In deze sessie stonden twee perspectieven op stilte centraal. Enerzijds: hoe breng je vanuit het beleid de mens naar de stilte door het inrichten van stiltegebieden. En anderzijds: hoe kun je de stilte (luwte) naar de mens brengen door te onderzoeken hoe mensen stilte beleven en wat daarbij belangrijk is? 

Geluid als probleem

“Te veel geluid is niet alleen irritant, het kan ook voor lichamelijke problemen zorgen. Te veel geluid in je omgeving zorgt voor stress en dat kan onder andere hart- en vaatziekten veroorzaken”, legt Jan Harm Brouwer uit. Hij is taaktrekker Lucht en Geluid bij de provincie Zuid-Holland. Geluid is de belangrijkste bron van hinder in de woonomgeving. Mensen hebben bijvoorbeeld last van geluidpieken door vrachtverkeer of treinen, laagfrequent geluid door een apparaat dat aanstaat of stress door een onveilig gevoel door geluid. Geluidwetgeving is gebaseerd op berekend geluid, maar minstens zo belangrijk is hoe mensen geluid beleven. Want soms is er veel geluid, maar ervaren mensen dit niet als storend en andersom.  

Stilte in Zuid-Holland

In een stiltegebied zijn alleen geluiden toegestaan die bij het gebied passen. Het doel is dat het geluidsniveau onder de 40 decibel blijft, maar dat is niet verplicht. Een stiltegebied herken je aan een blauw bord. Op de kaart Stiltegebieden zie je de gebieden waar provincies de stilte beschermen en waar je als recreant een grotere kans hebt om rust te ervaren.  
 

Op de kaart Stiltegebieden gecombineerd met de kaart Natura2000-gebieden hieronder zie je dat deze gebieden in Zuid-Holland grotendeels overlappen. Sinds 1999 wordt de natuur apart beschermd. Het doel van stiltegebieden is vooral het behoud van stilte als schaars goed, de bescherming van de recreant en van de bewoners. 

Gecombineerde kaart Stiltegebieden en Natura2000-gebieden in Zuid-Holland 

Wat mag er niet in een stiltegebied in Zuid-Holland?

In een stiltegebied geniet dus vaak niet alleen de natuur, maar ook de stilte bescherming. En soms komt dat goed uit, aldus Jan-Harm. Zo was er bezwaar tegen het jaarlijkse carbidschieten op Voorne, met als argument dat kwetsbare diersoorten werden verstoord. Maar het carbidschieten vindt nooit plaats in het broedseizoen. Daarom werd het argument ingebracht van het stiltegebied: nu mag het carbidschieten alleen buiten de bebouwde kom, op privéterrein en op 100 meter afstand van huizen. 

In Zuid-Holland mag je heel veel dingen niet zomaar doen in een stiltegebied. Je mag bijvoorbeeld geen toestellen gebruiken die veel geluid maken zoals een radio en de ervaring van de natuurlijke geluiden in een stiltegebied kunnen verstoren. Ook mag je geen toertochten met motorrijtuigen in een stiltegebied organiseren. Omdat dit onder andere buiten het stiltegebied goed kan. Soms wordt er een uitzondering gemaakt. Bijvoorbeeld voor het varend corso, omdat dit kenmerkend is voor de streek. Of voor een toertocht voor zieke kinderen van het Isala Ziekenhuis.

Verschillen tussen provincies

Helemaal stil is het nooit in stiltebieden. Elke provincie gaat daar anders mee om. In Zuid-Holland hebben ze stiltegebieden aangewezen, ondanks dat er bijvoorbeeld vliegtuigen overvliegen. Want daar kan de provincie niets aan veranderen. Maar in Utrecht zijn om diezelfde reden de Vinkeveense plassen geen stiltegebied en hanteren ze grenswaarden waar Zuid-Holland streefwaarden hanteert. Handhaving in stiltegebieden is matig geregeld. Dus is de vraag welke kant het opgaat met stiltegebieden in de toekomst: beschermen, behouden of loslaten? 

Hoe brengen we stilte naar mensen?

Sander van der Ham onderzoekt als stadspsycholoog luwte in stedelijke gebieden. Hij zet zich vanuit het Ministerie van Luwte in voor ‘plekken waar je even kan ontspannen, kan vertragen, tot rust kan komen en waar je weinig geluidshinder ervaart’. Jammer dus dat stiltegebieden onder druk staan, kleiner worden of verdwijnen. Door verdichting en bebouwing in steden en steeds meer mensen op een kleine oppervlakte. En dat terwijl er eigenlijk meer nodig is: niet alleen stille plekken, maar ook plekken waar we tot rust komen.  

Deze kaart van het European Environment Agency geeft een beeld van potentieel rustige plekken in Europa. Helaas zie je in Nederland een hele hoop rode plekken. Ons land is weinig kansrijk voor nieuwe stille plekken. Een schrale troost: het is nog erger bij onze zuiderburen. 

Balans tussen rust en reuring

Er zijn veel misvattingen over wat stilte en rust is. Bijvoorbeeld dat je vooral rust vindt in je eentje of dat een rustige en stille plek altijd groen is. Sander vertelt: “Bij onderzoek in de openbare ruimte zien we hele andere dingen. Dan zien we mensen rust pakken op de meest drukke plekken: in het Rembrandtpark of Vondelpark, langs drukke wandelpaden of op zitjes midden op het plein voor Utrecht Centraal.”

Meer dan een echt stille plek, zoeken mensen naar een balans tussen rust en reuring. Dit zou je ook wel luwte kunnen noemen. Of zoals Sander het verwoordt: “Dat gevoel dat je overvalt zodra je je afzuigkap uitzet. Zo van, hè hè, wat een rust.”  

Aandacht voor luwte

Sander legt uit dat luwte over zoveel meer gaat dan het beperken van geluid. Er zijn vijf perspectieven op wat belangrijk is voor rust en stilte: zintuigen (hoe ruikt rust? Naar koffie!), thuisgevoel (even rustig zitten zonder gestoord te worden), omgeving (groen bijvoorbeeld), sociaal (je vertrouwt voelen bij iemand anders) en herinnering (het is herkenbaar en bekend). Als voorbeelden noemt Sander De Rotterdamse Munt, een stadstuin midden in de drukke stad waar mensen heerlijk kunnen rondscharrelen en elkaar kunnen ontmoeten. Maar ook het grote kerkplein van Rotterdam waar een man midden op een plein de luwte vindt door zijn voeten in een kinderbadje te koelen.  

Onderzoek naar geluidsbeleving op Heijplaat

Hoe pak je onderzoek naar geluid- en rustbeleving aan? Sander noemt het onderzoek op Heijplaat: een wijk in Rotterdam, tegen de haven aan. Een aanpak is: ga erheen om te observeren en maak foto’s, achterhaal wat mensen belangrijk vinden. Houd langere interviews, wat maakt een plek tot een gemeenschap en wat voor mensen wonen er? En ga analyseren en beoordelen: kijk samen met mensen wat iets een stille plek maakt. Kijk ook wat er wel kan. Piekbelasting van geluid beperken op Heijplaat is lastig, maar je kunt wel fiets- en wandelroutes versterken door ze veiliger en aantrekkelijker te maken.

De mens naar de stilte en de stilte naar de mens?

Jan Harm en Sander vinden dat zij elkaar goed aanvullen. Jan Harm geeft aan dat aan de ene kant meten van en slim omgaan met geluid belangrijk worden. Zo zijn ze bij de provincie Zuid-Holland met drie andere organisaties een nieuwe pilot gestart: Geluidshinder Aanpak. Daarin proberen Jan Harm en zijn collega’s geluidmaatregelen in beeld te brengen en inspiratie te delen. Zo brengen ze geluid nog beter in kaart. 

Volgens Sander blijft het de komende jaren belangrijk dat de beleving van geluid, rust en stilte goed in beeld wordt gebracht. Zodat er steeds meer aandacht voor de luwte komt.