Foto Wat is droogte

droogte rivier vee

Wat is droogte?

We spreken van droogte wanneer er minder water beschikbaar is dan normaal; er kan dan een watertekort ontstaan. Droogte ontstaat als er minder regen valt dan normaal, als er meer water verdampt dan gebruikelijk, of beide. In Nederland valt er in de herfst en winter meer neerslag dan er water verdampt, we hebben dan te maken met een te veel aan water, een neerslagoverschot. Alleen in de lente en zomer is dit andersom, waardoor een neerslagtekort, ofwel droogte ontstaat.

Niet alleen het weer en het klimaat zijn van invloed op droogte. Ook de vraag naar water voor landbouw, drinkwater en industrie, de aanvoer van water via rivieren en het waterbeheer spelen een rol. Er is een watertekort als er minder water is dan nodig. Bijvoorbeeld als er in Nederland weinig regen valt en er ook weinig water via de Rijn en Maas ons land binnenkomt.

Droogte veroorzaakt problemen voor de veiligheid (verzwakte dijken), landbouw, binnenvaart, woonomgeving, waterkwaliteit en natuur. Vooral langdurige en langjarige droogtes geven problemen, zoals in 2018, 2019, 2020 en 2022. In Nederland zijn er afspraken over de waterverdeling bij droogte. Het weinige zoete water uit de grote rivieren en meren wordt dan zo goed mogelijk onder alle watergebruikers verdeeld via stuwen, pompgemalen en sluizen. 

foto droogte

Droogte graan zon blauwe lucht

Wordt het droger en waar?

De hoeveelheid neerslag en de hoeveelheid verdamping verschilt in Nederland sterk van jaar tot jaar. Hierdoor is het moeilijk om te zien of het Nederlandse weer steeds droger wordt. De afgelopen tientallen jaren zijn vooral april en mei droger geweest. Dit komt deels door hogere temperaturen door klimaatverandering. Maar het komt ook doordat er meer zonneschijn is. Door de hogere temperatuur en door meer zonneschijn verdampt er meer water. In het binnenland is het droger dan aan de kust.

Volgens de klimaatscenario's van het KNMI (2023) krijgen we in de toekomst vaker te maken met droge zomers. De winters worden juist natter. Hoeveel precies is onzeker. Daarom heeft het KNMI Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut) zowel natte als droge toekomstscenario's gemaakt. In het droogste scenario is een gemiddelde zomer rond 2100 ongeveer even droog als de extreem droge zomer in 2022. 

foto

Verdroogde boom met op de achtergrond blauwe lucht

Wat zijn de gevaren van droogte?

Droogte kan veel schade veroorzaken. Denk aan gestrande schepen, droogvallende woonboten, drooggevallen beken, mislukte oogsten, bosbranden, verzakkingen van woningen en uitgedroogde natuur. Ook ontstaat er een tekort aan schoon drinkwater.

De gevolgen van droogte verschillen per regio en per sector. Niet elke plek is even gevoelig voor droogte. Zo is Hoog Nederland gevoeliger voor droogte vanwege de zandgronden en omdat er minder water vanuit de rivieren wordt aangevoerd. Maar ook Laag Nederland, het westen van Nederland, heeft te maken met gevolgen van droogte, zoals afname van de waterkwaliteit door verzilting. Gebieden met klei- en veenbodems krijgen bij droogte te maken met inklinking, de bodem zakt naar beneden en kan eenmaal ingeklonken niet meer terugveren. Dat zorgt voor schade aan gebouwen, wegen en landbouwgrond. Door droogte krijgen we ook steeds vaker te maken met natuurbranden. 

Kwetsbare fundering

Kaart funderingsproblematiek

Door lage grondwaterstanden kunnen houten funderingen droog komen te liggen. Op de kaart kun je zien waar dit mogelijk het geval is.
 

Natuurbrand

Kaart Natuurbranden

In tijden van droogte komen natuurbranden sneller voor. Welke gebieden zijn kwetsbaar voor natuurbranden?

Foto

Droogte in park

Droogte en je gezondheid

Bij droogte kan de luchtkwaliteit slechter zijn. Als het weinig heeft geregend, zit er meer fijnstof in de lucht, omdat er minder is uitgeregend. Veel fijnstof in de lucht vergroot de kans op hart-, long- en vaatziekten. Meer fijnstof in de lucht is zwaar voor de gezondheid van mensen met longproblemen. Fijnstof komt in de lucht door bijvoorbeeld autoverkeer, houtkachels, barbecues en open haarden. Door het gebruik hiervan te minimaliseren, kan het fijnstof minder worden. Hitte en droogte gaan vaak samen met veel pollen in de lucht en hoge concentraties ozon(PDF) (zomersmog). Ook hierdoor kunnen mensen het benauwd krijgen, zeker als zij al aandoeningen aan de luchtwegen hebben. 

Ook de waterkwaliteit kan tijdens droge periodes slechter zijn. Tijdens droge periodes verdampt water sneller waardoor er hogere concentraties van vervuilende stoffen in het oppervlaktewater zitten. Vissen en andere waterbeesten kunnen hierdoor doodgaan en algen groeien volop. Kijk daarom altijd waar je veilig kan zwemmen.

Na perioden van droogte kan zware regenval uitbraken van infectieziekten veroorzaken bij mensen en dieren. Dit kan gebeuren als riooloverstorten ontstaan, waarbij vervuild water uit het riool in het oppervlakte- en grondwater terechtkomt en ook op straat kan komen te staan. Dit komt sneller voor bij zware buien na een periode van droogte, omdat dan het water minder goed de grond in kan zakken. Door klimaatverandering komen zulke periodes van droogte gevolgd door hevige regen(PDF) vaker voor. Hierdoor zijn er nu ook meer longontstekingen dan in eerdere jaren. 

foto

Gieter wateropslag regenton tuin

Wat kan ik doen tegen droogte?

  • Met droog weer hebben mensen met longproblemen meer last van de uitstoot van fijnstof door autoverkeer, houtkachels, barbecues en open haarden. Houd daar rekening mee en let op het stookalert.
  • Afval in natuurgebieden kan zorgen voor een natuurbrand (denk aan glasreflectie in dor gras). Gooi daarom altijd peuken en ander afval weg in een prullenbak. Is er geen prullenbak? Neem het mee naar huis. 
  • Houd het nieuws in de gaten voor het hitteplan, stookalert en noodweercodes na of tijdens periodes van droogte.

Tips voor waterbesparing in de tuin:

  • Door regenwater op te vangen, ondergronds of in een regenton, zorg je voor een waterreserve. In tijden van droogte kun je hiermee de tuin mooi en gezond houden zónder veel drinkwater te gebruiken. 
  • Met een groendak hou je regenwater langer vast en het is goed voor vogels en insecten. Bovendien ziet het er prachtig uit! Zie Wat kun je doen rond je huis? - Klimaatadaptatie (klimaatadaptatienederland.nl).
  • Veel planten kunnen best tegen een beetje droogte. Let daarop bij het kopen van planten. Koop droogtebestendige inheemse planten. Zo hoef je in de zomer niet elke dag je planten te sproeien. Als je sproeit, doe dat dan ’s ochtends vroeg of ’s avonds laat. Geef je planten beter één keer in de week veel water, dan iedere dag een klein beetje. Zie Water besparen in de tuin | Milieu Centraal.
  • Plaats bodembedekking tussen je planten zodat er zo min mogelijk open bodem is. Of zorg dat je planten dicht tegen elkaar aan staan. Zo zorg je dat de bodem vochtig blijft of minder uitdroogt.

foto droogte

Boomspiegels krijgen water met een tractor

Droogtebeleid

Om de gevolgen van periodes van droogte kleiner te maken, neemt de overheid maatregelen. De maatregelen zijn om water vast te houden, water aan te voeren en minder water te gebruiken. In droge periodes voeren de waterbeheerders zoetwater aan, uit rivieren en uit het IJsselmeer. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de waterschappen en de provincies bepalen gezamenlijk waar het water heen gaat. 

Groen beschermt de bodem tegen uitdrogen en houdt vocht vast. In bebouwd gebied zorgt de overheid voor meer (kleine) parken en groenstroken. Zo kan regenwater de grond in zakken in plaats van in het riool stromen. En bouwt de bodem een voorraad op voor droge periodes.

De overheid verwacht dat in de toekomst vaker problemen met droogte zullen optreden. Het klimaat verandert en de kans is groot dat de vraag naar zoetwater toeneemt. De overheid heeft als onderdeel van het Deltaprogramma een Deltabeslissing Zoetwater gemaakt. Hierdoor is meer duidelijkheid over de beschikbaarheid van water.

Het Deltaprogramma Zoetwater heeft als doelstelling om Nederland weerbaarder te maken tegen droogte en watertekorten. Ook werkt het programma samen met het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie aan de ambitie dat Nederland in 2050 waterrobuust en klimaatbestendig is ingericht.

Het Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing heeft als doel om de vraag naar drinkwater te verminderen, zodat we ook in de toekomst voldoende drinkwater houden. Het plan is nodig omdat de vraag naar drinkwater groeit doordat we met steeds meer mensen zijn en door een grotere vraag vanuit de industrie. Terwijl de vraag groeit is er steeds minder schoon water beschikbaar. Dat komt onder andere door klimaatverandering, waardoor we steeds vaker te maken krijgen met  langdurige droogtes en verzilting

Kijk ook eens bij

Overstroming

Luchtfoto van de Deltawerken

De zeespiegel stijgt en rivieren moeten meer water afvoeren.

Natter

Twee mensen wandelen in de regen met paraplu

Het gaat harder en meer regenen door klimaatverandering. Hoe kunnen we hiermee omgaan?

Hitte

Spelende kinderen in waterfonteinen

We krijgen vaker te maken met warme dagen en hittegolven.