Leefomgeving en gezondheid

De leefomgeving heeft invloed op de gezondheid van de mensen die er wonen. Aantrekkelijke en veilige fiets- en wandelroutes, parken en speelplekken maken het bijvoorbeeld leuker om te bewegen. En dat is goed voor de gezondheid. In de praktijk zijn er soms knelpunten. Denk bijvoorbeeld aan een aangewezen plek voor een speelterrein die nou nét langs een drukke weg ligt. Een goede afweging van de mogelijke effecten op de gezondheid is daarom belangrijk. Liefst in overleg met de mensen die er wonen. Dit kan bijvoorbeeld met de Leefplekmeter; wat vind jij eigenlijk van je leefplek?

Beoordelen gezondheidsgevolgen ruimtelijke plannen

Bij ruimtelijke plannen is het belangrijk om de mogelijke effecten op de gezondheid vooraf goed in kaart te brengen. Daar bestaan verschillende methoden voor, met elk hun voor- en nadelen.  De keuze hangt af van het precieze doel van het in kaart brengen van de gezondheid. We bespreken er hier twee: het Milieugezondheidsrisico (MGR) en de Gezondheidseffectscreening (GES). Andere instrumenten vindt u op de website Gezonde Leefomgeving.

Milieugezondheidsrisico (MGR)

Het RIVMRijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu ontwikkelde de Milieugezondheidsrisicokaart. Doel was om de effecten van luchtvervuiling en omgevingsgeluid op de gezondheid bij elkaar opgeteld op de kaart te kunnen laten zien. Hoe groot zijn de effecten op de gezondheid? Dat hangt af van de ligging van steden, wegen, industrie en vliegvelden.

Beleidsmakers zoeken vaak plekken waar nog kan worden gebouwd zonder de gezondheid van omwonenden te verslechteren. Vaak stapelen risicofactoren op. Op plekken waar veel luchtvervuiling is, is ook de geluidsbelasting hoog. De MGR kan laten zien hoe nieuwe plannen uitpakken voor het hele gebied. Worden de lasten gelijk(er) verdeeld?

Gemiddeld is zo'n 5-6%* van alle ziekte en sterfte in Nederland toe te schrijven aan milieufactoren. Bekijk op de kaart of uw plek hoger of lager scoort. U kunt op de kaart vaak de steden en (snel)wegen herkennen. Daar is de opeenstapeling van geluid en luchtvervuiling het grootst. De uitkomsten zijn schattingen, bedoeld om verschillen van plek tot plek te laten zien.

* Dit percentage komt uit de Volksgezondheidtoekomstverkenning uit 2014. Een nieuwere schatting gaat uit van 4% in plaats van 5-6% (VTVIn de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) rapporteert het RIVM elke vier jaar over de ontwikkeling van de volksgezondheid in Nederland.). In de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) brengt het RIVM elke vier jaar verslag uit over de ontwikkeling van de volksgezondheid in Nederland. Het RIVM past de kaart daarom in 2019 aan.

Gezondheidseffectscreening (GES)

De gezondheidseffectscreening (GES) is een andere methode om gezondheid op de kaart te zetten. Deze neemt niet alleen lucht en geluid mee, maar ook (on)veiligheid, geur en stralingsbelasting. De provincies Noord-Brabant en Utrecht maken bijvoorbeeld GES-kaarten om te laten zien waarom zij bepaalde beleidsmaatregelen nemen. Ook GGDGemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst-en maken gebruik van deze methode. Verschillende kleuren op de kaart maken duidelijk hoe groot de nadelige gevolgen voor de gezondheid zijn (zie tabel). Groen is goed en rood is slecht. Bij rood voldoet de leefomgeving niet aan de wettelijke normen. De provincie Utrecht combineert de GES-kaart met de ligging van bijvoorbeeld scholen en verpleeghuizen. Daar komen/wonen namelijk mensen die (extra) gevoelig kunnen zijn voor gezondheidseffecten. Zo worden de knelpunten zichtbaar.

Gezondheidseffectscreening kaarten (provincie Noord-Brabant)
GES Geluid spoorwegen (Lden 2013)
GES Geluid vliegverkeer vergund (2014)
GES Geluid rijkswegen (Lden 2013)
GES Luchtkwaliteit fijnstof (pm10)
GES Luchtkwaliteit fijnstof (pm2,5)
GES Geur industrie (2015)
GES Geur veehouderij obv hinderpercentages (2013)
GES Luchtkwaliteit stikstofdioxide (NO2)
GES Geluid provinciale wegen (Lden 2013)
GES Geluid industrie

Gezondheidseffectscreening kaart (provincie Utrecht)
Effecten van milieu op gezondheid, provincie Utrecht 2018

Wet ruimtelijke ordening en Omgevingswet

De Wet ruimtelijke ordening (Wro) is een belangrijke wet in de ruimtelijke besluitvorming. De wet beschrijft de rolverdeling tussen Rijk, provincies en gemeenten. De Wro is het instrument om ruimtelijke behoeften als wonen, werken, recreëren, mobiliteit, water en natuur in een samenhangende benadering te verdelen. Andere wetten in het ruimtelijk domein zijn de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) en de Tracéwet. Het kabinet gaat de Wro en verschillende andere wetten vervangen door de Omgevingswet. Deze wet maakt de besluitvorming over ruimtelijke projecten sneller en eenvoudiger.

Structuurvisie en bestemmingsplannen

Het Rijk, provincies en gemeenten maken elk voor hun eigen gebied structuurvisies. Daarin staan de globale plannen die de overheid voor een gebied heeft. In de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) staan de plannen van het Rijk voor ruimte en mobiliteit in 2040. Zo beschrijft het kabinet in de Structuurvisie in welke infrastructuurprojecten zij de komende jaren wilt investeren. En op welke manier de bestaande infrastructuur beter benut kan worden. Provincies en gemeentes krijgen in de plannen meer bewegingsvrijheid op het gebied van ruimtelijke ordening. De structuurvisies van gemeenten worden concreet gemaakt door aanpassingen in het bestemmingsplan. In een bestemmingsplan wordt het gebruiksdoel en type bebouwing voor een gebied vastgelegd. Zo wordt vastgelegd of er een woonwijk of industriegebied mag worden gebouwd en of er hoog- of laagbouw mag komen.
Op het moment dat de Omgevingswet in werking treedt, worden structuurvisies en bestemmingsplannen vervangen door omgevingsvisies en omgevingsplannen.

Wat kunt u doen als burger

Wie wil bouwen of verbouwen heeft verschillende vergunningen nodig. Om het burgers en bedrijven makkelijk te maken zijn de vergunningen voor bouwen, wonen, monumenten, ruimte, natuur en milieu samengevoegd in één omgevingsvergunning. Deze vergunning kunt u digitaal aanvragen bij Omgevingsloket online.

Wat kunt u doen als professional

Er zijn veel mogelijkheden om uw leefomgeving gezond(er) in te richten. Neem voor inspiratie eens een kijkje op de Gids gezonde leefomgeving of de GezondOntwerpWijzer.