Mensen hebben donkerte nodig

Naast licht, hebben mensen, evenals de meeste planten en dieren, donkerte nodig. Zonlicht, kunstmatige verlichting, en het licht van beeldschermen en monitoren bevatten een deel blauw licht. Dit blauwe licht remt de productie van het hormoon melatonine. Wanneer wij mensen actief zijn hebben wij een laag melatonine niveau nodig. Voor rust hebben wij echter een hoog melatonine niveau nodig. Donkerte is dus essentieel voor onze rustfase. Een gebrek aan het hormoon melatonine wordt in verband gebracht met depressie, endocriene verstoring, oxidatieve stress, metabole verstoring en kanker.

Veel fysiologische processen worden aangestuurd door licht. Vooral de intensiteit, de kwaliteit van het licht en de tijdsduur van de blootstelling is hierbij van belang. Licht tijdens een donkere periode kan het gedrag en de fysiologie van plant- en diersoorten verstoren, waardoor ook de interactie in een voedselweb verstoord kan raken. Veel insecten, bijvoorbeeld, worden aangetrokken door licht. Hierdoor wordt hun oriëntatie verstoord en neemt de kans op uitputting en sterfte toe. Andere dieren, zoals de watervleermuis, worden juist afgestoten door licht. Hierdoor kunnen zij gebieden rond lichtbronnen niet meer gebruiken. Ook vertonen sommige planten groeiafwijkingen bij nachtelijke verlichting.

Rijksbeleid en decentraal beleid

In Nederland is er geen Rijksbeleid op gebied van nachtelijke verlichting en donkertebescherming. Een aantal andere landen heeft dit wel. In Nederland is er wel decentraal beleid opgesteld door een aantal provincies en gemeenten. De aanleiding voor beleid ten aanzien van nachtelijke verlichting is meestal energiebesparing. Beleid op het gebied van donkertebescherming komt voort uit bescherming van Natura2000 gebieden (vogel- en habitat-richtlijn).

De Omgevingswet (beoogde inwerkingtreding 1 januari 2023) is één integrale wet voor de bescherming én het gebruik van de fysieke leefomgeving. De wet beoogt een samenhangende benadering van de fysieke leefomgeving in beleid, besluitvorming en regelgeving, en geeft decentrale overheden meer afwegingsruimte. Dit biedt decentrale overheden meer ruimte voor beleid en regelgeving ten aanzien van nachtelijke verlichting en donkertebescherming.

Voor het terugdringen van hinder in de woonomgeving door de bronnen sportverlichting en verlichting uit de glastuinbouw is regelgeving voorhanden of in voorbereiding. Het Handboek Licht/Donker van het Interprovinciaal Overleg (IPO) is een nuttige informatiebron voor provincies en gemeenten bij het opstellen van beleid, verordeningen of bestemmingsplannen.

In Nederland zijn twee gebieden uitgeroepen tot Dark Sky parken. Een Dark Sky Park is een gebied waar het donker is en waarvoor afspraken gemaakt zijn om deze duisternis te behouden. Daarnaast worden mensen actief uitgenodigd om de duisternis te ervaren. De twee Nederlandse Dark Sky Parken  liggen in het noorden van het land; de Boschplaat op Terschelling en het Lauwersmeer tussen Groningen en Friesland. Voor het gehele Waddengebied is een intentieverklaring ondertekend door 48 partijen die duisternis als kernkwaliteit van de Wadden willen behouden.

Zelf meten met een smartphone

Met een smartphone kun je zelf de hemelhelderheid meten. Dit is niet alleen leuk en informatief; jouw metingen helpen de hemelhelderheid beter in kaart te brengen.

Op dit moment zijn er twee apps voor het meten van de hemelhelderheid in gebruik: de Dark Sky Meter app voor iPhone, die gebruik maakt van de camera van de iPhone en de Loss of the Night app voor Android die de gebruiker langs een aantal stappen leidt en vraagt welke sterren er wel en niet te zien zijn.

De metingen zijn te bekijken via Dark Sky Meter data en Loss of the Night data.

Wat kunt u als burger doen?

• zorg voor goede verduistering;
• verlicht zelf alleen daar en wanneer nodig en denk na over de intensiteit en de kleur van het licht;

Wat kunt u als professional doen?

• In het Handboek Licht/Donker is zoveel mogelijk beschikbare kennis en ervaring over nachtelijke verlichting bijeengebracht. Daarnaast zijn voor het eerst ook bouwstenen voor beleid en uitvoering in dit handboek gebundeld.
• Het softwarepakket IPOLicht bestaat uit een rekenmodel dat de invloed van lokale lichtbronnen op de omgeving berekent. Daarnaast kan het ook de effecten van maatregelen aan deze lichtbronnen berekenen. Het gaat daarbij om de hemelhelderheid en het zicht op de lichtbronnen. De software is vrij te downloaden.
• Kijk eens bij de beleidsplannen van deze gemeentes op gebied van openbaar licht.