Deze zomer kampen veel Europese landen, waaronder Frankrijk en Spanje, met grote natuurbranden. Ook in Nederland neemt de kans op grotere branden toe. John Didderen, boswachter bij het Goois Natuurreservaat, over het gevaar van vuur in de Gooise natuur: “Eén klein vonkje kan al een grote heidebrand veroorzaken.”

Lekker barbecueën in het park of bij het kampvuur zitten. We doen het allemaal wel eens in de zomer. Maar we staan er vaak niet bij stil dat dit gevaarlijk kan zijn en kan leiden tot vlammen die hoger komen dan het dak van je huis. John Didderen is boswachter en specialist handhaving en veiligheid bij het Goois Natuurreservaat of zoals hij zelf zegt ‘de oren en ogen van het gebied’. Hij maakte al meerdere keren een grote natuurbrand mee. Op de Laapersheide wijst John naar een afgebrande boom. "Zie je die grote den? De vlammen kwamen tot 15 meter hoog."

Boswachter John Didderen op de Laapersheide 

Een natuurbrand is een brand die ontstaat in het bos of de duinen, op de heide of grasland. Natuurbranden zijn allang niet meer beperkt tot de Zuid-Europese landen waar we vakantie vieren. Niet voor niets maakte het Rode Kruis een video om mensen voor te bereiden op natuurbranden. Uit onderzoek uit 2023 blijkt dat er in de periode 2017-2022 meer dan 3600 natuurbranden waren in Nederland. Dit zijn er gemiddeld bijna 600 per jaar. Met name in 2018 en 2022 waren er meer branden in het land door de droogte.

Door klimaatverandering is er vaker sprake van hitte, droogte, neerslagtekorten en meer zon. Dit zorgt ervoor dat toekomstige natuurbranden in Nederland heftiger zullen zijn. Ze zullen groter zijn en vaker op meerdere plekken tegelijkertijd ontstaan. Dit maakt de branden moeilijker te beheersen. Met mogelijk negatieve gevolgen: gevaar voor mens en dier, evacuaties en ontregeld verkeer. Natuurbranden kosten naar schatting 3 miljoen euro per jaar.

Ook in een berk kwamen de vlammen metershoog tijdens de natuurbrand op de Laapersheide in 2019 

Brand op de Laapersheide

De Laapersheide ligt dicht tegen Hilversum aan, achter een praktijkschool en ingeklemd tussen de snelweg A27 en het spoor. In april 2019 ontstond er een grote natuurbrand. Twee jongens staken daar vuurwerk af na schooltijd en dat liep uit de hand. John herinnert het zich nog goed: “Er was heel veel rookontwikkeling en samen met de brandweer moesten we snel ingrijpen.” Het treinverkeer werd korte tijd stilgelegd. Er brandde 6 hectare heide af, dit zijn ongeveer 9 voetbalvelden. ’s Avonds had de brandweer de brand onder controle.

Het Goois Natuurreservaat op de kaart (Bron: Goois Natuurreservaat.nl) 

Natuurbranden op de kaart

Op de kaart ‘Kwetsbare gebieden voor natuurbrand’ op de Atlas Leefomgeving zie je dat het Goois Natuurreservaat een gebied is met kans op een grote natuurbrand. Het reservaat vormt met de Utrechtse Heuvelrug een stuwwal, zie de kaart ‘Archeologische Landschappen’ op de Atlas Leefomgeving. “De stuwwal bestaat vooral uit droge en arme zandgrond met schrale begroeiing. Dus dat brandt heel gemakkelijk. De meeste branden vinden daarom plaats op de heide. De bodem bestaat uit zand en er is weinig begroeiing”, legt John uit. Daarnaast zijn heidevelden open en vrij uitgestrekt, waardoor vuur zich snel kan verspreiden.

Kaart Kwetsbare gebieden voor natuurbrand 

Op de Laapersheide loopt John naar een klein dennenboompje. “Ruik maar”, zegt hij terwijl hij het boompje naar zich toe trekt en vervolgens onder mijn neus houdt. Een frisse dennengeur komt mijn neusgaten in, maar ook een verflucht. “De hars van een pinus is een soort olie, het lijkt op terpentine en dat maakt deze bomen zo brandgevaarlijk.” Naaldbomen branden dus gemakkelijker dan loofbomen. En de bossen in Nederland, ook in het Goois Natuurreservaat, bestaan veelal uit dit soort naaldbossen gecombineerd met gemengd bos.

Menselijk handelen

De brand op de Laapersheide ontstond door menselijke onvoorzichtigheid, zoals de meeste natuurbranden. John ziet dan ook van alles gebeuren: kampvuren, illegaal kamperen, smeulende peuken, kooltjes uit een waterpijp of marshmallows in het gras. Daarnaast vormt glas naast de prullenbakken een risico. Het zonlicht kan via glas samenkomen op één punt, waardoor het op dat punt heel heet wordt. Net als een aansteker kan glas dan een vlammetje in het gras veroorzaken.

“Echt waar, mensen hebben geen idee”, benadrukt John. Er zijn maar drie dingen nodig om vuur te maken: zuurstof, brandstof en een ontsteking. “Door droogte is er aan brandstof in de natuur geen gebrek: droge bladeren, droog gras en dennennaalden. Eén klein vonkje kan 200 meter verderop een grote heidebrand veroorzaken.”

Nauwe samenwerking met brandweer

Wat mensen zich ook vaak niet beseffen, is dat er veel verschillen zijn tussen een woningbrand en een natuurbrand. “Bij een woningbrand omsingelt de brandweer het huis. Een brandweerwagen bevat 1500 liter water. Als dat op is, sluit de brandweer de brandweerslang aan op de brandkraan in de straat en blussen ze met kraanwater. Bij een natuurbrand komt er een brandweerwagen met 4000 liter water, waarmee je de eerste klap op de brand wilt uitdelen. Maar: op is op. Er zijn geen brandkranen in het reservaat, dus dan moet een brandweerwagen naar een waterwinpunt. Maar dan is de wagen weg bij de brand.” 

“Het blussen van een natuurbrand is een soort militaire operatie”, legt John uit. “Een natuurbrand beweegt zich door het landschap. Door de wind heeft zo’n brand een kop en een staart en moet je hem aanvallen op de flanken. Dit betekent dat meer brandweerwagens nodig zijn.” Om voorbereid te zijn op een natuurbrand oefent John een paar keer jaar met de brandweer en werkt hij nauw samen met de veiligheidsdiensten. Hij draagt bovendien een speciale brandpiepmelder waarmee hij in contact staat met de brandweer. “Gemiddeld krijg ik zo’n twee tot drie meldingen per week.” 

Als er na zo’n melding de brandweer moet uitrukken, dan fungeert John voornamelijk als gids in het gebied. Op de Laapersheide gaat hij op een dassenburcht staan. “Wist je dat hier niet alleen dassen wonen, maar dat ook een vos zijn jongen in de dassenburcht onderbrengt? Bij een brand komen dassen en vossen nog wel weg, maar voor andere dieren kan het desastreus aflopen. Vooral in juni, juli en augustus. Bijvoorbeeld voor bepaalde hagedissen en insecten. In het broedseizoen, dat gelijk valt met het brandseizoen (van april tot en met oktober) gaan veel vogelnesten verloren, zoals van de boomleeuwerik. Of die van de boompieper: die broedt in de heidepollen." 

Dassenburcht op Laapersheide 

"Je wilt niet dat een brandweerauto hier overheen rijdt”, gaat John verder, “omdat hij dan niet alleen de dassenburcht vernielt, maar ook nog eens vast komt te zitten.” John zorgt er ervoor dat de brandweer zoveel mogelijk op het pad blijft, zodat de brandweerwagens geen diepe sporen achterlaten die niet meer weggaan. 

Op de Laapersheide is van de brand van zes jaar geleden niet veel meer te zien. Op de grond liggen alleen nog wat zwartgeblakerde takjes. Voor planten is een natuurbrand dan ook niet per se een probleem. “Binnen een jaar groeit het gras wel weer terug. Vroeger werd de heide juist bewust afgebrand in de winter, zodat oude heideplanten plaats maakten voor jonge scheuten. De grond was bevroren en dan brandde alleen de bovenste humuslaag af. Dit mag nu niet meer vanwege luchtvervuiling.”  

Brandplek en verbrande takken op de Laapersheide 

Waarom is het dan toch van belang dat de heide niet in brand komt te staan? De brand op de Laapersheide had over het spoor Hilversum kunnen bereiken. Om het Goois Natuurreservaat liggen ook veel vrijstaande villa’s, veelal met een rieten dak. Maar ook het Hilversum Mediapark en veel campings lopen bij brand gevaar. Ook liggen er veel archeologische objecten in het gebied die de moeite waard zijn om te beschermen.

Voorkom vuur in de natuur

Binnen het Goois Natuurreservaat is een regionale werkgroep actief die drie keer per jaar evalueert: voor het seizoen, tijdens en na het seizoen. Ook is het reservaat bezig zoveel mogelijk naaldbos te vervangen door loofbomen. Ook zou een vuurverbod opnemen in het broedseizoen (april – juli) in de Algemeen Plaatselijke Verordening kunnen helpen om natuurbrand te voorkomen.

Ga je de natuur in als het al lange tijd droog en warm is? Kijk voor je vertrekt eens wat het risico op een natuurbrand is op natuurbrandrisico.nl. Er zijn twee fasen. Fase 1 betekent dat terrein- en natuurbeheerders en de hulpdiensten zijn voorbereid, maar er nog geen extra maatregelen zijn getroffen. Bij fase 2 kun je gerust de natuur ingaan, maar word je gevraagd extra alert te zijn. 

“Let er sowieso een beetje op dat je geen gekke dingen doet en per ongeluk brand veroorzaakt”, zegt John. Naast veiligheid heeft de boswachter nog een goede reden om de heide te beschermen: “Op de heide heb je overzicht en krijg je letterlijk de ruimte. En heide is een stukje unieke natuur en gewoon heel erg mooi.” Te mooi om door één vonkje in de as te worden gelegd.