Geen vlees meer eten, je huis isoleren of minder spullen gebruiken. Allemaal zinvol om de effecten van klimaatverandering te verminderen. Maar als we blijven doorgaan met vliegen, blijft het toch een beetje dweilen met de kraan open, betoogt Jelmer Mommers in de Correspondent. Zo is een retourtje Amsterdam-New York even schadelijk voor het milieu als het eten van 800 Big Macs. En ga je van enkelglas naar isolatieglas in je woning, dan is de CO2 die je in een jaar bespaarde, alweer uitgestoten.

Zo jammer, want ik vond al die verre reizen fantastisch. Maar ik krijg met terugwerkende kracht toch last van vliegschaamte. Kan het anders en is dat ook leuk? Tijd om dit eens te onderzoeken. En wel met het duurzaamste vakantievervoersmiddel dat er is: de fiets!   

Waarheen? De Kohlenpott van Europa

Ik heb maar een weekje voor mijn eerste fietsvakantie. En na twee jaar corona wil ik naar het buitenland. Ik doe inspiratie op in het reisboek Net over de grens met fietstochten en wandeltochten in België en Duitsland. Al snel vind ik een leuke en interessante bestemming: het Ruhrgebied. Oude fabrieken zijn gepromoveerd tot industrieel erfgoed, oude spoorlijnen zijn nu fietspaden en de 'Köhlenpot' van Europa is van grijs en grauw naar groen gegaan. Hoe meer ik ga lezen, hoe enthousiaster ik word. En de Route der Industriekultur van 700 kilometer langs alle industriële monumenten kun je ook op de fiets doen.   

Mijn nicht en vakantiemaatje wil graag mee. We maken een planning: van haar woonplaats Malden naar Xanten, daarna naar Essen en via Duisburg weer terug naar Nederland.  

Vakantie begint bij je voordeur

Het leuke aan een fietsvakantie is dat je vakantie al bij je voordeur begint. Loodzware bagage zeulen is er ook niet bij, want die zit in je fietstas, dus dat doet je fiets voor je! En je hoeft geen uren te doden op een vliegveld, geen gestress of je je vlucht wel haalt en geen gedoe met inchecken.

Je zwaar bepakte fiets een trein in tillen, kan wel best wat stress opleveren, merk ik op Utrecht CS. De NS-gemeenschap blijkt verdeeld in fietsliefhebbers en niet-fietsliefhebbers. Conducteurs zijn vaak van die laatste soort helaas. Ze hebben opvallend vaak last van een hernia als je ze vraagt of ze je willen helpen. Andere fietsers zijn gelukkig behulpzamer.

In Malden stappen we op de fiets en na een tussenstop in Xanten fietsen we naar Essen. Het eerste deel voert langs industrie en nog eens industrie. Maar vanaf Oberhausen wordt het groener en groener. We fietsen langs de Gasometer een stukje van het traject van de Route der Industriekultur naar Essen. De weg leidt langs tientallen dorpjes. Het leuke is dat je op de fiets veel meer ziet van het lokale leven. En zie je iets leuks, dan kun je afstappen om iets te bekijken. Zo ontdekken we kneuterige koffietentjes en lokale biergarten waar we samen met de lokale bevolking van een drankje of hapje genieten.  

Essen: fietsstad?

De eerste aanblik van de groenste hoofdstad van Europa in 2017 valt toch een beetje tegen. Drukke verkeerswegen met veel auto’s bepalen het centrum van Essen. Duitsland heeft grootse plannen om ‘Fahrradland’ (fietsland) te worden. Maar dit is vooralsnog toekomstmuziek. Een fietsenstalling kunnen we in Essen niet ontdekken. Op hoop van zegen ketenen we onze fietsen met twee sloten in het hippe straatje vol hangjongeren vast. Elke ochtend halen we opgelucht adem als onze fietsen er nog staan.

Zeche Zollverein: overweldigend 

Maar om de grote verkeerswegen heen zijn wel mooie fietspaden te vinden, ontdekken we de volgende dag. Door groene lussen fietsen we naar Zeche Zollverein, een van de grootste steenkolenmijnen ter wereld. Sinds 2001 staat Zeche Zollverein op de Unesco Werelderfgoedlijst. De aanblik van de oude steenkolenmijn is overweldigend als we via de oude spoorlijn aan komen fietsen. De grote roodbruine 55 meter hoge schachttoren die jarenlang mijnwerkers en steenkolen van boven naar beneden transporteerde. En overal waar je maar kunt kijken, staal, roestige gasleidingen en betonnen gebouwen met turbines. De toren en het reuzenrad steken mooi af bij het groene gras en de blauwe lucht. De Nederlandse architect Rem Koolhaas ontwikkelde het masterplan voor dit maar liefst 100 hectare tellende terrein.

Unieke biotoop

In het Ruhrmuseum bieden drie verdiepingen een schat aan informatie over het Ruhrgebied en de mijngeschiedenis. Via ruikgaatjes kun je de geuren van het (oude) Ruhrgebied opsnuiven. En we leren meer over de biodiversiteit in Zeche Zollverein. Zo ontstond op het terrein een unieke biotoop. Met de kolen en de ijzererts reisden ook de zaden mee uit allerlei landen en daardoor vind je er nu uitheemse planten als de Guldenroede en de Teunisbloem. Tijdens de GEO-Dag van de Natuur in 2017 telden onderzoekers, botanici en zoölogen meer dan 800 soorten, 80 meer dan bij eerdere tellingen. Mooi om te zien dat de natuur in voormalige industriegebieden ook weer kan groeien! Dat biedt perspectief voor Werklandschappen van de Toekomst van het IVN om bedrijventerreinen in Nederland te vergroenen.

Crossen door staal, groen en roest

Vooral het gebied tussen de cokesfabriek en de mijnschacht is heel groen. En met een terrein van zo’n honderd voetbalvelden groot is een fiets erg handig. We crossen door staal en groen en nemen een kijkje bij de Kokerij. Waar ooit cokes geproduceerd werden, kun je nu in een hip restaurant eten en in de winter kun je er zelfs schaatsen. Na een dag ben ik nog niet uitgekeken en ik weet zeker: hier kom ik ooit een keertje terug.

Op ontdekkingstocht in de groene omgeving van Essen

Als je afhankelijk bent van het openbaar vervoer, is het vaak lastig om de interessante gebieden aan de randen van de stad te ontdekken. Op de fiets hoef je je eindbestemming alleen in Google Maps in te toetsen en kun je de omgeving heel makkelijk ontdekken. Zo doen we op de volgende dag Villa Hügel, het Grugapark en Margarethenhöhe aan. Met het openbaar vervoer zou dit toch best een puzzelwerk zijn geweest.

We gaan eerst op ontdekkingstocht in het 28 hectare grote park waar Villa Hügel in staat. Deze Villa is tussen 1870 en 1873 gebouwd door de familie Krupp. De familie Krupp was eigenaar van het grootste staal- en wapenbedrijf van Europa. Via het 28 hectare groot park bereiken we Villa Hügel. Een enorm wit gebouw met 269 ruimtes waarvan helaas alleen het gastenverblijf is geopend. Maar ook dat is imposant groot en we bekijken er de tentoonstelling over de gloriejaren en neergang van de familie Krupp. Ook hun dubieuze rol in de Tweede Wereldoorlog wordt niet gemeden. Niet voor niets luidde één van de favoriete uitspraken van Adolf Hitler: ‘Flink wie Windhunde, zäh wie Leder, hart wie Kruppstahll’. Vanaf het park kijken we uit op het mooie Ruhrdal. Dit is dus ook Essen.

We fietsen verder naar het Grugapark en komen terecht in een groene oase. In de Rosengarten is een mooie vijver met waterlelies, in de Saudengarten bewonderen we zeldzame en exotische struiken uit Azië, Amerika en Europa en in het Waldtal zien we een weide met Amberbomen en moeraseiken. Er is zoveel te zien dat je hier makkelijk uren kunt dwalen. 

Vervolgens fietsen we naar het nabijgelegen Margarethenhöhe. Deze voormalige arbeiderswijk werd gebouwd door de familie Krupp in de stijl van een Middeleeuws stadje. Al die arbeiders moesten natuurlijk ergens wonen.  En zo dachten de Krupps, een groene omgeving was goed voor de rust van de arbeiders en dus voor de staalproductie. Daarmee werd Margarethenhöhe de eerste tuinstad van Duitsland.

De groene wijk met bloembakken, klimop, pergola’s en karakteristieke identieke huizen met houten luiken voelt als een verademing na die drukke autostraten in Essen. Essen is dus wel degelijk een groene stad. Je moet alleen iets verder kijken dan de binnenstad. Dat maakt Essen misschien wel de stad bij uitstek om met de fiets te verkennen.

​​​​​​Kettwig, Duisberg en min twee sleuteltjes

De volgende dag fietsen we via Kettwig naar Duisburg. Essen was als hart van de staal- en wapenproductie een geliefd doelwit voor bombardementen. De oude binnenstad van Kettwig werd niet gebombardeerd en bleef intact. We wandelen met de fiets aan de hand door de kronkelende steegjes en bewonderen de mooie vakwerkhuizen. De oudstse woningen dateren zelfs uit de 17de eeuw. Zo’n pittoresk stadje verwacht je niet in het Rurhgebied.

We parkeren onze fietsen en mijn reisgenoot komt erachter dat de sleutel van haar fietsslot hoogstwaarschijnlijk op een stoeptegel in Essen ligt. Niet handig, want nu hebben we nog maar één fietsslot. We compenseren het leed met een lekker stukje taart aan een mooi terrasje aan de Ruhr. Het reservesleuteltje van mijn fietsslot hangt met mijn andere sleutel aan een ringetje. Ik maak het los en berg het veilig op in mijn brillendoosje. Dat vervolgens openklapt en daar gaat mijn reservesleutel: hup, twee meter naar beneden de Ruhr in. Een aandachtspuntje dus: berg je fietssleutels altijd veilig op. Want je kunt je fiets nog zo goed verzekeren, zonder twee fietssleutels krijg je niets.   

Slakkenberg Tiger and Turtle

De weg van Kettwig naar Duisburg is prachtig en voert langs en door natuurgebieden Rohmbachtal en Rossenbecktal, Oberläufe des Wambaches en Wanbachtal en Oembergmoor. Op deze route zijn wel een aantal heuvels. Ik fiets veel, maar een klimmer zal ik niet snel worden. Maar wat is het heerlijk om naar beneden te roetsjen…de wind door je haren, bossen om je heen, het ultieme vakantiegevoel.

In Duisburg bewonderen we The Tiger and the Turtle, een kunstwerk op één van de ‘slakkenbergen’ in het Ruhrgebied. Deze kunstmatige heuvels zijn gevormd door een ophoping van mijnresten (aarde, slak en bouwafval). De Duitsers hebben deze heuvels intact gelaten en de kunstwerken op deze heuvels vormen nu ankerpunten. The Tiger and the Turtle is van ver al te zien en is vooral een steile klim naar boven. En boven mogen we nog een keer klimmen. De The Tiger en the Turtle is namelijk een 20 meter hoge achtbaan waar je over heen kunt lopen. Die tegenstelling tussen de achtbaan (de snelle tijger) en het tempo waar je er over heen loopt (de schildpad) staat symbool voor het spanningsveld tussen snelheid en stilstand bij de herinrichting van het Ruhrgebied. Ons ploeteren wordt beloond: het uitzicht over de dichte bossen en de dorpen in de omgeving is prachtig. En wanneer loop je nu over een achtbaan?

Van Duisburg fietsen we de volgende dag naar Arcen om een dagje in de thermen bij te komen van al dat fietsen en vervolgens fietsen we huiswaarts.

En: wat is de eindconclusie?

Het Ruhrgebied is een uitstekende bestemming voor een fietsvakantie voor de beginnende fietser. De routes zijn grotendeels vlak (een enkele helling daargelaten) en staan goed aangegeven. En is zoveel te ontdekken, want in dit verhaal vind je slechts een handjevol van alle bezienswaardigheden.

Dankzij onze fiets hebben we zeker zo’n 100 euro aan treinkaartjes bespaard. Maar veel belangrijker: mijn conditie is verbeterd en het voelde heerlijk om zoveel in de buitenlucht te zijn. En ik voelde mij veel minder een toerist en veel meer onderdeel van het gebied.   

Een paar wijze lessen voor de eveneens beginnende vakantiefietser? Verdiep je van te voren in je vakantiebestemming. Maak een lijstje wat je allemaal wilt zien. Juist omdat je zoveel op de fiets zit, houd je minder tijd over om te plannen. Verdiep je ook in de fietsroutes. Wij reden met Komoot. Maar ook al stelden we de ‘mooiste route’ in, die voerde toch vaak langs Rijkswegen. Handig om snel kilometers te maken, maar minder mooi. Maak dus gebruik van lokale routeplanners. Of zoek op het internet naar mooie fietsroutes in het gebied. Het kost even wat tijd, maar je haalt meer uit je fietsvakantie!

Ook op vakantie naar het Ruhrgebied? Kijk op de Duitse website van de Route der Industriekultur. Daar vind je routes, tips, evenementen en veel meer. En ga je dat op de fiets doen? Vanaf station Venlo is het Ruhrgebied zo’n 50 kilometer fietsen, dus je bent er zo. Neem een kijkje op de website van de Rurhtalradweg. Nog handiger: download de app radtourenplaner.ruhr. Alvast veel ontdek- en fietsplezier!