voor het verlies van biodiversiteit.

Ecokunst

Jongstra’s Guernica de la Ecología (zie de foto bovenaan dit artikel) kun je vanaf 23 april tot 17 september bewonderen in museum Kranenburgh in Bergen. Dit weekend (4 en 5 maart) is werk van Jongstra te koop in Amsterdam. Haar werk valt onder ‘ecokunst’. Dat is kunst die over onze omgang met de natuur gaat en is bedoeld om de relatie tussen mens en natuur te veranderen. Zelf zag ik haar werk voor het eerst in Leiden. Het raakte me direct.

 

Claudy Jongstra

Claudy Jongstra was in 2019 kunstenaar van het jaar. En ruim tien jaar geleden kreeg ze al een duurzaamheidsprijs van de stichting Doen. Ze exposeerde niet alleen in de textielmusea in Tilburg en Leiden, maar ook over de grens. Haar werk was onder andere te zien in het San Francisco Museum of Modern Art en in het MoMA in New York. Geen stoffige wandtapijten, maar pamfletten tegen de vernietiging van de aarde. En het blijft niet bij kunst. Jongstra heeft samen met haar partner haar eigen boerderij en veldlaboratorium: de Kreake in Friesland. De botanische tuin bij de boerderij is een oase in het omringende weidelandschap. Ze verbouwen er bijvoorbeeld goudsbloemen en wedeplanten voor het verven van wol. En Jongstra gebruikt wol van de afvalberg van anderhalf miljoen kilo in Nederland. Als dat niet duurzaam is!

De plant wede

Woven Skin – gevelde dieren of mensen?

Ik maakte kennis met de kunst van Claudy Jongstra in 2020, toen een expositie bij de Lakenhal in Leiden aan haar was gewijd. Bij de ingang kreeg ik een kaartje mee met een diepblauw staaltje wol en de tekst: 'Zijn we in deze tijd nog wel in staat om onze zintuigen écht te gebruiken?'

De kunst van Jongstra mocht je niet aanraken, vandaar dit staaltje. Maar haar kunst raakte mij direct, zodra ik de eerste zaal betrad. Woven Skin bestaat uit zestig manshoge witte, vilten lappen met rode vlekken. Elk hangend in een eigen raamwerk. Het wit was zo mooi. Als zacht wiegende trouwjurken die klaar hangen voor de grote dag. Maar het rood was als bloed, waardoor het deed denken aan kadavers in een lugubere slachterij. Ik barstte bijna in tranen uit. Het was alsof ik het schrijnende gevoel dat ik al jaren met me meedraag, het verdriet om de vernietiging van onze aarde, nu pas echt vóelde. Als een innerlijke schreeuw die eindelijk mijn keel verliet.

Jongstra's kunstwerk Woven Skin in de Lakenhal, Leiden

Nine – gewoven landschap

Geëmotioneerd nam ik plaats op een bankje in de volgende zaal bij het kunstwerk Nine: een werk op de grond van bijna honderd vierkante meter. Door het raam zag ik buiten auto’s en brommers langsrijden. Maar het diepe blauw, met zwart en donkerrode tinten, nam de drukte in zich op en bood rust. Ik wilde er haast op gaan liggen, mij erin oprollen en de stof door mijn handen laten gaan. Gelukkig had ik het staaltje wol om te voelen. Zo kon ik het gewoven landschap alsnog in me opnemen.

Jongstra’s kunstwerken Nine en Cosmic Cry

Bij elke lichtval een andere kleur

Bij elke lichtinval, al dreef er maar een wolk langs, zag ik andere kleuren van Nine oplichten. Een zonnestraal deed het bruin ineens roze oplichten. Een witte autobus buiten kleurde roze toen het kunstwerk erop reflecteerde door de zon. Het gewoven blauw deed denken aan golven. Geen enkele strook stof had dezelfde kleur – de schakeringen waren eindeloos. Heel anders dan de kleuren waar we ons in het dagelijks leven mee omringen. Zoals onze kleding, geverfd met synthetische stoffen.

Bourgondisch zwart en blauw goud

Jongstra ontwikkelde een nieuw pigment voor dit kunstwerk: bourgondisch zwart (Burgundian Black), volgens een recept uit de vijftiende eeuw. Hierin verwerkte ze indigo, wede, uienschillen, walnoot en as. De kleur werd levendig door de verschillende natuurlijke ingrediënten, las ik in de museumgids.

In een vitrine ligt een dik logboek, met kleine pigmentvlekken. Haar voorstudie. Samen met wetenschappers uit Utrecht en Wageningen onderzocht ze boeken vol kleurstalen. Zo bewaarde ze de kennis over het natuurlijk kleuren van textiel.

Om de planten veilig te stellen, legde ze een zadenbank aan: de Community Seed Bank for Colour. Later ontwikkelde ze een nieuwe kleur: blauw goud. Die kleur kun je met eigen ogen aanschouwen in een werk dat momenteel te zien is op een tentoonstelling in Madrid.

Cosmic Cry – verlangen naar een donkere nacht

De steekjes waarmee de donkerblauwe vierkante lappen vilt van Nine aan elkaar zijn vastgemaakt, ontroerden me. Het kleine en het menselijke tegenover de aarde en oneindige hemel. Die oneindige ruimte werd verbeeld met lange wandkleden Cosmic Cry, die het landschap omarmen. Op sommige plekken gele vlekken als steden. Jongstra: “Voor mij is Cosmic Cry een schreeuw, een verlangen naar een nachtelijke sterrenhemel die nog echt donker is.” Zulke donkere plekken zijn in Nederland inderdaad schaars. Het deed me denken aan het artikel van mijn collega: Mag dat licht uit? Dan zien we straks de sterren weer! En de kaart van Hemelhelderheid waarop Nederland meer geel dan blauw is.

Kaart Hemelhelderheid in de nacht

Kleuren en patronen van 2.800 jaar oud

Ruim een jaar later bezocht ik de tentoonstelling Kleurstof in het TextielMuseum in Tilburg, over het kleuren van textiel. Ging Jongstra voor het bourgondisch zwart een aantal eeuwen terug, nu gaat ze bijna 3.000 jaar terug. Haar werk Sherperd’s Touch is geïnspireerd op een bijzondere archeologische vondst: een stukje textiel dat gevonden werd in een grafveld in de Uden-Slabroekse Heide (Noord-Brabant). Het bleek na onderzoek afkomstig van een blauw- en roodgeblokte wollen jurk van waarschijnlijk een welgestelde dame. En het blauw was waarschijnlijk uit wede gehaald – de kleurstof die Claudy ook gebruikt.

Oude ambachten komen tot leven

Zowel het patroon als de kleuren van de oude stof kwamen terug in dit wandkleed. Ik zie ook steken, net als bij Nine. Hier verbeeldt Jongstra het verval van de stof door de jaren heen. Ik zag in een video in het museum een vrouw die met grote rubberen handschoenen de stof door een diepblauw kleurbad bewoog. Daarna legde ze deze in een kruiwagen en liep langs Friese huisjes naar de waslijn. De losse draden wiegden in de wind. Jongstra brengt niet alleen kleuren opnieuw tot leven, maar ook oude ambachten. Het riep een verlangen in me op om óók met mijn handen te werken. Om meer te voelen dan mijn toetsenbord.

Verven met de plant wede

Bijdragen aan een duurzame toekomst

Wat raakt mij nou zo in de kunst van Jongstra? Al haar kunst trekt me aan, hoewel het niet lieflijk is, maar vaak wel poëtisch. Als een ode aan de natuur met al haar kleuren. Je kunt niet wegduiken voor de complexe problemen. En voor de aanpak van die problemen moeten we écht betrokken zijn. Voelen en zien wat we verloren laten gaan. En dit bespreken met elkaar. Zodat we andere, meer duurzame keuzes maken.
Jongstra laat zien dat het anders kan. Studenten, boeren en wetenschappers reizen af naar haar studio LOADS in Friesland voor onderwijs, lezingen en experimenten. Dit weekend verkoopt ze kunst voor deze duurzame broedplek. Een mooie kans om zelf haar werk te ervaren.

Tekst: Dieneke Schram-Bijkerk, Atlas Leefomgeving met medewerking van Studio Claudy Jongstra
Kaarten: Atlas Leefomgeving
Foto’s: Natascha Libbert (lead foto: Guernica de la Ecología); Heleen Haijtema; Studio Claudy Jongstra; Dieneke Schram-Bijkerk; Ronald Tilleman