Natte koeltorens kunnen, met name bij slecht onderhoud of beheer, een bron zijn van legionella. Legionella is een bacterie die een acute infectie van de luchtwegen kan veroorzaken (legionellose). Daarom is het belangrijk dat bekend is waar deze installaties staan.
Natte koeltorens zijn onderdeel van koelinstallaties die gebruikt worden voor het afvoeren van overtollige warmte uit productieprocessen en gebouwen door het vernevelen van water in een open constructie. Natte koeltorens zijn bekende verspreidingsbronnen van legionellabacteriën. Een besmetting met legionella kan leiden tot legionellalongontsteking ofwel de veteranenziekte. Dit is een ernstige vorm van longontsteking die blijvende effecten op de gezondheid tot gevolg kan hebben. In Nederland overlijdt circa 2 - 10% van de patiënten met een legionellalongontsteking. Vooral bij mensen op hoge leeftijd is de kans op overlijden groter.
Waar te vinden?
Natte koeltorens zijn te vinden bij onder meer grote kantoorgebouwen, ziekenhuizen, theaters, bioscopen, grote onderwijsinstituten, hotels en congresgebouwen, grote sportaccommodaties, ijsbanen, fabriekshallen, datacenters, grootwinkelbedrijven, kassencomplexen, luchthaventerminals, elektriciteitscentrales, chemische fabrieken, verffabrieken en kunststof producerende bedrijven.
Wereldwijd staan natte koeltorens bekend als belangrijke besmettingsbronnen en ook Nederland heeft hier al ervaring mee. In 2006 was er een legionellose-uitbraak door een slecht onderhouden natte koeltoren bij het Post CS-gebouw in Amsterdam. Gevolg: 31 zieken (waarvan een deel chronisch) en drie mensen kwamen te overlijden.
De al bekende locaties van koeltorens staan op de koeltorenkaart. Op deze kaart kan iedereen melding doen van koeltorens die nog niet op de kaart staan.
Legionellose
Legionellose is een infectie van de luchtwegen en de longen. De infectie wordt veroorzaakt door de legionellabacterie. Deze aandoening heeft twee bekende ziektebeelden: legionellalongontsteking (veteranenziekte), een ernstige vorm van longontsteking, en Pontiac fever, een griepachtige aandoening. Jaarlijks zijn er meestal tussen de 300 en 400 meldingen van patiënten die in Nederland een legionellalongontsteking hebben opgedaan. In de zomer komt een legionellalongontsteking vaker voor dan in de winter.
Legionella is een bacterie waar je ziek van kan worden bij inademing. De legionellabacterie komt van nature voor in de grond en in water. In grond- en oppervlaktewater zitten normaal gesproken maar hele kleine hoeveelheden legionellabacteriën. Maar legionella kan snel groeien in drink- en proceswater, vooral als het water niet goed doorstroomt of recirculeert en een temperatuur heeft tussen de 25 en 45°C.
Ziekteverschijnselen van legionellose
De meeste mensen worden niet ziek na besmetting. Als er wel ziekteverschijnselen optreden gebeurt dat meestal vijf à zes dagen na de besmetting (met een uitloop van twee tot twintig dagen). Bij veteranenziekte begint de ziekte met lichte koorts, spierpijn en zich niet lekker voelen. Na enkele dagen ontstaat een longontsteking met hoge koorts (boven de 39°C) en koude rillingen. Raadpleeg bij klachten die passen bij longontsteking de huisarts. Door laboratoriumonderzoek kan de ziekte worden vastgesteld. Bij een ernstige longontsteking kan de ziekte levensbedreigend zijn, doordat andere organen door de bacterie beschadigd worden. In ernstige gevallen kan men aan de ziekte overlijden.
Bronnen van besmetting
Bij verneveling van water (bij natte koeltorens, maar bijvoorbeeld ook bij douches of whirlpools) kan de bacterie in de lucht komen en ingeademd worden. Drinken van met legionella besmet water leidt niet tot ziekteverschijnselen. Bovendien komt het vrijwel nooit voor dat een patiënt met legionellose iemand anders besmet.
Extra gevoelige bevolkingsgroepen
Iedereen kan een besmetting met de legionellabacterie oplopen. Mensen die vaak met verneveld water in contact komen lopen meer risico op besmetting. Ouderen, mensen met een slechte gezondheid en mensen die roken lopen meer risico om legionellose door te maken. Toch kunnen ook gezonde mensen legionellose krijgen.
Voorzorgsmaatregelen
Er bestaat geen vaccinatie tegen de legionella-infectie. De preventie richt zich daarom op het zo goed mogelijk voorkomen van verspreiding van legionellabacteriën in de lucht, onder meer door te voorkomen dat de bacterie tot grote hoeveelheden kan uitgroeien.
In de Wet milieubeheer is bepaald dat degene die gebruik maakt van een natte koeltoren, deze goed moet onderhouden en beheren, om het risico op legionellabesmetting te beheersen. Gemeenten en provincies zijn verantwoordelijk voor handhaving op het naleven van die voorschriften. De omgevingsdiensten en regionale uitvoeringsdiensten houden toezicht op de naleving.
Geschat wordt dat er zo'n vierduizend natte koeltorens in Nederland zijn, maar tot nu toe is daarvan slechts ongeveer 30% bekend. Dit komt onder meer omdat veel natte koeltorens moeilijk te zien zijn; ze staan bijvoorbeeld op een dak of zijn daar zelfs in weggewerkt. In verband met de preventie van legionellose en snelle bronopsporing bij een legionellose-uitbraak is het van belang dat zo veel mogelijk natte koeltorens in de Atlas op kaart worden gezet. Iedereen die een (mogelijke) natte koeltoren kent of ziet die niet in de Atlas staat, kan deze eenvoudig aanmelden.
Wat doet de overheid
Voor het overgrote deel van de natte koeltorens is de gemeente aangewezen als bevoegd gezag op grond van de Wet milieubeheer. De provincie is bevoegd gezag voor de natte koeltorens bij een beperkt aantal (grotere) inrichtingen. Op grond van een recente wijziging van het Besluit omgevingsrecht (Stb. 2017, 193, in werking getreden op 1 juli 2017) behoort het toezicht op alle natte koeltorens tot het zogeheten basistakenpakket van de omgevingsdienst. Dit houdt in dat de omgevingsdienst in het betreffende gebied het toezicht uitoefent namens de provincie dan wel gemeenten. Tot slot is de Inspectie Leefomgeving en Transport verantwoordelijk voor toezicht en handhaving voor enkele tientallen natte koeltorens bij bepaalde defensie-inrichtingen.
Van de toezichthouders wordt verwacht dat zij alle bij hen bekende natte koeltorens invoeren in de Atlas Leefomgeving, zodat de locaties voor een ieder bekend zijn.
Iedereen kan bij ons een mogelijke natte koeltoren melden. Met uw hulp zijn tot 2020 al 1382 locaties met een totaal van 5785 natte koeltorens gemeld. In het stappenplan staat kort beschreven hoe dit in zijn werk gaat.