Marjolein en Linda leggen uit dat energiearmoede en een gezond binnenmilieu een complex probleem is. Mensen die leven in energiearmoede, hebben een laag inkomen en slecht geïsoleerd huis of een laag inkomen en hoge energierekening (definitie Monitor Energiearmoede 2021 | CBS). Het is voor mensen vaak onduidelijk hoe een koud, vochtig of beschimmeld huis bijdraagt aan slechte gezondheid. Ook in beleid of projecten van gemeenten en woningcorporaties voor verduurzaming of energiearmoede ontbreekt vaak de verbinding met een gezond binnenmilieu. 

In onderzoek wordt vaak niet gevraagd naar ervaringen van bewoners, leggen Marjolein en Linda uit. “Maar wij vinden het juist belangrijk om mensen in energiearmoede een stem te geven, zij zijn de ervaringsdeskundigen”, vertelt Marjolein. “We waren vooral benieuwd welke keuzes zij maken en waarom. En we wilden hun perspectieven meenemen in de advisering naar energieklussers, zij komen bij mensen thuis om kleine klussen uit te voeren, zoals het plaatsen van radiatorfolie, gemeenten en woningcorporaties.”

Vooral onder huurders 

Met name onder huurders is energiearmoede een probleem en kan een gezond binnenmilieu een uitdaging zijn, lichten de onderzoekers toe. Bijvoorbeeld doordat zij minder goed ventileren, omdat ze in de winter geen warmte willen verliezen. Met als gevolg ophoping van stoffen in huis: waaronder vocht en schimmels en virussen en bacteriën. Daarnaast verlaagt energiearmoede het wooncomfort. In de winter is verwarmen uitdagend en in de zomer koelen. 

Dit kan gevolgen hebben voor lichamelijke gezondheid (denk aan last krijgen of houden van astma, piepende ademhaling, hoesten of huisstofmijtallergie). Ook kan het de mentale gezondheid van mensen beïnvloeden. Zo kunnen zij zorgen en stress krijgen over het betalen van de energierekening. Dit kan leiden tot angsten of depressies. Daarnaast kan schaamte voor de leefsituatie leiden tot een vermindering van sociale contacten. 

In Noord-Brabant leeft ongeveer 6 procent van de bewoners in energiearmoede. Maar bij mensen die huren via een woningcorporatie is dit 15 procent. Op gemeente-, wijk- of buurtniveau worden de percentages steeds hoger. Duidelijk is dat mensen die wonen in huurwoningen van woningcorporaties het vaakst te maken hebben met energiearmoede. Zo is dit bijvoorbeeld in de buurt Centrum-Nieuw in Roosendaal bijna 60 procent.

Workshops in Roosendaal

In twee verschillende workshops, verdeeld over 4 momenten, hebben de onderzoekers van GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)-West Brabant bewoners in energiearmoede betrokken uit gemeente Roosendaal. In de eerste workshop werd een inloopmoment georganiseerd via Quiet Roosendaal en Social Klus.  Via storytelling en kaarten met afbeeldingen werden de ervaringsdeskundigen uitgenodigd om te vertellen over hun situatie en ervaringen. In de tweede workshop werden uitgebreidere interviews gehouden met de ervaringsdeskundigen. De onderzoekers werkten hierbij met empathy maps en dot voting (stemmen op thema’s met stickers). Ook werden de energieklussers bij deze workshop uitgenodigd om toelichting te geven. 

Wat vinden ervaringsdeskundigen van het voorlichtingsmateriaal? 

Positieve uitkomsten

Enthousiast vertellen Linda en Marjolein dat er 22 ervaringsdeskundigen hun verhaal hebben gedeeld. Door de ervaringsdeskundigen een stem te geven ontstond meer begrip over de situatie en keuzes van mensen in energiearmoede en de thema’s die voor hen belangrijk zijn. Zoals roosters open zetten zonder te hoge kosten of hoe voorkom je vocht in huis? En wat kan je doen als je schimmel in huis hebt? De workshops leidden ook tot het inzicht dat gezondheidstips ontbreken in het materiaal van de energieklussers. Bewoners wilden ook tips over ventilatie, verwarmen en schimmel.
 

Ervaringen in een empathy map van ervaringsdeskundige “Ans” 

In overleg met de ervaringsdeskundigen werkt de GGD West-Brabant daarom aan een flyer. De energieklussers kunnen die dan uitdelen bij huisbezoeken. Ervaringsdeskundigen gaven aan dat ze graag informatie in kleine brokjes, met rustige en duidelijke afbeeldingen ontvingen. Maar ook weer niet te kinderachtig. En dat ze het liefst hadden dat de flyer werd gecombineerd met een persoonlijk gesprek. 

Werken gemeenten en GGD’en al aan energiearmoede?

Tussendoor zijn Marjolein en Linda ook heel nieuwsgierig naar het publiek, dat bestaat uit mensen die werken bij gemeenten, GGD’en en overheidsinstanties. Hebben zij al concrete plannen op gebied van energiearmoede? Ongeveer één derde van de aanwezigen heeft plannen om iets te doen met energiearmoede. Hierbij wordt ook de SPUK-regeling energiearmoede meermaals genoemd. Twee derde weet het niet of heeft geen concrete plannen. 

Citaten van ervaringsdeskundigen over energie en binnenmilieu 

En in hoeverre zijn de aanwezige gemeenten, GGD’en en overheidsorganisaties bezig met vocht, schimmel en ventilatie? Op deze vraag volgen wisselende antwoorden: van adviseren en voorlichten van bewoners tot het doen van onderzoek naar verduurzaming van woningen, tot samenwerken met woningcorporaties. Ook sensibiliseren wordt genoemd (de gevoeligheid van mensen voor het onderwerp vergroten). 
Hebben de deelnemers zelf nog ideeën om gezondheid bij mensen in energiearmoede te bevorderen? “Ga actief het gesprek aan met gemeenten”,  zegt een deelnemer. “Geef aan  energiecoaches en -klussers folders mee om uit te delen op wijkcentra”,  suggereert een andere deelnemer. Mooi om te zien hoe het onderwerp steeds meer gaat leven bij de deelnemers en iedereen actief meedenkt, vinden Marjolein en Linda.

Zelf aan de slag

Tot slot delen de onderzoekers van GGD-West Brabant tips voor gemeenten, GGD’en en andere organisaties die verder aan de slag willen met energiearmoede en gezondheid in huis. 

1. Stel jezelf voor als mens, maak het laagdrempelig. 
2. Zoek lokale organisaties om in verbinding te komen. 
3. Geef financieel toegankelijke adviezen. Bijvoorbeeld dat het kopen van een dure schimmelreiniger niet nodig is, maar dat bij schimmel soda vaak goed werkt;
4. Maak regelingen en informatie goed toegankelijk. Zet gezondheid op de agenda van duurzaamheidsoverleggen. 
5. Denk na over middellange termijn. Ga niet alleen nu aan de slag, maar richt je ook op de toekomst. Hoe borg je de aanpak? Belangrijk om samenwerking ook te borgen. 
6. Zoek je als gemeente tips over gezondheid en gezond binnenmilieu voor jouw bewoners? Neem dan contact op met de GGD.
7. Vertel concreet wat de gezondheidsgevolgen zijn. Bijvoorbeeld: van schimmel krijg je last van je longen. 
8. Zorg dat alle betrokken partijen nadenken over gezondheid in relatie tot energiearmoede. Neem de basiskennis (schimmel is ongezond, ventileren is gezond) ook mee in afspraken met woningcorporaties.