Vijf tips voor de beginnende natuurdwaler

Atlas-redacteur Jeannine Brand dwaalt regelmatig in het Julianapark in Utrecht. Zij probeerde een aantal tips van Katja Staring in de praktijk uit. Dwaal mee en ontdek hoe je de natuur kunt gebruiken voor meer helderheid in je hoofd, om weer thuis in jezelf en je omgeving te komen, het kind in jezelf terug te vinden, te ontstressen en los te laten.  

Tip 1: Dwaal je helder

Ken je dat gevoel? Je móét iets afhebben, maar het lukt niet. Je staart naar je scherm en draait cirkeltjes in je hoofd. Maar de oplossing komt niet. Paniek! Wat nu? Trek je jas aan en ga naar buiten. Het is geen toeval dat veel grote schrijvers en denkers fervente wandelaars waren. Voor de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche was wandelen pure noodzaak: zonder beweging geen denken. Volgens de filosoof is "zitvlees de eigenlijke zonde tegen de heilige geest." Zijn beste ideeën kwamen dan ook op tijdens lange afmattende tochten door de Zwitserse bergen. Zijn collega Emmanuel Kant wandelde elke dag hetzelfde rondje van precies een uur. Ook de Engelse schrijfster Virginia Woolf maakte lange wandelingen om denken, voelen en waarnemen met elkaar te verbinden.

Hoe komt het dat wandelen voor veel schrijvers en denkers de creatieve brandstof voor hun werk was? Volgens filosoof Paul van Tongeren heeft dit te maken met de bijzondere eenheid tussen lichaam en geest die ontstaat tijdens het wandelen. Waarom denken we eigenlijk dat we stil moeten zitten om te kunnen denken? Onze gedachten zitten immers ook nooit stil. Tijdens het wandelen komen beweging van lichaam en beweging van geest met elkaar in de pas. We stemmen de vluchtigheid van ons denken af op het ritme van ons lichaam.

Ga daarom wandelen wanneer je vastzit. Neem een vraag of probleem mee voordat je op pad gaat. Niet om haar meteen te beantwoorden, maar om je gedachten een richtpunt te geven. Bepaal vervolgens je eigen tempo. Ben je een snelle denker of heb je een onrustige geest? Dan past een stevig wandelritme misschien beter bij je. Anderen hebben misschien meer baat bij een kalmer tempo. Heb geduld: in de eerste tien minuten is je hoofd vaak nog onrustig en chaotisch. Blijf lopen en je zult zien dat er geleidelijk meer ruimte, helderheid en focus ontstaat. Dus trek je jas aan en laat je gedachten mee wandelen en onderzoek of dit voor jou tot mooie inzichten leidt.
 

Op de kaart Groene Rijksmonumenten zie je parken, tuinen en begraafplaatsen die beschermd zijn als rijksmunument. Maar het zijn ook vaak prachtige wandelgebieden. Klik op de kaart en kijk welke groene rijksmonumenten bij je in de buurt liggen en wandel je helder.

Tip 2: Dwaal je weer thuis

In een wereld die nooit stilstaat, waarin auto’s voorbij razen en telefoons, schermen en geluiden ons constant prikkelen, is het soms lastig om contact te maken met jezelf. Het voelt dan soms of je met elke dag weer verder van jezelf verwijderd raakt. Even wandelen in een park of natuurplek kan helpen om je te verbinden met jezelf en de wereld om je heen.

Een mooie manier om dit te doen, is door een ‘deep map’ te maken van een natuurgebied of park bij jou in de buurt. Een deep map geeft niet alleen paden en gebouwen weer, maar ook allerlei betekenislagen. Bijvoorbeeld persoonlijke herinneringen, emoties, verhalen, geluiden en geuren. Welke herinneringen roepen bepaalde plekken bij je op? Welke plekken zijn voor jou bijzonder en waarom? En op welke plekken voel jij je fijn en welke plekken juist niet?

Dit is een van mijn favoriete plekjes in het Julianapark. Op deze stoelen kun je heerlijk even relaxen midden in het park. Er is altijd wel iets te horen of te zien.  

Mijn ‘deep map’ van het Julianapark in Utrecht laat zien waarom dit park voor mij als thuis voelt. Zoveel mooie herinneringen. Daar onder die grote boom scrabbelde ik met mijn moeder die nu in een verzorgingstehuis woont. Op dat paadje wandelde ik 13 jaar geleden met mijn voorleeskindje. Vijf jaar oud was hij en als de dood voor de hanen die er rondliepen. En hadden die enge pauwen ook ogen in hun rug? Op het grote veldje deed ik als eerstejaars Nederlands een dappere poging om Multatuli's Max Havelaar in een dag uit te lezen. Wat jammerlijk mislukte, ik viel in slaap, werd roodverbrand wakker en was precies nul gelezen bladzijden verder.

Maar ook de fijne plekken maken dat ik er zo graag ben. De relaxstoelen bij het grasveld waar je mooi uitzicht hebt op picknickende en spelende mensen. Het prachtige meertje met zijn kalm stromende water brengt mij tot rust. En ik ontdek bij elke wandeling weer nieuwe bomen, met elk hun eigen karakter. En als ik rust zoek, weet ik dat ik met een grote boog rond de speeltuin met schreeuwende kinderen moet lopen.

Het mooie van zo’n deepmap maken, in je hoofd of op papier, is dat het je bewust maakt wat een stukje natuur voor jou betekent. En dat zorgt voor verbinding: met dat stukje natuur, maar ook met jezelf. En op momenten dat je die verbinding met jezelf mist, kun je die altijd daar opzoeken.

Tip 3: Dwaal als Alice

De Engelse schrijver Lewis Carroll laat in Alice in Wonderland (1865) Alice in een konijnenhol vallen waarna ze in Wonderland beland: een verborgen magische wereld met sprekende dieren en figuren die zich niet aan gewone regels of logica houden. In het vervolg Through the Looking-Glass (1871) komt Alice terecht in het ‘Woud waar dingen geen naam hebben’.

Ze weet opeens haar eigen naam en de naam van de dingen om haar heen niet meer. Ze ontmoet een reekalf, hij is ook zijn identiteit kwijtgeraakt. Omdat ze allebei vergeten zijn wie ze zijn, maakt het niet uit dat ze mens en dier zijn. Samen lopen ze vreedzaam door het bos. Maar als ze het bos verlaten, komt hun zelfbesef terug. Het reekalf slaat angstig op de vlucht, Alice is een mens! Het bos staat voor Carroll voor verwarring, het loslaten van vaste regels en het openstellen voor verwondering en nieuwe ervaringen.

Alice in Wonderland

Onze natuur zit vol verrassingen. Ga ook eens als Alice op pad. Vergeet vaste ideeën, grenzen en overtuigingen en laat je verrassen door wat je onderweg tegenkomt. Veel volwassenen zijn hun kinderlijke nieuwsgierigheid en fantasie soms een beetje kwijtgeraakt en dat is jammer. Want als je goed kijkt, is er zoveel te ontdekken. Bossen, mistige velden of donkere wouden roepen een gevoel van mysterie op. En in de natuur is alles in beweging: schaduwen dansen en bomen reiken met hun grillige takken naar de lucht. Eigenlijk stap je net als Alice even een andere wereld binnen, waar andere regels gelden.
 

Als je goed kijkt, zie je zelfs hartjes in de natuur. deze hartjes kwam ik in het Julianapark tegen. 

Een leuke manier om als Alice te dwalen, is door gezichtjes in bomen te zoeken. Dat heet pareidolie. Ons brein wil graag overal bekende vormen zien. Onderzoekers denken dat dit komt doordat we vroeger goed moesten opletten of er gevaar dreigde. Beter ten onrechte een tijger herkennen dan er één missen! We zien dan verbanden en patronen die er niet zijn en houden eigenlijk onszelf een beetje voor de gek. Ideaal voor een echte Alice-beleving. Het meeste kans heb je bij oude bomen, die hebben vaak meer knoesten, scheuren, holtes, vergroeiingen en schorspatronen. Op de Atlas Leefomgeving vind je de kaart Monumentale bomen. Deze bomen zijn minstens 100 jaar oud en staan op deze lijst door hun bijzondere karakter. Kijk welke bomen bij jou in de buurt staan.

Maar je kunt ook net als ik gewoon in het dichtsbijzijnde park op speurtocht gaan. Het leuke is dat om gezichtjes te kunnen ontdekken, je de bomen goed moet bestuderen. Je krijgt daarmee veel meer oog voor hun kronkelige takken, hun ruwe schors of grappige holtes. Binnen een half uur vond ik drie gezichtjes. Maar niet alleen gezichtjes, mijn hoofd begon ook karakters te verzinnen. De wijze Vladimir kijkt mij vorsend aan, wie ben ik? Filosoof Zarathustra met de dikke neus is diep in gedachten verzonken en lijkt mij niet op te merken. En Iwan de Verschrikkelijke bromt naar mij: wat moet dat!
 

 Van links naar rechts: Vladimir de wijze, Zarathustra de filosoof met de dikke neus en Iwan de Verschrikkelijke Boom

Het zijn allemaal mannen. Niet verrassend, want uit een onderzoek blijkt dat mensen vaker gezichtjes als mannelijk dan vrouwelijk beschouwen. Waarschijnlijk vertelt hoe ik dingen bekijk, meer over mijzelf dan over het object dat ik zie. Grappig hoe de natuur ons ook naar binnen laat kijken. Ga ook eens als een Alice op pad en durf je te verwonderen.

Tip 4: Dwaal om te ontstressen en te ontsomberen

Uit de Monitor mentale gezondheid van het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) en het Trimbos blijkt dat het aandeel mensen met angst- en depressiegevoelens sinds 2014 stijgt. In 2024 ervaarde vier op de tien Nederlanders zulke gevoelens. Wist je dat wandelen in de natuur ook kan helpen tegen angst- of depressieve gevoelens? Een nieuwe literatuurstudie van de Universiteit Leiden laat zien dat vijftien minuten in de natuur zijn al kan helpen tegen gevoelens van angst, stress en somberheid. Allerlei soorten stadsnatuur hebben een positief effect op de geestelijke gezondheid. Stadsbossen springen er echt uit: die helpen vooral goed tegen somberheid en angstgevoelens.

Dus voel je je gespannen of ben je somber? Trek je wandelschoenen aan en duik de natuur in. Laat je zintuigen voor je werken: kijken is iets anders dan zien. Weet jij bijvoorbeeld hoeveel treden jouw trap heeft die je dagelijks oploopt? Bewust kijken is observeren en opmerken wat er om je heen gebeurt. Kijk naar de vormen van bomen en de kleuren van bloemen. Zie de takken bewegen in de wind, hoor hun bladeren ritselen en ruik de aarde. Laat dit alles tot je doordringen. Of ga even lekker zitten en laat je omgeving tot je komen. Dat werkt volgens de Leidse onderzoekers zelfs beter tegen negatieve gevoelens dan actief bewegen.

In stilstaand water zie je rustgevende, symmetrische weerspiegelingen van de omgeving. Word jij ook altijd rustiger als je naar water kijkt? 

De donkere, grauwe decemberdagen nodigen niet echt uit om naar buiten te gaan, vooral niet als je je al wat down voelt. Maar laat je niet tegenhouden door wat regen. Want eenmaal buiten huilt de hemel met je mee en ben je niet alleen. En het voordeel is dat er weinig mensen zijn en jij even lekker met jezelf op pad kunt. En wist je dat er bij regenbuien een bepaalde geur ontstaat die vrijkomt door chemische reacties tussen plantenresten, mineralen en bacteriën? Deze geur heet ‘petrichor’ en heeft een kalmerende werking. En regen zuivert de lucht, daardoor adem je schonere lucht. Dus ook al zit je in die spreekwoordelijke put, doe je regenjas aan en trek jezelf eruit. 

Tip 5: Dwaal om los te komen

Nog even en dan dient het nieuwe jaar zich aan. Dat nodigt uit tot bezinning: wat wil je achterlaten in het oude jaar en wat wil je mee nemen naar het nieuwe jaar? Vroeger organiseerden Germaanse en Scandinavische volken het Yule-feest, het keerpunt van de winter. Ze vierden de langste nachten en de terugkeer van het licht. Veel moderne loslaatrituelen zijn hierop geïnspireerd. Ook jij kunt de natuur gebruiken voor jouw eigen loslaatritueel.

Overdenk tijdens je wandeling wat dit jaar voor jou betekende. Wat wil je achterlaten en wat neem je mee naar volgend jaar? Laat de antwoorden langzaam bij je binnenkomen zonder te forceren. Zoek dan een steen of een mooi takje dat het oude symboliseert. Werp het zo ver mogelijk weg op een mooie of voor jouw betekenisvolle plek. Zoek dan een object dat symbool staat voor wat jij wilt meenemen naar het nieuwe jaar. Leg dat op een speciale plek in je huis. Want misschien zijn goede voornemens en intenties bij jou net zo beperkt houdbaar als bij mij. Maar waar een wil is, is een weg. Het steentje of takje brengt je dan even terug bij dat goede voornemen of die mooie intentie. En misschien lukt het dit jaar dan wel!

Het Atlas-team wenst je een heel mooi jaar toe met veel wandelplezier!

 Wat wil jij achterlaten in 2025?

Meer lezen

• Wandelen, in Filosofie Magazine.
• Dwaalgids, voor je dagelijkse dosis natuur van Katja Staring.
• Op Struinkunst vind je een mooi overzicht van natuurgebieden in Nederland waar je van de paden af mag dwalen.
• Wat groen met je kan doen Universiteit Leiden.