Vliegverkeer bevindt zich op plek drie als het gaat om geluidhinder in Nederland. Bovenaan die lijst staat wegverkeer, gevolgd door geluid van buren en daarna komt geluidhinder door vliegtuigen. Er zijn diverse vormen van vliegtuiggeluid te onderscheiden. Het veelvuldig opstijgen en dalen van vliegtuigen vanaf een grote burgerluchthaven kan bijna continue geluidshinder veroorzaken. Straaljagers brengen kortstondig een heftig geluid teweeg, waar men ook van kan schrikken. Militaire helikopters kunnen korte tijd een gesprek verstoren of onmogelijk maken en reclamevliegtuigen een hinderlijk achtergrondlawaai veroorzaken. In de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen van 2020 is geluidhinder en slaapverstoring door vliegverkeer onderzocht.

Veruit het meeste vliegtuiggeluid is toegestaan

Voor zo goed als alle gevallen waarin je geluidhinder door vliegtuigen ondervindt, is er sprake van een toegestane situatie. De luchtvaart heeft nu eenmaal geluid tot gevolg. Op regionale luchthavens (zoals Teuge bij Apeldoorn, vliegveld Hoogeveen, Hilversum of Ameland) blijft het geluidvolume veelal beperkt. Op zogeheten ‘luchthavens van nationaal belang' is de frequentie van het starten en landen al veel groter. We hebben het dan over Eelde, Lelystad, Maastricht, Eindhoven en Rotterdam. De toestellen zijn daar ook zwaarder dan op de regionale luchthavens en maken dus meer ‘lawaai'. Op onze nationale luchthaven (Schiphol) is het dermate druk dat er –overdag- vrijwel continu sprake is van geluid.

De kleinere regionale luchthavens

Binnen regionale luchthavens zijn er ook weer gradaties. Er zijn bijvoorbeeld recreatieve velden, helivelden (ook op enkele ziekenhuizen) en plekken waar op basis van een ontheffing van de provincie incidenteel kan worden gestart of geland. Denk hierbij aan rondvluchten tijdens de jaarmarkt of het gebruik van een helikopter als taxi.

Geluidhinder door militaire toestellen

De Koninklijke Luchtmacht zet personeel en materieel in voor vrede en veiligheid op tal van plaatsen in de wereld. De vloot bestaat uit een mix van jacht- en transportvliegtuigen, gevechts- en transporthelikopters en lesvliegtuigen. Om met deze luchtvloot te kunnen opereren, beschikt de Koninklijke Luchtmacht over zeven luchthavens en 1 maritiem vliegkamp vanwaar trainings- en operationele vliegoperaties worden uitgevoerd. Dit zijn: Vliegbasis Leeuwarden, Maritiem Vliegkamp De Kooy (met burgermedegebruik Den Helder Airport) Vliegbasis Volkel, Vliegbasis Eindhoven, Militair luchtvaartterrein Deelen, Vliegbasis Gilze-Rijen, Vliegbasis Woensdrecht en Luchtmachtbasis De Peel.

Vliegers van Defensie moeten oefenen om hun vaardigheden op peil te houden. Bijvoorbeeld in laagvliegen en vliegen bij duisternis. U kunt daarvan geluidsoverlast ondervinden. Defensie probeert dit zoveel mogelijk te beperken. Zo hebben alle militaire vliegbases geluidszones rondom hun start- en landingsbanen, net zoals de burgerluchtvaart die ook heeft.

Geluidszonering en handhavingspunten

In Nederland is er wet- en regelgeving die de geluidoverlast door vliegverkeer probeert in te dammen. Er zijn zowel grenswaarden, geluidscontouren als handhavingspunten in gebruik. Het zijn verschillende methodes, maar deze hebben wel allemaal dezelfde doelen:

  • afbakening van de geluidproductie door startende en landende vliegtuigen van een luchthaven;
  • het voorkomen van het ontstaan van nieuwe hindersituaties door beperking van nieuwbouw;
  • het aanbrengen van geluidwerende voorzieningen aan reeds bestaande woningen en andere geluidsgevoelige objecten.

Naar de kaarten

In deze atlas zijn twee kaarten over het geluid van vliegverkeer te raadplegen. Er is een kaart met de gemiddelde geluidsbelasting van het vliegverkeer, rondom Schiphol (2020). Er is ook een kaart met het percentage ernstig gehinderden door het geluid van vliegtuigen (2020).

Waaruit bestaat de overlast?

Lawaai in onze woonomgeving veroorzaakt vooral hinder en slaapverstoring. Bij langdurige geluidoverlast is het moeilijk om uit te rusten en te ontspannen. Voortdurende stress en slaapverstoring kunnen leiden tot hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten. Bij mensen die al lijden aan een hart- en vaataandoening kunnen de klachten verergeren. Als kinderen op school worden blootgesteld aan geluid kunnen hun leerprestaties hieronder lijden.

In 2020 had 3,7% van de volwassenen ernstige geluidhinder door vliegverkeer.  Vooral rond Amsterdam Airport Schiphol maar ook in Zuid-Limburg en Noord-Brabant hebben veel mensen hier last van. In bijvoorbeeld Aalsmeer had 40% ernstige geluidhinder. Ook in Uithoorn, Heiloo, Castricum en Amstelveen lag het percentage boven de 20%.  In Zuid-Limburg ondervinden mensen overlast door Maastricht Aachen Airport en de NAVO-basis Geilenkirchen. In Zuid-Limburg steeg het percentage ernstig gehinderden van 5% in 2016 tot 8% in 2020.

In gebieden waar geluidhinder wordt ervaren, slapen sommige mensen ook slechter door geluid van vliegverkeer. In 2020 ervaarde gemiddeld in Nederland 1,6% van de volwassenen ernstige slaapverstoring door vliegverkeer.

Uitgangspunten algemeen beleid

Vanuit diverse kanten is er wetgeving en beleid opgesteld om geluidhinder door het vliegverkeer te beperken. Het gaat dan zowel om Europese regels als om landelijke wetgeving en provinciaal beleid. De trend voor Schiphol wordt omgebogen van normeringen naar overleg. Nu gaat het daarbij nog om handhavingspunten rondom de luchthaven waarop gemonitord wordt, maar binnen niet al te lange tijd stapt men over op regels voor wat betreft het baangebruik. In de onderstaande paragrafen wordt alle wet- en regelgeving die geldt voor de diverse soorten luchthavens behandeld.

Luchthaven als industrieterrein; Wet geluidhinder

De overheid heeft grenzen vastgesteld voor de geluidsoverlast die een vliegveld (groot of klein, burgerluchtvaart of militair) mag veroorzaken. Daarbij wordt er een onderscheid gemaakt tussen vliegtuigen in de lucht en op de grond. Op de grond wordt het terrein van de luchthaven als industrieterrein beschouwd. Al het geluidproducerende materieel dat op de grond staat, inclusief de vliegtuigen die de wielen aan de grond hebben, moeten voldoen aan de regels in de Wet geluidhinder.

Vliegtuigen in de lucht; Wet luchtvaart

Zolang een vliegtuig los is van de grond geldt voor wat betreft geluidhinder de Wet luchtvaart. Rondom elk vliegveld (groot of klein, burgerluchtvaart of militair) gelden geluidszones of handhavingspunten voor wat betreft geluidsoverlast. Ook bevat deze wet regels voor de bebouwing(shoogte) op en rond vliegvelden.

Eenheid voor geluidsbelasting

Als eenheid voor de geluidsbelasting werd voor de militaire luchtvaart vroeger gekozen voor de zogenaamde Kosteneenheid (Ke). Deze geluidhindereenheid is nu nog op militaire velden in gebruik en wordt bepaald door het totaal van alle vliegbewegingen in de periode van een jaar. De contouren die worden weergegeven zijn: 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65. Bij de militaire luchthavens staan geen woningen en andere geluidsgevoelige gebouwen binnen de 65 Ke-contour. De gangbare (huidige) eenheid voor geluidsbelasting is Lden en wordt gebruikt bij burgerluchtvelden. Lden betekent ‘Lday-evening-night'. Deze eenheid geeft de gemiddelde geluidsbelasting over een etmaal, in dBA. Bij de berekening van Lden wordt de avondbelasting zwaarder geteld dan de overdagperiode en de nachtelijke belasting weer zwaarder dan de avondbelasting.

Vlieghoogte en geluidhinder

Geluidsoverlast kan beperkt worden door grenzen te stellen aan de vlieghoogten. Des te lager een vliegtuig zich bevindt, des te meer lawaai er te horen is. De toegestane minimum vlieghoogte voor alle vluchten boven bebouwd gebied bedraagt 1000 voet (ongeveer 300m) boven het hoogste punt (bijvoorbeeld een kerktoren). Buiten de bebouwing is de minimum vlieghoogte 500 voet (ongeveer 150m) boven het hoogste punt. Overvliegen onder deze minimumhoogten kan onder bepaalde omstandigheden toegestaan zijn. De piloot moet dan in het bezit zijn van een laagvliegvergunning. Zo'n vlucht moet dan wel een maatschappelijk doel dienen, bijvoorbeeld een politievlucht, controlevluchten op milieu-overtredingen, fotovluchten om het gasnet te controleren of het uitoefenen van vogeltellingen door Staatsbosbeheer.

Defensie moet van tijd tot tijd oefenen in laagvliegen om buiten het radarbeeld van een tegenstander te blijven. Voor deze oefeningen zijn speciale laagvliegroutes- en gebiedenaangewezen.

Luchthavenbesluit

De vliegvelden Eelde, Lelystad, Maastricht en Rotterdam vallen onder verantwoordelijkheid van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Het vliegveld Eindhoven (met burgermedegebruik Eindhoven Airport) valt onder verantwoordelijkheid van het ministerie van Defensie. Deze vliegvelden moeten aan de Wet geluidhinder en de Wet Luchtvaart voldoen. Als de geluidsnormen, handhavingspunten of veiligheidsrisico's van de luchthaven bepaalde grenzen overschrijden kan de provincie een luchthavenbesluit opstellen. Is er geen sprake van overschrijdingen, dan is een (simpelere) Luchthavenregeling benodigd. Voor plekken die geen luchthaven zijn maar waar incidenteel wel kan worden gestart en geland, kan een provincie een ontheffing verlenen.

Inmiddels hebben Lelystad en Eindhoven een luchthavenbesluit en is het luchthavenbesluit van Maastricht in voorbereiding.

In het Besluit burgerluchthavens staat wat er voor wat betreft geluidsoverlast in ieder geval in een luchthavenbesluit dient te staan. Dat zijn drie geluidcontouren: die van 48 dB(A) Lden, van 56 dB(A) Lden en van 70 dB(A) Lden. In Hoofdstuk 3, artikel 12 staat wat voor de regionale luchthavens de gevolgen zijn van die contouren voor wat betreft bebouwing. Voor het militaire vliegveld Eindhoven gelden nog de (oudere) contouren in KostenEenheid; KE.

Schiphol

Onze internationale luchthaven moet voldoen aan de Wet geluidhinder en de Wet luchtvaart. De Europese Richtlijn omgevingslawaai is in de Wet geluidhinder geïntegreerd. Het doel van de Richtlijn is om de schadelijke gevolgen (inclusief hinder) van blootstelling aan omgevingslawaai te voorkomen, te vermijden of te verminderen. Doordat deze Richtlijn in onze wetgeving is ingebracht, is het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat verplicht om voor Schiphol geluidsbelastingkaarten op te stellen, actieplanen omtrent geluidsbelasting vast te stellen en de informatieverstrekking en communicatie omtrent de geluidsbelasting te organiseren. Om de uitvoering in goede banen te leiden, heeft het ministerie de Handreiking Omgevingslawaai opgesteld.

Luchthavenverkeerbesluit

Een Luchthavenverkeerbesluit is een onderliggend besluit van de Wet luchtvaart. Hierin zijn vastgelegd:  de grenswaarden voor geluid, externe veiligheid en emissies en de regels voor baan- en luchtruimgebruik, de baanbeschikbaarstelling en de uitstoot van stoffen die geurhinder veroorzaken. Schiphol heeft als enig vliegveld in Nederland een Luchthavenverkeerbesluit.

Handhavingspunten

Vliegvelden met een luchthavenverkeerbesluit hebben in een wijde cirkel een aantal handhavingspunten om zich heen liggen. Op die punten mag een bepaalde maximumgeluidbelasting niet overschreden worden.

Om de omwonenden van Schiphol te beschermen tegen het geluid van het vliegverkeer op Schiphol, zijn door de overheid normen vastgesteld voor de geluidbelasting die het vliegverkeer in een jaar mag veroorzaken. Deze geluidnormen hebben betrekking op de totale geluidbelasting in Lden en de nachtelijke (23-7u) geluidbelasting in Lnight. Grenswaarden in Lden en Lnight zijn gesteld op 35 respectievelijk 25 handhavingspunten (ook wel monitoringspunten genoemd) rondom de luchthaven. De handhavingspunten liggen op of rond de 58 dB contour zoals deze op de kaart is afgebeeld. Voor deze punten wordt elk jaar berekend of er aan de normen wordt voldaan. In 2012 vond er een overschrijding op twee handhavingspunten plaats. In 2013 waren er geen overschrijdingen en in 2014 vond er op één handhavingspunt een overschrijding plaats. Op de site van het bewonersaanspreekpunt Schiphol (BAS) vindt u onder het tabblad ‘vliegtuiggeluid' de actuele metingen van alle handhavingspunten/ meetposten.

Naast de grenswaarden op de handhavingspunten geldt een norm voor de totale geluidproductie door de vloot, het Totale Volume Geluid (TVG). Ook deze norm kent aparte grenswaarden voor het vliegtuiggeluid gedurende het gehele etmaal en het nachtelijke vliegtuiggeluid.

Vernieuwing vanuit de Alderstafel

Van 2013 tot en met begin 2014 liep er een experiment met een nieuw geluidstelsel voor Schiphol. Daarbij werden de start- en landingsbanen gebruikt die het minste geluidhinder voor de omgeving gaven. Dit was een van de afspraken die het Rijk, de luchtvaartsector, bewoners en regionale bestuurders aan de zogenaamde Alderstafel in 2007 hadden gemaakt. In 2015 is de Alderstafel opgevolgd door de Omgevingsraad Schiphol.

Op 29 januari 2014 is het experiment afgelopen en is het Rijk verzocht tot invoering over te gaan. Dit verzoek ligt nu bij de Tweede Kamer. De handhavingspunten zijn momenteel nog niet uitgefaseerd, maar het is wel de bedoeling dat dat weldra gaat gebeuren. Dit betekent dat weliswaar wordt gevlogen volgens de regels in het experiment, maar dat de handhaving nu nog plaatsvindt op basis van de grenswaarden in de handhavingspunten van het huidig stelsel.

Vragen of klachten over luchthaven Schiphol?

Voor vragen of klachten en informatie over de luchthaven Schiphol kun je terecht bij het Bewoners Aanspreekpunt Schiphol (BAS). Onder ‘wonen bij Schiphol' vindt u informatie over het aantal vliegtuigbewegingen en geluidbelasting op uw woonlocatie.

Vragen of klachten over militaire toestellen?

Je kunt je klacht over geluidshinder van militaire toestellen melden bij Defensie. Je kunt bellen met het gratis nummer 0800-022 60 33. Bel je liever direct met de vliegbasis in je omgeving? Dan vind je op de defensiepagina het telefoonnummer vinden. Je kunt ook het online klachtenformulier invullen. Het Bureau Geluidshinder van het ministerie van Defensie houdt zich bezig met het uitzoeken en beantwoorden van klachten, geluidsmetingen, beleid rond laagvlieggebieden en handhaving van start- en landingsprocedures.

Op basis van de Luchtvaartwet zijn er vele Commissies Overleg en Voorlichting Milieuhygiëne (COVM's) ingesteld voor militaire luchthavens. Deze zien er onder meer op toe dat het vliegverkeer geen grotere geluidsbelasting veroorzaakt dan volgens de vastgestelde geluidscontour(en) is toegestaan. Als een burger een klacht indient over geluidsoverlast, dat gebeurt dat bij eerder genoemde instanties. De COVM komt in beeld als de burger het niet eens is met een gegeven antwoord op een klacht.

Meldingscentra klachten per provincie

U kunt met uw klachten en opmerkingen betreffende geluidsoverlast door vliegverkeer ook terecht op onderstaande plekken per provincie gegroepeerd.

  • Noord-Holland: De provinciale milieuklachtentelefoon: 0800-9986734, of ga naar de website van Noord-Holland.
  • Friesland: De provinciale milieuklachtentelefoon: 058-2122422.
  • Drenthe: Het provinciale Meldpunt Milieuklachten: 0592-365303 of vult dit milieuklachtenformulier in. Voor meldingen over geluidsoverlast van het vliegverkeer van en/of naar Groningen Airport Eelde (GAE) gaat u naar het Meldingenloket vliegverkeer GAE. U kunt ook bellen via 0592-365306.
  • Groningen: Meld het via de Milieuklachtenlijn, 050 – 318 00 00.
  • Overijssel: U kunt terecht bij het meldpunt Overijssel voor Milieuklachten. Telefonisch zijn zij te bereiken onder 038-4252423.
  • Gelderland: U kunt een milieuklacht indienen. Meer informatie over provinciale luchthavens en geluidsoverlast vindt u op de website van Gelderland.
  • Utrecht: Bij spoedeisende geluidsklachten kunt u de milieuklachtenlijn bellen via 0800-0225510. Vul anders een milieuklachtenformulier in van de provincie.
  • Zuid-Holland: U kunt terecht bij de Milieutelefoon van de omgevingsdienst 0888-333555, Voor de diverse regio's in Zuid-Holland zijn er verschillende klachtenformulieren.
  • Zeeland: U belt de milieuklachtentelefoon: 0118-412323 of gaat u naar de website van het milieumeldpunt RUD Zeeland.
  • Noord-Brabant: U kunt terecht bij de diverse websites en telefoonnummers. Deze zijn onder verkeer en vervoer gegroepeerd op de site van de provincie.
  • Limburg: Voor klachten over het vliegverkeer in de regio Zuid-Limburg kunt u terecht bij het Klachten Informatie Centrum Luchtverkeer (KCL).

Verder lezen over vliegverkeer