De conferentie start met een gezamenlijke kick-off van het Register Externe Veiligheid en Atlas Leefomgeving. Eerst is het woord aan de Arnhemmers zelf. In een filmpje vertellen zij hoe zij hun leefomgeving ervaren en wat er beter kan. Opvallend is dat de Arnhemmers erg blij zijn met hun mooie en groene leefomgeving en dik tevreden zijn over hun stad. Wat er wel beter kan? “Meer overdekte chillplekken en minder lege winkelpanden”, zeggen de jongeren. “Al dat groen is mooi, maar kan soms beter worden beheerd”, aldus een oudere inwoner.

"Dit is niet de tijd om stil te zitten"

Dagvoorzitter Marinda Hall nodigt daarna Cathelijne Bouwman, wethouder gemeente Arnhem, Annette van Hussel, Directeur Beleid en Programmering bij provincie Gelderland en Patricia Zorko, plaatsvervangend Directeur-Generaal van Rijkswaterstaat, uit op het podium. Hoe kijken zij aan tegen de uitdaging om in de toekomst te zorgen voor een gezonde en veilige leefomgeving? ,,Met zo’n mooie groene stad als Arnhem, is het gevaar dat je denkt dat je er bent en achterover gaat leunen”, aldus Cathelijne. "Maar dit is niet de tijd om stil te zitten. De klimaatverandering dendert voort. Het is onze taak om alles op alles te zetten, voor iedereen en zeker voor jongeren.’’ Arnhem werkt allang niet meer alleen aan klimaatmitigatie: het tegengaan van klimaatverandering. De stad is ook volop bezig met klimaatadaptatie. "We weten dat het klimaat nu al verandert en dan moeten we ons aanpassen”,  benadrukt Cathelijne.  
  
Wat kunnen we van Arnhem leren? Positief blijven en je op de oplossingen richten, niet op de problemen. En doe het in de wijk en met elkaar. Cathelijne hoopt dat de teleurstelling van Generatie Z voor Generatie Alpha uitblijft: "Generatie Z wordt ook wel omschreven als 'generatie angstig' door alle uitdagingen die zij tegenkomen, moedeloos om alle kwesties die eerdere generaties niet aangingen. Ik wil graag dat komende generaties hoopvol blijven over onze toekomst. Dat het geen aflopende zaak is. En we wel degelijk het verschil kunnen maken.’’  

Van links naar rechts:  Patricia Zorko, plaatsvervangend directeur-generaal van Rijkswaterstaat, Cathelijne Bouwman, wethouder gemeente Arnhem, dagvoorzitter Marinda Hall, en Annette van Hussel, Directeur Beleid en Programmering bij provincie Gelderland
  
Herkent Annette van Hussel dit verhaal? Het is volgens Annette belangrijk om samen te werken, zowel tussen overheden als met burgers: "Samen doen en naar buiten gaan!’’ Wil je het gesprek met burgers kunnen voeren, dan is het van groot belang om zoveel mogelijk informatie over de leefomgeving delen. Dit is gelijk een oproep aan de professionals in de zaal, die vaak bij datarijke organisaties werken.
  
Patricia Zorko sluit zich hierbij aan. Rijkswaterstaat verzamelt veel data over de leefomgeving. Zo neemt Rijkswaterstaat vandaag het Register Externe Veiligheidsrisico’s in beheer en ontsluit de Atlas Leefomgeving deze en andere data. Rijkswaterstaat werkt hieraan met het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu), de provincies en andere partners. “Willen burgers kunnen meepraten, dan moeten zij weten wat er speelt”, aldus Patricia. Wat zou Patricia de deelnemers nog willen meegeven vandaag? Leefbaarheid en veiligheid zijn thema’s met veel aspecten. “Wees daarom nieuwsgierig naar de verschillende invalshoeken die in de workshops aan bod komen. Zoals National Geographic zegt: Be curious! En geniet!” 

Plenair deel Atlasconferentie: presentatie Bertram de Rooij

De toekomst is van ons allemaal! Maar…hoe geven we die toekomst samen vorm? Wie gaat dit oppakken en wat is er nodig? Op deze vragen gaat Bertram van Rooij van Wageningen Universiteit in nadat we afscheid nemen van de deelnemers van het REV-congres.  

Bertram is één van de initiatiefnemers van het kennis- en innovatieprogramma NL2120. Dit programma gaat over de vraag ‘Hoe ziet Nederland er over 100 jaar uit als we nu kiezen voor een groener perspectief?’ Om generatie Alpha bij deze toekomst te betrekken, is het nodig om ze ook in positie te brengen.

Belangrijk is hierbij de korte spanningsboog. NL2021 is geen blauwdruk, maar een visie op de toekomst die we samen maken. Bertram citeert Johan Cruijff: “Je ziet het pas als je het door hebt”. Om samen stappen te kunnen zetten naar de toekomst, is gemeenschappelijk begrip nodig over wat er aan de hand is, hoe alles samenhangt en hoe we daar een weg in gaan vinden. Tegelijkertijd verandert de wereld snel: we moeten ons snel aanpassen en samen met de volgende generaties onze weg bepalen. 

Bertram de Rooij over hoe we samen stappen kunnen maken om generatie Alpha bij de toekomst te betrekken

De toekomst van Nederland: welke keuzes moeten we maken?

Vervolgens is het tijd voor de drie workshopsrondes. Een aantal workshops gaan over de toekomst van Nederland. Zo vertelt Kersten Nabielek van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL Planbureau voor de Leefomgeving (Planbureau voor de Leefomgeving)) over de Ruimtelijke Verkenning 2023. Deze brengt in vier scenario’s de gevolgen van keuzes in kaart. Met de snelle wereld als vertrekpunt ziet Nederland er in 2050 heel anders uit dan met de natuurinclusieve (land)bouw als vertrekpunt. Kersten daagt de deelnemers vervolgens uit om de toekomst van Arnhem vorm te geven in het landelijk gebied, werkgebied, woonwijk en de binnenstad. De conclusie? “We moeten het samen doen, verbindend en met oog voor de natuur.”   

Het samen doen met de natuur als vertrekpunt is ook het uitgangspunt van de Jonge Klimaatbeweging. Noa van der Ploeg en Merel Fiets van de Jonge Klimaatbeweging presenteren de Jonge Watervisie. Die laat zien hoe we in 2040 op een duurzame manier met ons kostbare water om kunnen gaan. Noa: “We moeten meebewegen met het water in plaats van het te willen sturen. Water waarderen als broodnodige maar beperkte grondstof waar we rechtvaardig, duurzaam en sociaal mee om moeten gaan. En misschien wel rechten geven aan de natuur.”

Maar hoe zorg je nu dat mensen betrokken raken bij de besluiten van vandaag die bepalen hoe de wereld van morgen eruit ziet? Door ze er iets bij te laten voelen, aldus filmmaker Sam van Zoest. In zijn film ‘De eeuw van mijn opa’ bepalen kijkers zelf wat ze met het klimaat laten gebeuren en ervaren ze de gevolgen van hun keuzes. Sam daagt deelnemers uit om zelf hun creativiteit te gebruiken. Zo bedenkt een groepje een avonturenbos om kinderen meer vertrouwd met de natuur te maken. Door de natuur te voelen en te ervaren, raken ze ook meer betrokken bij die natuur.    

In Sam van Zoests film 'De eeuw van mijn opa' bepalen kijkers zelf wat ze met het klimaat laten gebeuren en ervaren ze gevolgen van hun keuzes. Klik op de afbeelding om de trailer van de film te bekijken.

Een kijkje in het hart van de energietransitie in Arnhem

De duurzame bedrijvencampus Industriepark Kleefse Waard zit barstensvol organisaties die hard werken aan deze energietransitie. En iedereen kan daar vandaag een kijkje nemen! Bijvoorbeeld in het HAN Energy Lab waarin studenten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) en het bedrijfsleven samenwerken aan innovatieve oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen. “Studenten van de master circulaire economie werken samen met giganten als Heineken en Sweco aan concrete projecten”, licht lector circulaire economie Liard Kranen toe. Trots laat projectmanager Iwan van Bochove een modulair gebouwde auto zien die op waterstof rijdt. “Die hebben derdejaars studenten zelf gebouwd! Hier leren ze zoveel meer van dan van even onder de motorkap gluren.”    

Iwan van Bochove neemt mensen mee op expeditie in het HAN Energy Lab 

In de waterstofhub van het IKW laat waterstofpionier Frank Mietes van Alles over Waterstof mensen waterstof beleven. “Waterstof kan een sleutelrol spelen in de energietransitie. Als je waterstof produceert met elektriciteit uit een duurzame energiebron, zoals windmolens en zonnepanelen, komt geen CO2 vrij.” Hij laat zien hoe gassen als O2 en H2 ontstaan. En de step met waterstofaandrijving die hij samen met studenten van de HAN maakte. En een waterstoffles weegt maar 15 gram. Veelbelovend dus, waterstof als groen gas van de toekomst. 

Frank Mietes van Alles over waterstof vertelt over het 'groene gas van de toekomst'

In het testlab van kennis- en innovatiecentrum ElaadNL zie je hoe je elektrische voertuigen slim en duurzaam oplaadt, nu en in de toekomst. Thijs van Wijk, manager ElaadNL en Harm van den Brink, afdeling Innovatie, demonstreren trots hun Home Energy Systeem (HEMS). Dit systeem laat apparaten als zonnepanelen, auto’s en warmtepompen en CV-ketels slim samenwerken. Met een dashboard kun je je huis slimmer ‘besturen’ door bijvoorbeeld je auto op te laden als de energie goedkoop is.  
 

Een kijkje in de nabije toekomst bij ElaadNL

De vier windturbines van Windpark Koningspleij van 177,5 meter hoog zie je al van verre, maar vandaag van dichtbij. Vrijwilligers vertellen dat zo’n 575 bewoners van Arnhem en omgeving mede-eigenaar zijn van het windpark. Drie windturbines wekken energie op voor 10.000 huishoudens. De vierde windmolen van IPKW geeft het industrieterrein stroom. Met de opbrengst is via het Omgevingsfonds een planten- en vlindertuin aangelegd in Malburg, een speelplaats in Predikshaaf en is een wijkcentrum verduurzaamd. Tips om samen te werken aan wind? Zorg voor een informatiecentrum waar mensen terecht kunnen. 

Windturbines van dichtbij bewonderen

Wat zit er allemaal in onze bodem en waarom is dat belangrijk?

Remco Vis, onderzoeker bij het RIVM, neemt ons mee in de wereld onder onze voeten: onze bodem. Lood in de bodem vormt een risico voor de gezondheid van mensen, vooral bij kinderen. Ook bij lage blootstellingen. remco vertelt hoe gemeentes de grond van speelplekken, moestuincomplexen, trapveldjes en schoolpleinen onderzoeken en waar nodig saneren. Maar je kunt ook zelf iets doen. Vervang de grond waar je kinderen in spelen door een schone laag grond. En kweek groente alleen in bakken met schone teelaarde. Ook konden mensen zelf hun eigen tuinbodem laten testen door MOD-deskundige Edith van Putten.  

De bodemmonsters uit eigen tuin

Die gezonde bodem hebben we nodig, stelt Marco van Es. Uit onderzoek blijkt dat blootstelling aan microbiomen (schimmels en bacteriën) uit de natuur bijdraagt aan een goedwerkend immuunsysteem. Microbiomen zijn overal, maar ook onze bodem is een microbiomenhotspot. Met zijn stichting Bac2Nature wil Marco bereiken dat er meer onderzoek komt en wil hij meer bewustzijn creëren dat het belangrijk is voor onze gezondheid om in contact te komen met bacteriën uit de natuur. Zorgen we goed voor onze bodem, dan zorgen we dus goed voor onszelf.  

Maak gebruik van inwoners zelf om problemen in de wijk op te lossen

Maak gebruik van de kracht van de inwoners zelf om problemen in de wijk op te lossen. Dat betogen ook verschillende workshopleiders. Zo neemt Monaïm Benrida ons mee in het Nationale Programma Arnhem-Oost. Dit programma werkt in een aantal Arnhemse ‘probleemwijken’ aan het creëren van een veilige en stimulerende omgeving waar kinderen kansrijk kunnen opgroeien. Hoewel er veel aan de hand is in deze wijken wonen de inwoners er graag. Als woningcoöperaties sociale huurwoningen verduurzamen, biedt dit de kans om een kijkje achter de voordeur te nemen. Bewoners zijn het onbenutte kapitaal van de wijk. Zet daarom eigen organisaties van buurtbewoners in en gebruik rolmodellen.  
 
Het inzetten van jongeren als rolmodel is ook de succesformule van Presikhaaf University, die Melvin Kolf samen met Nabil El Malki oprichtte. Deze jeugd- en jongerenorganisatie wil het beste uit kinderen en jongeren in de Arnhemse wijk Presikhaaf halen. “Jongeren die ooit huiswerkbegeleiding kregen, helpen nu een nieuwe lichting. En jongeren die ooit gecoacht zijn, zijn nu zelf buddy. Melvin kan er bijzonder inspirerend over vertellen. Zo werkten ‘zijn’ jongeren als vrijwilliger bij Team-NL op de Olympische Spelen in Parijs. “Niet alleen komen ze terug met nieuwe vaardigheden, maar ook met mooie verhaal die andere jongeren weer kunnen inspireren. Wat nog meer werkt? “Gebruik de denk- en doekracht van jongeren”, stelt Melvin. “Laat ze iets produceren en niet alleen consumeren.” Zo leidde hij 10 jongeren op als energiecoach. Jongeren doen werkervaring op én huizen worden duurzamer. Win-win."

Ook de informatiemarkt wordt druk bezocht. Op de foto de stand van de Atlas Natuurlijk Kapitaal

Hoe maak je van de openbare ruimte een prettige plek om te verblijven?

Daar hadden ook een aantal workshopsleiders een antwoord op. Zo blijkt uit het onderzoek van Krista Schram van Hogeschool Inholland dat veel jonge vrouwen zich onveilig voelen op stations, in het openbaar vervoer en parken en bossen in Rotterdam-Zuid. In wat voor omgeving voelen zij zich wel veilig? Als zij zich gezien voelen. Niet door camera’s of door de politie, maar door mensen van verschillende leeftijden. Zet daarom ronde halve bankjes neer op plekken waar veel mensen komen. Of plaats bij tunnels en busstations kleine winkeltjes of snackbars die tot laat open zijn. En zorg voor groene multifunctionele ruimtes, waar de meiden kunnen bewegen, bijkletsen of even tot zichzelf kunnen komen. 

Door de druk op de openbare ruimte verdwijnen er steeds meer buitenplekken voor jongeren volgens ontwerper en adviseur Arjan Vreugdenhil. Jongeren worden bij de inrichting van de buitenruimte vaak vergeten of komen op de allerlaatste plaats. Neem de bouw van een nieuwe wijk: daar komen speeltuintjes voor kleine kinderen. Maar kleine kinderen worden groot, en waar moeten ze dan naartoe? Vaak gaan ze dan alsnog naar dat speeltuintje dat ze kennen uit de vroege jeugd. En dat ervaren buurtbewoners dan als negatief. Arjan laat mooie voorbeelden zien uit Utrechtse wijken  hoe het wel kan: voldoende aantrekkelijke overdekte plekken, waar jongeren gezellig kunnen zitten. Maar waar ook andere doelgroepen goed kunnen toeven. 

Volgens Machteld Hooyman en Anne van Summeren (Platform31) en Lydia van Leersum-Bekebrede van Atlas Leefomgeving moet je om van ruimtes plekken te maken waar mensen graag komen, begrijpen hoe mensen verblijven en passeren. Wandel je dagelijks naar de buurtsuper, dan kom je veel meer bekenden tegen dan wanneer je met je auto een kwartier moet rijden naar een anoniem winkelcentrum in een stad verderop. De contacten met anderen bepalen vaak of mensen een buurt fijn vinden. Zoals even een praatje kunnen maken. Ruimte maken voor treuzelplekken en drempelzones in een wijk is daarom belangrijk. Die geven veel kansen tot ontmoeten en geveltuintjes en groene voortuinen maken tegelijkertijd de straat tot een prettigere plek om te verblijven. 

Gezellige drukte tijdens de pauze

Meten is weten

Hoe worden de luchtkwaliteit, de hoeveelheid geluid en het functioneren van ecosysteemdiensten gemeten? Daar gaven een aantal workshopleiders inzicht in. Nick Mabjaia en Jeroen Devilee van het RIVM vertelden hoe burgermetingen helpen om een beter beeld te krijgen van de hoeveelheid geluid. Nick: “In het hele land meten burgers zelf omgevingsgeluid. Deze burgermetingen kunnen een waardevolle aanvulling zijn op gebruikelijke manieren om geluid in kaart te brengen. Professionele geluidberekeningen geven een goed beeld van jaargemiddelde geluidniveaus, maar mensen ervaren geluidhinder vaak op specifieke momenten. Bijvoorbeeld bij kortdurende pieken veroorzaakt door vliegtuigen. Door zelf te meten kunnen burgerwetenschappers precies het geluid in beeld brengen wat ze op dat moment en op die plek horen. Daarom zijn burgermetingen waardevol.”

Frank te Pas, senior adviseur lucht en geur, vertelt hoe de Omgevingsdienst regio Arnhem met meetbussen de luchtkwaliteit meet. Dit gebeurt nu nog met twee meetbussen, maar in de toekomst mogelijk geavanceerd. Frank: “We testen nu een drone om zo de luchtkwaliteit te meten.” Dit is lastig, want op de drone moeten sensoren komen om de luchtkwaliteit te meten. En er zijn nog geen normen voor metingen met sensoren. Daarom willen ze eerst investeren in een elektrische bus. Om zelf bij te dragen aan schonere lucht, want de huidige meetbussen rijden nog op benzine. 

Frank te Pas voor meetbus Omgevingdienst regio Arnhem

Niels Schoffelen, projectleider van de Atlas Natuurlijk Kapitaal, geeft eerst een korte introductie op de ecosysteemdiensten die groen in de stad ons levert. Daarna neemt hij deelnemers mee naar verschillende plekken buiten om zelf fijnstof en CO2 in de lucht te meten. Deze waarden kunnen per plek flink verschillen, ontdekken de deelnemers met eigen ogen. Zo zijn nabij groen de cijfers gunstiger dan op een plek waar veel verkeer is. Ook blijkt de wind te metingen te beïnvloeden. Als er veel wind is, zijn er lagere waarden fijnstof en CO2. 

Niels Schoffelen, projectleider Atlas Natuurlijk Kapitaal, neemt mensen mee naar buiten om zelf fijnstof en CO2 in de lucht te meten.

Arjan Hof van Pientere Tuinen vertelt hoe zij data verzamelen door mensen drie jaar lang zelf het bodemvocht en de bodemtemperatuur in hun tuin te laten meten. Zo weten we straks meer over wat er gebeurt met de bodemtemperatuur op hete dagen. Of hoe het vochtgehalte van de bodem verandert bij regenbuien of droogte. Het doel is om deelnemers te motiveren om hun tuin groener te maken. Ze zijn nu een jaar bezig. Volgens de projectmedewerkers zijn meer data nodig. Ze kijken nu naar waarneming.nl-achtige apps die de tuin karakteriseren, luchtfoto’s en het verbinden met KNMI Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut)-data. 

Atlas van de Toekomst

Maar ook het Atlas-team staat niet stil en zoekt steeds nieuwe manieren om informatie te ontsluiten. Een paar van deze nieuwe manieren laat het team zien in hun workshop. Zoals de nieuwe tool Vind je plek, waarmee gebruikers hun ideale plek in Nederland kunnen vinden. En een preview van GIS de plek, een nieuwe tool waarmee gebruikers in spelvorm kennismaken met Atlas-kaarten. Maar ook wat het Atlas-team met Artifical Intelligence kan. Wensen waren er ook. Hoe mooi zou het zijn om straks kaartbeelden met eventuele opmerkingen vast te leggen en met medegebruikers te kunnen delen?  

Afsluiting

Deze dag keken wij samen hoe we kunnen zorgen dat generatie Alpha in een groenere en schonere leefomgeving met duurzame energiebronnen kan opgroeien en hoe je jongeren hierbij betrekt. Maar wat vindt generatie Alpha zelf? Dat vertelt Zoë MacDonald, kinderburgermeester van Arnhem, tijdens de afsluiting. Zij interviewde haar klas: wat zouden zij veranderen aan Arnhem? De jongens uit haar klas wilden vooral grotere plekken om elkaar te ontmoeten. En de meisjes wilden vooral meer groen in de buurt, dat is gezellig. Zoës lievelingsplek in Arnhem? De klimboom vlak bij haar huis.  

Zoë MacDonald, kinderburgermeester van Arnhem

Daarna testte de kinderburgermeester samen met de Nationale Boomfeestdag hoe goed de bomenkennis is in de zaal. “Is een Boomfeestdag zonder het planten van bomen of struiken ook een boomfeestdag?” Het antwoord? Ja zeker!  

De Boomfeestdag vindt het belangrijk dat elk kind in de basisschooltijd minimaal één boom plant. Maar het is nog belangrijker dat kinderen al vroeg leren over het belang van groen en natuur. Dus ook zonder bomen, maar met leuke activiteiten, kun je als gemeente of organisatie al aan de slag. met generatie Alpha!  

Is een Boomfeestdag zonder het planten van bomen of struiken ook een boomfeestdag? Ja zeker!  

Met die nieuwe, positieve energie sloten we de dag af met een borrel. Het Atlas-team bedankt alle deelnemers, standhouders en workshopleiders voor de mooie praktijkvoorbeelden, nieuwe kennis en leuke gesprekken. 

Heb je na de Atlasconferentie leuke ideeën of tips voor de Atlas Leefomgeving? Stuur ons een berichtje via atlasleefomgeving@rivm.nl. 
Tot een volgende keer! 

Gezonde groeten,

het Atlas-team  

Foto's: Wijgert-Jan van As